Ruchocice

Stan obecny

Teren pod zarządem ANR albo J.S.T.

Historia

Dwór z XIX w.
Pierwsza wzmianka o wsi pochodzi z 1357 r., kiedy to biskup poznański Jan oddał wieś Trzcinicę Bogdanowi – synowi Pawła z Ruchocic, w celu dokonania lokacji na prawie niemieckim. Wieś nie stała się gniazdem rodowym żadnej znanej rodziny szlacheckiej. Nazwisko pierwszych właścicieli, Trzebawskich, znajdujemy dopiero w 2. poł. XV w. Stąd pochodził także Jan Swierna, stolnik łęczycki. W 1492 r. Sędziwój Trzebawski sprzedał Ruchocice oraz Gorzdzino (Goździn) i Wolę Janowi Śmigielskiemu, proboszczowi istniejącego już wówczas kościoła p.w. świętej Urszuli. Zapiska z tegoż roku mówi o Śmigielskim jako o dziedzicu wsi, a zarazem rektorze parafii, wraz z bratem rodzonym niedzielnym Stanisławem Śmigielskim. Oprócz dwóch w. wym., byli też bracia Wojciech i Andrzej Śmigielscy, dziedzice miasta Śmigiel oraz wsi: Nietaszkowo, Unino, Gola i Gurdzyno w pow. kościańskim. Część tych dóbr w 1510 r. dali wspomnianemu wcześniej Stanisławowi. W 1. poł. XVI w. dziedzicami R. byli synowie Andrzeja, Mikołaj i Sebastian Śmigielscy. W latach 40. sprzedali oni wieś Jakubowi Jaskóleckiemu, po którym odziedziczył syn Stanisław. W 1554 r. tenże Stanisław zapisywał 2 tys. złp. posagu i t. wiana żonie Katarzynie Strykowskiej. W 1564 r. wieś miała 19 łanów, z których płacono biskupom poznańskim 4 grzywny i 36 groszy fertonów. Z tychże 19 łanów wydzielono co najmniej trzy działy, których właścicielami byli pod koniec XVI w. synowie Stanisława: Andrzej, Piotr i Mikołaj Jaskóleccy. W 1599 r. Mikołaj Jaskulecki puścił R. na wyderkaf dziekanowi kolegiaty w Poznaniu – Grzegorzowi z Osieka oraz bractwu ołtarzystów w tymże kościele. Roczny czynsz wynosił 8 zł. węgierskich. W kolejnych latach wyderkował dobra także Janowi Krochowskiemu i w 1602 r. Jerzemu Tworzyańskiemu. W dość krótkim czasie nastąpiły dalsze zmiany; w 1608 r. prawa do wsi nabyła Anna Sapieńska, wdowa po Łukaszu Iłowieckim, który z kolei otrzymał je od Tworzyańskiego. Następnie wdowa wraz z pozostałymi spadkobiercami scedowała R. i Goździn na Macieja Trzcińskiego h. Dołega, ten na Tłockich (w 1614), zaś ci sprzedali dobra Marcinowi Żegockiemu, kasztelanowi przemęckiemu. Po Marcinie odziedziczył jego syn, Piotr Żegocki, starosta kościański. W 1638 r. zapisywał na R., Goździnie, Ratajach i częściach Budziłowa 15 tys. złp. posagu Annie z Bachorzewa Cielęckiej, córce Łukasza. W R. rodziły się dzieci Piotra i Anny Żegockich: Konstancja (1640), Marcin Władysław (1642), Urszula (1642), Łukasz Maciej (1644), Ludwik Krzysztof (1645) i Jan Olbracht (1646). W 1650 r. „w czwartek po świętym Jakubie” Piotr Żegocki sprzedał dobra Maciejowi Kazimierzowi Szczuckiemu, synowi Jana, za kwotę 68 tys. złp. Trzy lata później dziedzic zapisywał 15 tys. złp. posagu i t. wiana żonie Katarzynie z Pilczy Korycińskiej, córce Mikołaja. W 1660 r. dał na 3 lata pod zastaw kościołowi role kmiece tzw. „Mertykowskie”, za 500 grzywien. Pierwsza żona Szczuckiego zapewne zmarła, zaś kolejną była Marianna Mokronoska, z której pochodził syn Bartłomiej Franciszek. W niespokojnych czasach wojen szwedzkich dochodziło do waśni pomiędzy sąsiadami i tak ok. 1665 r. z