Skatalogowanych zabytków: 11364
Zarejestruj się

Użytkownicy współtworzący opis i dane obiektu

Marek Kujawa

Dzierzbin

Województwo:wielkopolskie
Powiat:kaliski
Gmina:Mycielin
Rodzaj obiektu:Dwór

Stan obecny

Prawdopodobnie własność prywatna.

Historia

Dwór z 2. poł. XIX w.
Dzierzbin to wieś leżąca 14 km na płn. wschód od Stawiszyna i 11 km na płd. wschód od Rychwała. Znana w XV i XVI w. jako Dzirbino, Dzirzbino i Dzirzbin, była gniazdem rodowym Dzierzbińskich (Dzirbińskich, Dzirzbińskich). Pierwszym znanym właścicielem był w poł. XV w. Janusz z D., który miał syna Piotra, ten zaś syna Wojciecha zwanego „Krzyżan”. W 1464 r. Piotra pozywał Mikołaj z sąsiednich Bogusławic. Ze wsi tej pochodzili także Bieniak z Marcinem, zaś na innym dziale B. oraz na Biernacicach siedzieli Jan Król i Maciej. Wszyscy oni poręczali w 1472 r. za Wojciecha Krzyżana, że będzie żył w pokoju z dziedzicem B. – Florianem, pod zakładem 100 grzywien. Dziad Floriana, Wawrzyniec z Bogusławic, na pocz. XV w. zastawił część wsi staroście generalnemu Wlkp - Janowi ze Szczekocin. Jego siostra Agnieszka (Floriana oczywiście) w 1472 r. zgodziła się na to, aby część tę trzymał Wojciech z Dzirbina.
Zapewne synami Wojciecha byli Jan Grzegorz, Mikołaj (późniejszy ksiądz) i Wojciech. W 1477 r. ciż bracia sprzedali część wsi Mikołajowi Pomianowi z Bogusławic. Wieś B. była pod koniec XV w. podzielona na B. Małe i B. Wielkie, a na B. Małych siedział Jakub Dzirzbiński, zapewne syn któregoś z w. wym. braci. W 1495 r. sprzedał on tę część za 30 grzywien Mikołajowi, synowi Andrzeja Krczona z B. W tym czasie dziedzicem części Dzierzbina a zarazem miejscowym plebanem był Mikołaj Dzierzbiński. Druga część D. trzymał Jan, który w 1498 r. nabył wyderkafem część Wielkiego Piątku od tamtejszego dziedzica i plebana – Marcina. Stosunkowo rzadko w zapiskach pojawiają się panny Dzierzbińskie. Jedna z nich, zapewne siostra Jakuba była Dorota, zamężna za Jana Naczesławskiego.
Na pocz. XVI w. do właścicieli D. należało także Gadowo w pow. konińskim. W 1512 r. połowę tej wsi Mikołaj D. sprzedał Mikołajowi z Lubrańca, wojewodzie poznańskiemu. W tym samym roku Jan na swojej połowie zapisywał po 50 grzywien posagu i wiana żonie - Katarzynie Żerońskiej. Niewielka część wsi (dział zwany „wieluński”) należała także do mieszczan – Wawrzyńca Wszołka i jego siostry Doroty, którzy w 1513 r. sprzedali tę część Janowi D. Ów Jan, zwany później „Włoszek” ukradł w 1519 r. zboże z pola majątku Wielki Piątek. Sprawę wytoczył mu dziedzic W.P. – Franciszek Dzierzbiński. Jan nie stawił się na rozprawę i za karę musiał zapłacić „penę” 8 skojców.
W 1520 r. zmarł Mikołaj D., który wcześniej sprzedał swoją część za 40 grzywien Janowi Mycielskiemu. Jego bratanek Jakub był już wtedy pisarzem grodzkim wieluńskim i obiecał Mycielskiemu, że „uwolni” mu tę część. Odziedziczył ją później syn Jana – Tomasz Mycielski, który w 1539 zapisywał na niej po 1500 złp. posagu i wiana żonie Agnieszce Radomickiej. Trzecia część – łan zwany „Jędrzejowski” należała do Stanisława zwanego „Mnich” Bogusławskiego, który w 1557 r. sprzedał ją swemu synowi Walentemu. Wszystkie te części w latach 70. i 80. XV w. nabył od Dzierzbińskich i Mycielskich najpierw Marcin Szadkowski, następnie syn jego Andrzej. Wojciech Dzierzbiński po tej sprzedaży, wraz z żoną Barbarą Sławoszewską siedzieli w swojej wsi Grodzielec.
