Kamieniec

Stan obecny

Własność Spółdzielni Rolniczej, ANR albo prywatna.

Historia

Dwór z pocz. XIX / pocz. XX w.
Pierwsza wzmianka o wsi pochodzi z Kodeksu Dyplomatycznego Wielkopolski (Codex diplomaticus Majoris Poloniae), z 1223 r., kiedy to dziedzicem Kamieńca był niejaki Gothard. Kolejna wzmianka z 1303 r. mówi o „Wojciechu ślepym”, który wraz z dwoma sąsiadami sprzedali K. księdzu Szymonowi ze Zbąszynia. Tenże ksiądz kilkanaście lat później oddał Kamieniec, Golę (obecnie nieistniejącą) i Czaplice katedrze poznańskiej, w której był kustoszem. Prawdopodobnie już na pocz. XV w. we wsi wybudowano drewniany kościół. W XIX-wiecznych aktach kościelnych znajdował się akt donacyjny z 1431 r., który mówił o założeniu dla kościoła karczmy i ogrodu, przez dziedzica Wincentego Cordeboka (Korzboka). Tenże Wincenty miał brata Stanisława, któremu w 1450 r. sprzedał Kamieniec wraz z Kowalewem za 1600 grzywien. Była to na owe czasy kwota ogromna i świadczy o rozmiarach i wartości majątku. Stanisław Korzbok był także właścicielem Małej Łęki, różnie zwanej w źródłach: M. Łąki, Łanki, Małe Łanki, etc. W 1450 r. zapisywał na tych dobrach oraz Kamieńcu 200 grzywien posagu i tyleż wiana żonie Dorocie. W 1473 r. plebanem w Kamieńcu był ks. Wincenty Karczewski, brat dziedzica pobliskiej majętności Karczewo – Macieja. W tymże roku Maciej zapisał bratu (raczej kościołowi?) 15 grzywien czynszu rocznie. W 1495 r. Dorota była już wdową i siedziała na M.Ł. i Kamieńcu wraz z synami: Janem Turkiem i Wincentym. Wincenty w tymże roku zamienił połowę Kamieńca na poł. M. Łęki należącej do Zygmunta, kanonika poznańskiego i jego brata „niedzielnego” Sędziwoja. Tenże Sędziwój i jego potomkowie nazwali się od swojej wsi Łęckimi (nazwisko to znajdujemy też w zapiskach jako Landzki, Lancki, etc...). Jeszcze w tym samym roku Wincenty Kamieński zapisał matce 200 grzywien posagu i t. wiana. Cóż to za zwyczaj w stos. do matki nie wiemy, w każdym razie tak mówi oryginalna zapiska. Zapisał też, co zrozumiałe, 100 grzywien swej żonie Jadwidze Przysieckiej (córce Wawrzyńca Przesieckiego). Dziedzice K. mieli także siostrę – Elzbietę - zamężną za Mikołaja Chraplewskiego. Kamieńscy pieczętowali się herbem Korzbok. W 1500 r. Jan K. ożenił się z Zofią Ibańską, zaś ze związku tego pochodziła córka Anna. W 1519 r. ojciec zapisywał jej na połowie Kamieńca 500 złp. Zapiska z 1522 r. wymienia współdziedziców w Kamieńcu, którymi byli: Jan Turek Łącki i jego bracia Tomasz, Wojciech, Jan, Piotr, Hieronim i Stanisław Zadorcy (czyżby z innego ojca?). W 1526 r. część wsi należała do braci: Macieja, Jana i Zygmunta Kamieńskich. Tenże Jan w 1544 r. był plebanem we wsi. W jego obecności Zygmunt zapisywał 300 złp. posagu i t. wiana swej żonie Annie, córce Macieja Żegrowskiego. Mieli oni syna, który również otrzymał imię Zygmunt. W 1568 r. dał matce dożywotnio połowę wsi oraz 6 kmieci osiadłych. Sam ożenił się z Anną Bojanowską, której z tej okazji ojciec zapisał 1700 złp. posagu. Jan Bojanowski był dziedzicem w Gołaszynie (przyp.).
