Skatalogowanych zabytków: 11428
Zarejestruj się
Miniatura Kaczanowo
2020, zdjęcie Jacek Koszalik

Użytkownicy współtworzący opis i dane obiektu

Jacek KoszalikMarek Kujawa

Kaczanowo

Województwo:wielkopolskie
Powiat:wrzesiński
Gmina:Września
Rodzaj obiektu:Dwór

Stan obecny

Prawdopodobnie własność J.S.T.

Historia

Dwór z XIX w.
Kaczanowo to wieś leżąca 4,5 km na płd. od centrum Wrześni. W XV w. była to wieś należąca do kustoszy katedralnych poznańskich, z których jeden nakazał wybudować w K. świątynię. Miało to miejsce przed 1453 r., gdyż taka data widniała na dzwonie, wiszącym tu jeszcze pod koniec XIX w. Na dzwonie znajdował się również napis: "Sancte Martine ora pro nobis". Jednakowoż pierwsza parafia istniała tu już ponoć w 1404 r. Według prawa kanonicznego wieś stanowiła tzw. prestymonium, czyli własność wspólną kapituły. Jako ośrodek zarządu dóbr powstało w K. sołectwo, które zyski z folwarku oddawało kapitule. Pod koniec XV w. sołtysem we wsi był Jan Brygant (w innej zapisce - Dryganth), który miał córki Brydę i Elżbietę. Prowadzili oni jakieś interesy z Małachowskimi, którym sprzedali część swojej ziemi w Kampicz (?) Małachowie. Kolejni sołtysi, już w XV w. przyjęli nazwisko Kaczanowskich. Byli to kolejno Wawrzyniec (1. poł. XVI w.), Bartłomiej, tegoż synowie: Andrzej, Wojciech, Mikołaj i Marcelin. Sołectwo w zapiskach nazywane jest zamiennie wójtostwem, zaś sołtysi wójtami. Stanowiło ono oczywiście pewną formę majątku ziemskiego, dlatego też posiadało swoją wartość, a co za tym idzie, było przedmiotem różnych zapisów, na przykład sum posagowych i spadków. Sołtysi (wójtowie) toczyli też sprawy sądowe, na przykład w 1554 r. z ks. Marcinem Gałczyńskim, kustoszem poznańskim. Tenże ksiądz w kolejnych latach objął Kaczanowo w tzw. "tenutę" (rodzaj dzierżawy), zaś Kaczanowscy zostali oficjalnymi posesorami, czyli poddzierżawcami. W latach 60. XVI w. ich nazwisko występuje także w postaci Luczławskich, zapewne od posiadanej przez nich wsi o podobnie brzmiącej nazwie. W 1563 r. kustosz pozywał Wojciecha, Mikołaja, Marcelego i Jakuba L., zapewne o jakieś pieniądze. Jego bratem był Maciej Gałczyński, którego synowie w 1573 r. scedowali swoje prawa do wsi księdzu Janowi Piotrowskiemu, ówczesnemu posesorowi K. W 1591 r. ostatni z żyjących braci Kaczanowskich, Wojciech i Marceli (z nich Wojciech "pomieszany na umyśle"), sprzedali sołectwo księdzu Janowi Gnińskiemu, kolejnemu kustoszowi poznańskiemu. Po nim funkcję tę pełnili Łukasz, a następnie Stanisław Wydzierzewski, kanonik płocki. W 1635 r. opisano ciekawą historię. Ksiądz Stanisław wyjechał, a majątek powierzono Pawłowi Pawłowskiemu i jego żonie Ewie. Pod pretekstem rozkazu samego "reverendi domini" (wielebnego pana), sprzedawali oni dobra kościelne, tzn. żyto i owies, nawet stare ich zapasy, zaś pieniądze obrócili na własny użytek. Pawłowicz uciekł, ale został zatrzymany i "na badaniach wyznał swoją winę". Został skazany na śmierć, ale Anna z Czacza Gajewska uznała go za swego poddanego i wyjednała uwolnienie. Z wdzięczności wraz z żoną przysięgli przed krucyfiksem poddaństwo Wydzierzewskiemu.