W 1592 r. Jan, Andrzej, Maciej i Krzysztof Szadkowscy dokonali podziału majątku. Większą część dostał Maciej Sz. W części Dzierzbińskich na pocz. XVII w. miało miejsce tragiczne wydarzenie, gdy Stanisław i Piotr Żarczyńscy zabili Piotra Dz. Pozywały ich dzieci Piotra – Wojciech i Anna Dzierzbińscy.
Maciej Szadkowski w 1618 r. sprzedał D. Piotrowi Rudnickiemu, zaś po nim wieś przeszła w ręce Tyburcego Złotnickiego. Posesorami wsi na pocz. XVII w. byli Piątkowscy z Wielkiego Piątku.
Złotnicki z żoną Katarzyną Bojanowską mieli pięciu synów: Jana, Stefana, Krzysztofa, Mikołaja i Władysława. W 1661 r. Stefan Z. z żoną Dorotą Sokołowską wydzierżawili wieś na 3 lata Łukaszowi Zychlińskiemu h. Szeliga. Oprócz swojego Złotkowa i Dzierzbina posiadali oni także Gądkowo. W 1669 r. bracia sprzedali cały majątek jednemu spośród siebie – Mikołajowi, rotmistrzowi piechoty łanowej. Jeszcze w 1680 r. Mikołaj spłacał byłych posesorów – synów Jana – Waleriana i Jana Piątkowskich. W kolejnych latach zmarł, a dobra przeszły na brata – Krzysztofa Złotnickiego. Ten w 1695 r. był już pułkownikiem i cześnikiem koronnym; w tymże roku pozywał Teresę Gostyńską i jej synów z Adama Jaskólskiego o granice wsi Dzierzbin i Gadowo. Gdy pełnoletniość osiągnął syn Mikołaja – Andrzej – to on został pełnoprawnym dziedzicem wsi. W 1701 r. musiał on spłacić roszczenia swoich kuzynów: Adama i Jana Złotnickich (synów Władysława i Anny Łąckiej).
Na pocz. XVIII w. posesorem zastawnym D. został Stanisław Mikołajewski h. Ogończyk, w tym czasie we wsi wymieniani są także Drwalewscy. Żoną Andrzeja Złotnickiego była Marianna Przecławska, której w 1701 r. zapisał on dług 100 tys. złp. Po jego śmierci Marianna wyszła za Aleksandra z Kałowa Kałowskiego. Na skutek bliżej nieznanych nam operacji, kolejnym właścicielem D. został w latach 40. XVIII w. Tomasz Gałczyński h. Sokola, który w 1750 r. oprócz D. posiadał Jaruntów, Mycielin i Smuszew w woj. kaliskim oraz Głuchów i Rzymsko w woj. sieradzkim. Z żoną Esterą Radońską miał on synów: Piotra, Onufrego i Cypriana. Piotr jako współdziedzic dóbr, w 1771 r. zapisał żonie Agnieszce Sieroszewskiej sumę 30 tys. złp. Dwa lata później bracia zastawili wieś Michałowi Strachowskiemu, za kwotę 26 tys. złp. Ekonomem u Strachowskiego był Mateusz Turczynowicz, natomiast kolejnym posesorem został w 1785 r. Wawrzyniec Stanisławski, syn Hieronima i Zofji Rudnickiej.
W latach 80. miało miejsce kilka transakcji pomiędzy braćmi, a ostatecznie dziedzicem D. został Onufry Gałczyński. Na krótko przed III rozbiorem Polski Onufry dokonał rozgraniczenia dóbr i zawarł w tej kwestii ugodę z Maciejem Łuczyckim z Mycielina. Później dobra przeszły w ręce niemieckie.