Zygmunt i Anna Kamieńscy mieli syna Adama, który w 1590 r. ożenił się z Zofią Hersztopską, córką Łukasza. Z tej okazji Adam zapisywał żonie 2 tys. złp. posagu i tyleż wiana. Na połowie wsi dokonał oprawy dla żony, zaś pozostałą połowę wydzierżawił Janowi Dziękczyńskiemu z Dzięczyny. W 1602 r. sprzedał Kamieniec, z wyjątkiem 4 poddanych, Łukaszowi Hersztopskiemu za kwotę 18 tys. złp. Łukasz już po dwóch latach wyderkował wieś za 3 tys. złp. Wojciechowi Zawadzkiemu h. Korzbok, a po kolejnych kilku latach Adamowi Romiszewskiemu, za 12 tys. złp. Romiszewski prawdopodobnie nie otrzymał gotówki z powrotem, bo w 1611 r. wymieniany jest jako współwłaściciel wsi. W jakiś sposób przeszła ona także na braci Romiszewskiego, w tym Jana, kasztelana rozpirskiego. Od 1612 r. w kościele w Kamieńcu zaczęto prowadzić księgi parafialne, raz tylko przerwane z powodu zarazy. Romiszewscy wydzierżawiali dobra, m.in. Janowi Dachowskiemu w 1614 r. W tym czasie synowie Łukasza: Jan i Wojciech Hersztopscy, sprzedali swe części wsi Maciejowi Szołdrskiemu, synowi Stanisława, za 15 tys. złp. Ten niezwłocznie zapisał na swoich nowych dobrach 4500 złp. posagu żonie Barbarze Kierskiej, córce Stanisława. W 1615 r. swoją część wsi sprzedał Szołdrskiemu także Andrzej Hersztopski, kanonik katedralny poznański. Dziedzic jednak nie zamierzał siedzieć w Kamieńcu i już w 1618 r. sprzedał wieś Bartłomiejowi Cielęckiemu, w zamian kupując od niego Snowidowo za 6500 złp. Zaraz po transakcji Cielęcki zapisał na Kamieńcu 8 tys. złp. posagu swojej żonie, Katarzynie Chojnackiej. W 1622 r. Bartłomiej pełnił już funkcję wojskiego poznańskiego. W tym właśnie roku sprzedał Kamieniec i Snowidowo Hieronimowi Cielęckiemu, dziekanowi krakowskiemu, etc..., po którym wsie te odziedziczył ksiądz Zygmunt Cielęcki, kanonik gnieźnieński, sekretarz królewski... etc. W 1631 r. Zygmunt sprzedał majątek za 30 tys. złp Łukaszowi Cielęckiemu, podsędkowi ziemskiemu z Poznania.
Tenże Łukasz miał dwóch synów: Macieja i Aleksandra, którzy tak się kochali, że pierwszy oddał majątek „z miłości” drugiemu, a miało to miejsce w 1654 r. Aleksander Cielęcki ożenił się z Anną Miaskowską h. Bończa, która po jego śmierci wyszła za Jakuba Narzymskiego, podstolego zakroczymskiego. W 1667 r. zastawili oni wieś Janowi Kurczewskimu za 8700 złp. Oficjalnym dziedzicem Kamieńca został niebawem syn Anny i Aleksandra – Aleksander Cielęcki, który w 1678 r. sprzedał wieś Dymitrowi Reuthowi, synowi Hieronima i Konstancji Karchowskiej. W skład sprzedanych dóbr wchodziły także: Kamieniec, Płastowo i część Goździkowa w pow. kościańskim. W 1685 r. dziedzic Dymitry Reuth wybudował we wsi nowy kościół murowany. Synem Dymitra i Urszuli Małachowskiej był Wojciech, który został prepozytem filipinów na Śródce w Poznaniu. W 1696 r. Wojciech Reuth sprzedał Kamieniec Janowi z Werbna Rydzyńskiemu, archidiakonowi śremskiemu, kanonikowi gnieźnieńskiemu etc., za kwotę 50 tys. złp. Rok później Rydzyński zmarł, a jego spadkobiercy odsprzedali Kamieniec z powrotem Reuthowi, za tę samą kwotę. Po kolejnych dwóch latach (1699) Reuth definitywnie sprzedał Kamieniec, Andrzejowi Lisieckiemu z Liśca Małego h. Dryja (pochodzącemu z Kiszew). Ten ożeniony był z Ludwiką Ossowską a zmarł przed 1709 r. Wdowa niebawem ponownie wyszła za mąż, za Teofila z Werbna Pawłowskiego h. Wierzbna. Nie