Lgów

Stan obecny

Teren pod zarządem J.S.T.

Historia

Dwór z XIX w.
Wieś istniała na pewno już na pocz. XV w. i należała do dziedziców z Góry. Od początku swego istnienia wchodziła w skład niewielkiego klucza dóbr, do którego należały: Bezdziadowo (nazwa w zapiskach co najmniej w kilku różnych postaciach: Byeszadowo, Biezdziadowo, Byeszdyadowo i in.), Gąsiorowo i Doszkowo (Daszkowo, Doskowo) z młynem. W latach 40. tegoż stulecia Wojciech, stolnik poznański, sprzedał część Lgowa i innych dóbr Jarosławowi z Rozdrażewa. Na innym dziale żył Jan z Brzostkowa zwany „Kantorzem”, herbu Zaremba, ożeniony z n.n. Dorotą. W 1443 r. przysięgał „wraz ze starcami”, w obecności Jana i Marcina z Lgowa, w celu ustalenia granic pomiędzy Gęczewem, Lgowem i Bezdziadowem. W latach 1444-1447 procesował się z Janem i Markiem z Lgowa. Mniej więcej do końca XVII w. nazwa wsi występuje w zapiskach jako Lgowo, a także (rzadziej) Łgów i Łgowo. W latach 60. XV w. dziedzic Jan nazywał się już Lgowskim. W 1462 r. puścił połowę dóbr na wyderkaf, za 465 grzywien, księdzu Jakubowi Kotowi z Dębna – dziekanowi gnieźnieńskiemu. Kilka lat później sprzedał mu te dobra, a dziekan niezwłocznie oddał mu je w wyderku. Czy taki sposób zawierania transakcji miał na celu ominięcie podatku? Tego nie wiemy. W każdym razie była to częsta praktyka spotykana w czasach staropolskich.
Dziekan już wcześniej dał część majątku swojemu bratankowi – Wojciechowi Kotowi. Ten zaślubił n.n. Zofię, która pomimo zacnego posagu i wiana porzuciła go i wyszła za Ambrożego Pampowskiego, kasztelana rozpirskiego. W 1486 r. całe swoje dobra, czyli „Dambno, Ostrow, Lgowo, Biezdziadowo, Doskowo, Goszorowo, Szczedrzejewo, i bliższ. w Pawłowicach po ciotce rodz. Katarz. Zielenskiej” oddała mężowi. Na pocz. XVI w. cały ten majątek odziedziczył Jan Pampowski h. Poronia, w towarzystwie licznych sióstr; rodzonych i przybranych. W 1514 r. będąc już generałem, zapisywał na dobrach 1600 złp. posagu i t. wiana żonie Annie, córce Jana Jaranda z Brudzewa, wojewody łęczyckiego. Zmarł ok. 1526 r. pozostawiając wdowę i synów: Ambrożego, Jana, Wojciecha, Krzysztofa i Piotra. W 1540 r. bracia dokonali podziału majątku, na skutek którego Lgowo dostał Wojciech Pampowski. Zapewne mieli też i siostrę, która wyszła za Jana Roszkowskiego z Górki. Tym sposobem wśród kolejnych właścicieli Lgowa pojawili się ich synowie: Andrzej i Jan de Górka Roszkowscy. W 1599 r. Andrzej R. sprzedał swoją cześć bratu za 20 tys. złp. Jan R. (młodszy brat), ożeniony był z Katarzyną Zaremba z Kalinowy, wdową po Stanisławie Russockim, kasztelanie santockim. Jan umarł przed 1613 r., zaś Katarzyna odziedziczyła spore dobra po obu mężach, w tym miasto Żerków z trzema młynami i wiele innych. Długo nie cieszyła się majątkiem, gdyż zmarła już w 1614 r. Pozostał syn z pierwszego męża – Andrzej Rusocki i córka z drugiego – Barbara Roszkowska. Taż wyszła za Mikołaja Ostroroga h. Nałęcz, syna Jana i Mielęckiej, podstolego koronnego, starostę drohowyskiego, etc..., zmarłego przed 1633 r. Ostroróg był właścicielem Dębna, Ostrówka, Krzynu, Lgowa, Śmiełowa i wielu innych. Po śmierci męża Barbara najpierw puściła dobra na wyderkaf, a następnie sprzedała je (ok. 1638 r.) Hieronimowi Radomickiemu h. Kotwicz, wojewodzie inowrocławskiemu, staroście wschowskiemu. Radomicki ożeniony był z Barbarą z Kretkowa, wdową po Hieronimie Rozdrażewskim. Zmarł ok. połowy XVII w. W 1655 r. syn wojewody, Kazimierz Władysław R. pozywał macochę „o bezprawne pobranie