W kolejnych 150 latach we wsi nic ważnego nie zaszło, oprócz zajazdu na Kaczanowo, który dokonali bracia Płączyńscy w 1711 r. na ówczesnego posesora Stefana Koszutskiego. Pod koniec XVIII w. sołectwem oficjalnie zarządzał ksiądz Józef Wojciech Wyssogota-Zakrzewski, kustosz pozn., a zarazem proboszcz w Buku, dziedzic Czarkowa, etc. Stary kościół rozebrano w poł. XVIII w., za czasów kustosza Swinarskiego, proboszcza babimoskiego. Swinarski wzniósł nową świątynię, również drewnianą. Folwark oddał mieszkańcom w wieczystą dzierżawę i zapewnił im inne liczne swobody. Na jego cześć, w 1834 r. miejscowy nauczyciel, Józef Kalasanty Jakubowski wybudował pomnik z kamienia. Uposażył on także szkółkę powstałą we wsi. W poł. XIX w. kościół został wyremontowany i rozbudowany; jego wnętrza ozdobiła wyrzeźbiona w 1852 r. przez Jakubowskiego Matka Boża Częstochowska.
W kolejnych latach we wsi wymienieni zostali Antoni Stankowski, zm. w 1865 r. i jego syn Piotr, zm. w 1874 r. Jeszcze w 1882 r. folwark nazywany był "sołectwem". W tymże roku zmarł jego właściciel Ludwik Jakubowski. Jego siostra - Marianna z Jakubowskich Wrońska - rok później sprzedała folwark Andrzejowi Zagrodzkiemu, za kwotę 36 tys. marek.
W 1885 r. folwark w K. miał 431 mórg, a we wsi znajdowało się 57 domów z 528 m-cami, w tym 136 analfabetów. Niestety nie wiemy kto wybudował dwór dla zarządców folwarku, w każdym razie miało to miejsce pod koniec XIX w., najpóźniej na pocz. XX w. W 1913 r. Kaczanowo odnotowano jako zespół dworski z obszarem 82 ha, w tym 79 ha ziemi uprawnej i 3 ha łąk. Czysty dochód gruntowy wynosił 1170 marek. Właścicielem folwarku był wówczas Andreas Kloot. Późniejsze księgi adresowe (okresu międzywojennego) ujmują Kaczanowo jako gminę w pow. wrzesińskim. W 1930 r. wieś miała 903 m-ców. Jedynym posiadaczem ziemskim był nadal A. Kloot (Klodt?), z gospodarstwem o wielkości 82 ha. Ponadto było tu kółko rolnicze oraz liczne osoby świadczące usługi: kowale, kołodzieje, cieśle, murarze, etc. W latach 1939 - 45 wieś nosiła nazwę Entenau. Po 2. wojnie światowej relikty dawnego folwarku praktycznie zanikły, bądź też stały się elementem typowej wsi rolniczej. Dwór prawdopodobnie przeznaczony został na mieszkania.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Regesty, Monografie) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Strona internetowa par. Św. Marcina w Kaczanowie;
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Księga Adresowa Polski, 1930;
Geoportal;
Mapster:
11821621 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 3771_Gozdowo_X.1944_uniberk_C056972638.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Budynek parterowy, nakryty łamanym dachem czterospadowym, z piętrowymi ryzalitami w obu dłuższych elewacjach. Fasadą skierowany na płd.-wschód.

Park

Park dworski z XIX/XX w. o pow. drzewostanu ok. 0,6 ha. Wcześniej park mógł obejmować ok. 1,1 ha.

Inne

Kościół drewn., XV w. / 2. poł. XVIII w. / poł. XIX w., par. p.w. świętego Marcina
Słup (tzw. "Kolos") z 1855 z figurą św. Jana Nepomucena i symbolami narodowymi i religijnymi

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011

Komentarze

Aby skomentować obiekt, zaloguj się. Jeżeli nie masz jeszcze konta w serwisie, zarejestruj się.

Ten obiekt nie został jeszcze skomentowany.