inicjatywy Stanisława i Krzysztofa Korycińskich doszło do napadu na majętność Szczuckich. W najeździe udział brali Łukasz Rydzyński, cześnik kaliski, Franciszek Tworzyański i ich słudzy oraz pomocnicy. Ponoć stało się to po śmierci dziedziców i 4-miesięcznego dziecka, zmarłych w ciągu jednego tygodnia. Przez długi okres w zapiskach nie było żadnych wzmianek o dalszych losach tej rodziny, jednak okazało się że Franciszek przeżył i był oficjalnym włascicielem dóbr co najmniej do 1708 roku. W międzyczasie przez Ruchocice przewinęło się sporo pretendentów do tych dóbr, m.in. Koszutscy h. Leszczyc. Mozliwe też, że Koszutscy byli posesorami albo dzierżawcami tych dóbr. W 1709 r., w poniedz. po niedzieli postnej „oculi” w sądzie grodzkim kaliskim zawarty został kontrakt sprzedaży zadłużonych dóbr Szczuckiego. Nabywcą został Samuel Tyszewicz (Tysiewicz), syn Andrzeja. Prawdopodobnie już w latach 20. XVIII w. Tyszewiczowie wybudowali dwór w Ruchocicach. Dnia 25 maja 1733 r. córka Tyszewicza - Joanna - wyszła za Kazimierza Kierskiego z Kiekrza h. Jastrzębiec. W 1735 r. Samuel Tyszewicz oficjalnie odstąpił dobra młodym, co uznał sąd w Kościanie „we środę przed św. Tadeuszem i Judą”. W tym samym roku urodził się syn Kazimierza i Joanny Kierskich – Józef Samuel. Z radości młody dziedzic wybudował na miejscu starej świątyni we wsi, nowy kościół drewniany. W 1739 r. kościół został poświęcony przez biskupa sufragana poznańskiego, Józefa Kierskiego. Do poł. XVIII w. urodziło się ośmioro kolejnych dzieci Kierskich. Z tychże Urszula zaslubiła w 1771 r. Piotra Odrowąża Wilkońskiego, syna kasztelana krzywińskiego. Joanna z Tysiewiczów Kierska zmarła mając 55 lat, dnia 11 kwietnia 1773 r. i pochowana została u bernardynów w Grodzisku. W 1784 r. urodził się kolejny wnuk dziedzica, Józef Kazimierz, syn Andrzeja. W tym samym roku Zofia Kierska wyszła za Ignacego Miaskowskiego h. Bończa. 88-letni Kazimierz Kierski, kasztelan kamieński, dziedzic R. i Ratajów, dobrodziej i kolator kościoła w R. zmarł 6 lipca 1788 r. w Ruchocicach i pochowany został obok żony w Grodzisku. Rok później oficjalnym dziedzicem połowy R. był Piotr Kierski, który przysięgał „na sprawiedliwe podanie intraty z dóbr”. Był to wymóg narzucony przez zaborców po III rozbiorze Polski. W tym też roku Kiercy dokonali podziału majątku, czyli dóbr: Ruchocice, Rataje i Guździno, wraz z przyległościami. Wartość majątku oszacowano na 340 tys. złp., którą to kwotę podzielono porówno na sześcioro spadkobierców. W 1790 r. oficjalnym właścicielem R. został Piotr Krzyżanowski h. Świnka, wojski gnieźnieński, poseł na sejm warszawski. Dziedzic był bezpotomny, dlatego dobra przekazał bratu Michałowi (1734-1810), kasztelanowi międzyrzeckiemu, ożenionemu z Alojzą Anną Gajewską z Błociszewa h. Ostoja. Michał zmarł w Kaliszu dnia 23 lipca 1810 r. i pochowany został w Pakosławiu. Alojza żyła jeszcze 5 lat. Zmarła w Poznaniu, na suchoty, dnia 3 listopada 1815 r. Miała z Michałem syna Józefa Filipa Jakuba (1793-1856) i córkę Melanię Emilię Katarzynę (1795-1849). Przez krótki okres dobra pozostawały pod zarządem posesorów Wilczyńskich, których dziedzi rodziły się we dworze w Ruchocicach, następnie zostały sprzedane w ręce niemieckie.