Na pocz. XIX w. w Dzierzbinie mieszkała m. innymi rodzina Guse. Andreas z żoną Anną Christiną Grenke mieli syna Gottfrieda Fryderyka Guse (1802-1856), który w 1832 r. ożenił się z Wilhelminą Falkenberg. Mieli dwie córki: Ernestynę oraz Wilhelminę, zam. za Marcina Falkenberga. Rodzeństwo Gottfrieda to: Jan, Michael, Christoph, Johann Jacob, Anna Rosa, Marianne, Christine, Ewa Rosalie, Adam Andreas i Andrzej. Część z nich urodziła się we wsi Zborowskie. Zapewne jeszcze w 1. poł. XIX w. opuścili oni Dzierzbin. W 1824 r. we wsi urodził się Johann Gottlieb Scheffler, który w 1845 r. ożenił się z Anną Marianną Schmidtke. W 2. poł. XIX w. rodzina ta wyprowadziła się do Lublina, a w 1872 r. dobra za 70 tys. srebrnych rubli nabyła rodzina Fromm. W 1876 r. wybudowali oni we wsi opisywany dwór, a także cegielnię i cukrownię nazwaną „Olimpia”. We wsi była także szkoła początkowa. W 1874 r. cukrownia zatrudniała 108 osób i dostarczała 78 tys. rs dochodu, a zaledwie po 4 latach dochód ten powiększył się do 245 tys. srebrnych rubli. W 1877 r. we wsi było 20 domów ze 137 m-cami. W skład majątku oprócz wsi D. wchodził folwark Dzierzbin oraz Zdanowice i Zanęty. Na 2298 mórg obszaru składało się 579 m. ziemi uprawnej, 122 m. łąk, 94 m. pastwisk, 1469 m. lasów i 125 m. nieużytków. We wsi było 13 budynków murowanych i 10 drewnianych. Na polach majątku zaprowadzony był płodozmian 9 polowy. Parafia katolicka należała do dziekanatu w Kaliszu i liczyła 2700 „dusz”.
W 1912 r. wieś nabył Bank Włościański, który rozparcelował majątek, a powstałe w ten sposób mniejsze gospodarstwa sprzedał rolnikom. Resztówka wraz z dworem stała się indywidualnym gospodarstwem, a jej właściciele nie zostali odnotowani w księgach adresowych, zapewne ze wzgl. na zbyt mały areał gospodarstwa (poniżej 50 ha). W 1926 r. wieś leżała w gminie Zbiersk, pow. kaliskim i miała 543 m-ców. We wsi znajdowała się spółdzielnia rolnicza „Gospodarz”, kuźnia A. Kujawy, Szkółka Owocowa Sejmiku Kaliskiego i in. Po wojnie pozostałości dawnego folwarku stały się elementem typowej wsi rolniczej.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (monografie, regesty) Biblioteki Kórnickiej PAN;
Portal internetowy Gedbas Genealogy;
Geoportal;
Mapster:
13306 @ WIG - Mapa Szczegółowa Polski 1:25 000 /1929 - 1939/
- plik mapy: P41-S26-C_KORZENIEW_1935.jpg
1755912 @ WIG - Mapa Szczegółowa Polski 1:25 000 /1929 - 1939/
- plik mapy: P40-S26-I_TULISZKOW_koment_1935.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Relikty dawnego zespołu dworskiego w Dzierzbinie to prawdopodobnie gospodarstwo położone w zach. części wsi, zaś dworem jest budynek na dz. nr ...150/2. W celu weryfikacji niezbędne są dalsze badania terenowe. Budynek zorientowany jest w dłuższej osi W-E, fasadą skierowany na północ (od tamtej strony na mapie sat. widoczny jest podjazd i tam zapewne znajduje się wejście główne), parterowy i nakryty dachem naczółkowym.

Park

Park dworski z k. XIX w. o pow. 0,88 ha, rozciągający się głównie na dz. ewid. nr ...150/1.

Inne

Kościół, romański, XII (?) - XVIII w. par. p.w. Wszystkich Świętych.

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011

Komentarze

Aby skomentować obiekt, zaloguj się. Jeżeli nie masz jeszcze konta w serwisie, zarejestruj się.

Ten obiekt nie został jeszcze skomentowany.