frumentariów i in. rzeczy z Dupiewca” (nie znaleźliśmy wytłumaczenia słowa „frumentaria”, zapewne chodzi o kosztowności). Tenże Kazimierz został też właścicielem dóbr po ojcu. Być może to on był budowniczym miejscowego kościoła, który datowany jest na XVII wiek? Dziedzic miał czterech synów: Macieja (1648-1728), Andrzeja, Stefana i najmłodszego Władysława, który był posiadaczem Lgowa ok. 1690 r. Na mocy zobowiązania z tegoż roku, Władysław Radomicki odsprzedał swe dobra (Żerków i in.) bratu Maciejowi za kwotę 73750 złp. Maciej R. pełnił szereg ważnych funkcji, był kolejno: kasztelanem kaliskim, wojewodą kaliskim, woj. inowrocławskim i woj. poznańskim. W 1703 r. został starostą generalnym wielkopolskim.
Ogromny klucz dóbr odziedziczyła po ojcu Katarzyna Radomicka, zamężna za Jerzego Felicjana ks. Sapiehę h. Lis (1680-1750). Książę wśród swych licznych funkcji był m.in. generał majorem wojsk litewskich i marszałkiem Trybunału Głównego Wielkiego Ks. Litewskiego. Klucz żerkowski i pozostałe odziedziczyła jego córka Marianna, zamężna za Ignacego Koźmińskiego, starostę wschowskiego, a następnie za Ludwika hr. z Lubrańca Dąmbskiego, wojewodę brzesko-kujawskiego (z którym się rozwiodła). W XVIII w. wieś Lgowo, o której bogaci właściciele mieli nikłe pojęcie, przez lata pozostawała w posesji rodziny Kurczewskich; Franciszka Łukasza, a następnie jego syna Józefa, burgrabi wschowskiego. Od ok. 1770 r. posesorem zastawnym Lgowa był Roch Mielęcki ożeniony z Zofią Gronowską. Przez ludność wsi byli oni nazywani „dziedzicami” i zapewne to oni wyremontowali miejscowy kościół w 1777 r. Rok później, 28 listopada 1778 r. Zofia Mielęcka zmarła i pochowana została u franciszkanów w Pyzdrach.
W 1782 r. księżna Marianna z Sapiehów 1-o v. Koźmińska, 2-o v. Dąmbska, dała swoje rozległe dobra córce – Ludwice Koźmińskiej – zamężnej za Ksawerego Sokolnickiego h. Nowina. W kolejnym roku Ludwika zastawiła ten majątek Andrzejowi Piotrowi Antoniemu Ostroróg-Gorzeńskiemu z Gorzenia h. Nałęcz (1752-1821), synowi Franciszka i Apolonii Łochyńskiej, za sumę 40 tys. złp. W 1784 r. sprzedała mu całe swe dobra wraz ze Śmiełowem, Gąsiorowem, Cztonowem i Szczodrzejewem za kwotę 128 tys. złp. Dziedzic był wybitną postacią, wojskowym, ale także politykiem. W trakcie błyskotliwej kariery był m.in. gnieźnieńskim komisarzem cywilnym, a później prezesem Najwyższego Sądu Apelacyjnego. Był budowniczym pięknego pałacu w Śmiełowie i jego właścicielem aż do swojej śmierci 6 lutego 1821 r. Warto dodać, że dziedzic był wolnomularzem, a także polskim patriotą. Do grobu złożony został w polskim kontuszu szlacheckim. Z żoną Józefą Morawską miał ośmioro dzieci, w tym Hieronima (1793-1846) – kolejnego dziedzica dóbr. Hieronim w 1822 r. ożenił się z Antoniną Bojanowską h. Junosza (1802-1868), z którą mieli pięciu synów. Spośród nich dziedzicem został Antoni Gorzeński (1828-1880), który 6 lipca 1852 r. zaślubił w katedrze poznańskiej Magdalenę Bojanowską h. Junosza, córkę Kaliksta i Serafiny z Potworowskich. W 1868 r. jego brat Stanisław ożenił się w Lgowie z Elżbietą Węsierską h. Belina. Rok później zmarł kolejny brat - Władysław i pochowany został w grobowcu rodzinnym w Lgowie. Dziedzic – Antoni - zmarł nagle, dnia 11 czerwca 1880 r. i także został pochowany w Lgowie. Trzy lata później w Kretkowie zmarł Zenon Gorzeński i pochowany został obok swoich braci.
