Kawęczyn

Stan obecny

Własność prywatna

Historia

Pałac z pocz. XX w.
Kawęczyn to stara wieś leżąca 11 km na zachód od Aleksandrowa Kujawskiego i 12,5 km na wschód od Gniewkowa. W dawnych czasach były to "Alt Grabia", czyli "Stare Grabie". Grabie w dawnych wiekach należały do Grabskich herbu Pomian. Pierwszym znanym członkiem tego rodu był Jan Grabski, kasztelan kruszwicki w 1394 r. W rękach Grabskich wieś znajdowała się przez około 300 lat. W tym okresie wielokrotnie obejmowali oni starostwo kruszwickie i inne urzędy. Na pocz. XVIII w. właścicielem wsi został Zygmunt Niemojewski h. Rola, ożeniony z Katarzyną Grabską. Z tego też okresu pochodzą pierwsze wzmianki o Kawęczynie. Ze związku Zygmunta i Katarzyny pochodził syn Andrzej, ożeniony z Heleną Wilkońską. Z kolei ich córką była Apolonia Niemojewska, która wyszła za Józefa Wilxszyckiego (pis. oryg.). W 2. poł. XVIII w. wymieniana tu była Joanna Magdalena Ujazdowska, a w 1789 r. właścicielem Kawęczyna został Stanisław hr. Dąmbski herbu Godziemba (1730-1809), wojewoda brzesko-kujawski. Ożeniony był z Józefą Marią Wessel h. Rogala (1730-1799), której pierwszym mężem był Jan Iliński herbu Lis.
Stanisław i Maria Dąmbscy mieli siedmioro dzieci. Byli to synowie: Stanisław, Adam, Wojciech i Józef oraz córki: Agnieszka, Teodora i Marianna. Około 1850 r. majątek był już na pewno w rękach niemieckich. Utworzono go w pewnej odległości na południe od centrum Starych Grabii. W tym okresie wieś stanowiła już domimium, w skład którego wchodziły Grabie. W 1885 r. areał ziem majątku wynosił 2745 mórg. Początkowo jej właścicielem był Herman Otto von Schenck, następnie jego syn Walter (ur. w 1867 r.), porucznik wojska polskiego, inicjator przebudowy pałacu w 1910 r. W 1881 r. dobra Kawęczyn należały do Friedricha (Fryderyka) von Schencka (1822-1887). Był on członkiem niemieckiego Reichstagu w okręgu wyborczym Bromberg (Bydgoszcz) i Niemieckiej Partii Konserwatywnej. Studiował w Berlinie, Bonn i Heidelbergu. W wojsku dosłużył się stopnia kapitana. W latach 1879-92 był członkiem pruskiej Izby Reprezentantów.
Z Kawęczyna wywodziła się Lili von Schenck (zm. w 1898 r.), która wyszła za barona Hugo von Willamowitz-Moellendorffa z Markowic. Należy też wspomnieć o pochodzącej z Kawęczyna rodzinie Ludwig, niestety nie wiadomo, czy byli oni w jakiś sposób spokrewnieni z rodziną von Schencków? W latach 1906-18 wieś nazywała się Kawentschin. Obecny pałac wzniesiony został dla Schencków w latach 1910-1914. Majątek był w wysokiej kulturze rolnej, a w 1926 r. liczył 697 ha i należał do Waltera von Schencka. Na ogólny areał składało się 627 ha ziem uprawnych, 50 ha lasów, 15 ha nieużytków i 5 ha wód. Do oszacowania podatku gruntowego wykazywano 3208 talarów tzw. "czystego dochodu".
W 1930 r. wieś liczyła 249 mieszkańców. Była tu też gorzelnia wybudowana pod koniec XIX w. i należąca do majątku. W latach 1939-1945 wieś znajdowała się pod zarządem niemieckim i nosiła nazwę Kummersdorf. Po wojnie potomkowie dawnych właścicieli przekazali pałac na cele społeczne. Przez wiele lat mieścił się tu Dom Pomocy Społecznej. W 2010 r. z domu wyeksmitowano pensjonariuszy; prowadzone było postępowanie spadkowe mające na celu odzyskanie obiektu, prawdopodobnie zakończone negatywnie około 2011/12 r., być może na skutek śmierci potomków dawnych właścicieli (?). Następnie powiat inowrocławski wystawił pałac wraz z parkiem na sprzedaż i w 2013 r. nabyła go osoba prywatna.
Opracowanie własne na podst. dostępnych źródeł i badań terenowych.
Analizy przestrzenne i pomiary:
Geoportal;
Mapster:
12878 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 3177_(1654)_Neugrabia_1909_UMK_processed.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Pałac neogotycki. Jest to budynek wzniesiony na planie prostokąta, w dłuższej osi zbliżonej do W-E, fasadą skierowany na płd., z niewielkim odchyleniem zachodnim; ceglany, wybudowany na kamiennym fundamencie i wysokich piwnicach, piętrowy, z przybudowaną, wysuniętą na południe i wschód piętrową częścią zwieńczoną krenelażem i pięciokondygnacyjną, ośmioboczną wieżą we wschodnim narożniku, również zwieńczoną krenelażem. Przy wieży znajduje się loggia oraz obszerny taras częściowo zamknięty arkadowym gankiem. Przy głównym wejściu dobudowano kryty podjazd. W narożniku tworzonym przez fasadę i ścianę ryzalitu (od południa) umieszczono na wysokości parteru niewielki taras z parterowym trójbocznym alkierzem.
Układ przestrzenny zespołu jest bardzo dobrze zachowany. Niewielkie zmiany zaszły jedynie w obrębie podwórza gospodarczego i w zabudowie od płd. strony parku.

Park

Park z pocz. XIX w. Zachowany jest w granicach sprzed 1945 r. W całości zajmuje dz. ewid. nr ...11/5 o pow. 4,33 ha.
Z ciekawszych gatunków drzew znajdziemy tu: platan klonolistny o obw. w pierśnicy 330 cm, uznany za pomnik przyrody, kasztanowiec biały o obw. 390 cm, oraz kłęk kanadyjski o obw. dochodzącym do 200 cm. Miano pomników przyrody posiadają również dwie lipy drobnolistne o obw. 300 i 425 cm, dwa jesiony wyniosłe o obw. 300 i 320 cm, dwa wiązy szypułkowe o imponujących obwodach 290 i 330 cm, dąb szypułkowy o obw. 455 cm, dąb burgundzki wywodzący się z Azji Mniejszej o obw. 295 cm, oraz iglicznia trójcierniowa o obw. 215 cm (stan na rok 2000, wg. Renata Kaja "Przewodnik po zespołach pałacowych i dworskich... B-szcz, 2002).

Inne

Magazyn zbożowy z 1910 r.
Gorzelnia z 1886 r.
Kolejka polna

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011