W 1885 r. na Ruchocice składała się wieś kościelna, dominium i okręg dominalny. Leżały w pow. babimoskim i dekanacie grodziskim. We wsi znajdowało się 26 domów z 267 m-cami wyznania katolickiego, posiadała ona 266 ha gruntów. Na terenie domeny znajdowało się 10 domów ze 199 m-cami, posiadała ona 873,72 ha gruntów, na co składało się 607,4 ha ziem uprawnych, 63,36 ha łąk, 30,35 ha pastwisk, 144,2 ha lasów i 28,42 ha nieużytków. Czysty dochód gruntowy podawany do oszacowania podatku wynosił 12691 marek. Majątek posiadał gorzelnię i specjalizował się w hodowli i tuczu bydła. W skład okręgu dominalnego wchodziły ponadto Dębowiec i Rataje; cały okręg miał 14 domów i 260 m-ców, w tym 35 ewangelików (reszta katolicy). Po nieznanych nam z nazwiska Niemcach, w 1923 r. wieś przeszła w ręce Duninów h. Łabędź. Dziadkiem dziedzica Roderyka (Rodryga) Dunina był Stanisław, ożeniony z Katarzyną Konopacką z Polkowa h. Trzaska, z którą miał synów: Antoniego Stanisława i Stanisława (1831-1883). Ojciec Rodryga ożenił się z Marią Antoniną Baranowską z Baranowa h. Łodzia. Maria była córką oficera powstania listopadowego – Stanisława Baranowskiego i Agnieszki Lipskiej h. Grabie. Stanisław i Maria Dunin oprócz Rodryga mieli pięcioro dzieci: Agnieszkę, Marię, Stefana, Karola i Anielę. Rodryg (1870-1928) był rolnikiem, ale także przemysłowcem i działaczem społecznym oraz gospodarczym. Wdrażał nowe techniki w przemyśle i rolnictwie, np nawadnianie pól, które zastosował w Granowie. W 1898 r. ożenił się z Łucją Taczanowską h. Jastrzębiec (1862-1917), z którą miał czworo dzieci: Katarzynę, Antoniego, Olgę i Stanisława. W 1926 r. Ruchocice wraz z folwarkiem Rataje miały 842 ha obszaru, na co składało się 631 ha ziem uprawnych, 37,5 ha łąk i pastwisk, 155 ha lasów i 18,5 ha nieużytków. Czysty dochód gruntowy wykazywany jako podstawa do naliczenia podatku wynosił 1392 talary. Majątek posiadał własną gorzelnię i prawdopodobnie pozostawał w rękach Duninów do wybuchu 2. wojny światowej. Nie wiemy tego dokładnie, albowiem dziedzic w testamencie przeznaczył swoje dobra na stworzenie sierocińca dla dzieci. Po wojnie dobra zabrał i rozparcelował Skarb Państwa Polskiego. Dwór prawdopodobnie popadł w ruinę i został rozebrany.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Regesty, Monografie) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Księga Adresowa Polski, 1930;
Mapster:
6603 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wschodnia (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 3864_Wielichowo_1940.jpg
Geoportal.
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Nieistniejący dwór znajdował się pośrodku parku, nieco na płd.-wschód od podwórza gospodarczego. Wybudowany był na planie prostokąta w dłuższej osi NW-SE, fasadą zwrócony na NE. Lokalizację budynku zaznaczyliśmy na mapce obok.

Park

Park dworski z XIX w. o pow. ok. 4 ha, znajdujący się w obrębie dz. ewid. nr ...506 o pow. 4,2157 ha (Geoportal, 30.03.2018 r.). Niegdyś część ozdobna parku miała 2,6 ha i rozciągała się na płd.-wschód od podwórza gospodarczego. Pozostały obszar parku zajmowały sady owocowe.

Inne

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011