W 1885 r. wieś zwana też Łgów albo Łgowo (Elgutt – niem.) leżała w pow. wrzesińskim i miała 154 m-ców (katolików) w 15 domach. Co do 49 osób istniało podejrzenie, że nie potrafią czytać i pisać. Dobra należące do K. Gorzeńskiego stanowiły dominium i miały 2242 morgi rozległości. Na terenie domenalnym znajdowało się 11 domów z 214 m-cami, w tym 1 ewangelik (reszta katolicy), w tym 128 analfabetów. Rok później, czyli 17 lipca 1886 r. zmarł kolejny brat Antoniego – Zygmunt, zaś najdłużej z całej piątki żył Stanisław, zmarły w 1898 r. Po śmierci Antoniego Gorzeńskiego właścicielem majątku był jego syn Kalikst (1856-1890), ożeniony z Marią Różą hr. Koziebrodzką z Koziebród h. Boleścic. Mieli oni córkę Olgę Aleksandrę (1880-1920) i syna Jana (1884-1886). Późną jesienią 1912 r., Olga Gorzeńska wyszła w Lgowie za doktora praw – Zdzisława Skarżyńskiego h. Bończa (1878-1941) – właściciela Prusinowa w pow. jarocińskim. Mieli pięcioro dzieci: Marię (1913-1928), Zofię (1915-1999), Henryka (1917-2000), Kaliksta (1918-1979) oraz Antoniego (1920-1990). W 1926 r. dobra pod zarządem Zdzisława Skarżyńskiego liczyły 563,5 ha, w tym 340 ha ziemi uprawnej, 100 ha łąk i pastwisk, 100 ha lasów, 10 ha nieużytków i 13,5 ha wody. Gospodarstwo specjalizowało się w reprodukcji nasion zbóż i nasion buraków cukrowych. Do celów wyliczenia podatku wykazywano 1990,91 talarów czystego dochodu gruntowego. Skarżyńscy byli właścicielami Lgowa do wybuchu 2. wojny światowej. Po wojnie dobra zabrał i rozparcelował Skarb Państwa Polskiego. Na terenie dawnego folwarku utworzone zostało Państwowe Gospodarstwo Rolne, zlikwidowane ustawowo w latach 90. XX w. Dwór nie zachował się do czasów obecnych.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Regesty, Monografie) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Powiat jarociński: http://www.powiat-jarocinski.pl/Perelki_architektoniczne.html
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Mapster:
13264 @ WIG - Mapa Szczegółowa Polski 1:25 000 /1929 - 1939/
- plik mapy: P40-S25-E_CZESZEWO_1934.jpg
Geoportal.
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Dwór w Lgowie wznosił się pośrodku parku i wybudowany był na planie litery „C”, zryzalitowanymi skrzydłami skierowany w kier. płn.-wschodnim. Możemy domniemać, że dwór fasadą skierowany był w drugą stronę - na płd.-zachód. W tym właśnie kierunku prowadziła aleja od dworu do kościoła. Ciekawostką jest fakt, że na terenie założenia znajdowały się dwa podwórza gospodarcze; w płn. części – po drugiej stronie lokalnej drogi przecinającej wieś i w części południowej. Po budynkach w tejże części nie zachował się żaden ślad, a obecnie jest to pole uprawne albo nieużytki.

Park

Park dworski z XIX w. o bliżej nieokreślonej powierzchni, ze wzgl. na spore połacie drzewostanu wykarczowane w okresie powojennym. Na terenie parku który liczył przed wojną 4 ha, zachowały się niewielkie zgrupowania drzew i staw w płn.-wschodniej części. Na uwagę zasługują ocalałe, rosnące w parku stare drzewa: platan klonolistny o obw. w pierśnicy 630 cm i lipa drobnolistna o obw. 450 cm. Park od północy i zachodu ograniczony był lokalną drogą. W płd.-zach. części parku, po obu stronach nieistniejącego podwórza gosp. znajdowały się niewielkie sady. Od wschodu i południa park otaczały pola uprawne. Teren parku i zespołu dworskiego podzielony został współcześnie na kilkanaście działek ewidencyjnych.

Inne

Kościół, drewn., XVII w., fil. pw. Narodzenia Najświętszej Marii Panny
Pozostałości bramy wjazdowej
Relikty kolejki wąskotorowej

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011