licząc samych dziedziców, dobrami w Kamieńcu zajmowali się głównie dzierżawcy, posesorzy, poddzierżawcy itd, itp. Możemy do nich zaliczyć przeróżnych Wilczyńskich, Świerkowskich, czy też administratora dóbr Wojciecha Stołożyńskiego. Pawłowski zmarł w 1728 r., zaś dziedziczka w 1737 r. Mieli oni jedyną córkę Ewę. Dziedziczka pochowana została u bernardynów we Wschowie. Do dóbr pretendował później m.in. wnuk Andrzeja Lisieckiego, syn Jana i Eleonory Brudzewskiej – Ignacy oraz co najmniej kilku innych spadkobierców – dzieci Jakuba i Franciszka Lisieckich. Ostatecznie Ignacy dostał połowę wsi, którą sprzedał w 1739 r. Antoniemu Rogalińskiemu h. Łodzia. W 1742 r. procesował się z nim Franciszek Koszutski h. Leszczyc, który miał jakieś pretensje o Kamieniec. Pozwy skierował też przeciwko dwóm księżom oraz wszystkim dzieciom Stanisława Lisieckiego i Franciszki Gzowskiej. W tamtym czasie Koszutski był dziedzicem Dębowejłęki. W rewanżu całe wspomniane towarzystwo w 1744 r. wytoczyło procesy Koszutskiemu i jego dzieciom. Cała sprawa skończyła się tylko tym, że ostatecznie córka Jakuba Lisieckiego i Elżbiety Rogalińskiej – Konstancja – sprzedała swoją część Kamieńca Józefowi Rogalińskiemu (1728-1802), synowi Antoniego. Swoje części sprzedali mu także Arnold i Antoni Lisieccy. Sam Rogaliński był zbyt wybitną osobą aby zajmować się gospodarstwem, nie miał też czasu na małżeństwo. Studiował poza granicami kraju, a później poświęcił się przeróżnym naukom nie mającym z sobą związku, w tym teologii, matematyce i fizyce. Folwark w Kamieńcu pozostawał w rękach zarządców i dzierżawców, których pokrótce wymienimy w opisie. Tak więc poczynając od poł. XVIII w. znajdujemy tu posesorów: Augustyna Działyńskiego, Józefa Janiątkowskiego (1756), Jana Nepomucena Objezierskiego (1760) następnie jego syna Józefa (1770) oraz Pawła Kęczyckiego (1775). Ponadto w 1767 r. w zapiskach występuje dzierżawca Łukasz Gołecki i ekonom Łukasz Karwacki. Zapewne jakąś kontrolę nad majątkiem sprawowała rodzina z Ujazdu, czyli brat dziedzica Kasper Rogaliński i jego żona Anna z Los-Golińskich h. Zabawa? Dodajmy, że drugą żoną Kaspra była Konstancja Kosiorek-Bekierska h. Jastrzębiec. Z pierwszej żony miał on córkę Teodorę zamężną Łubieńską. Zazwyczaj w XVIII w. okoliczna szlachta budowała w swoich posiadłościach nowe dwory, co prawdopodobnie nie miało miejsca w Kamieńcu. Jeszcze pod koniec XVIII w. wieś otaczały bagna i trzęsawiska, czyniące ją niedostępną dla ew. nieprzyjaciół. Po śmierci Józefa Rogalińskiego posiadłość sprzedano Andrzejowi Skórzewskiemu h. Drogosław (1776-1842), ożenionemu z Ludwiką Marią Genowefą Krzycką z Krzycka h. Kotwicz, który był inicjatorem budowy dworu na miejscu dawnego grodziska. Mieli oni dziewięcioro dzieci, z których dobra po śmierci ojca otrzymał Henryk Błażej Gabriel, ożeniony z Ignacją Kotarską z Kutarczyna h. Cholewa. W Kamieńcu rodziły się ich dzieci: Bronisław, Kazimierz, Teodor Jan (zm. mając 2 l.), Seweryna (zm. mając 4 l.), Seweryn, Wanda, Helena Franciszka, Tadeusz Andrzej, Józefa Maria oraz Ignacy Jan (zm. mając rok i 3 m-ce). W 1870 r. zmarł 20-letni Tadeusz, uczeń gimnazjum w Śremie, zaś w 1873 r. Seweryn który pozostawił żonę i dzieci. W 1879 r. Józefa zaślubiła w Kamieńcu Romana Karśnickiego, dziedzica Czachór w par. Droszew. W tamtym czasie dziedzicem był już Bronisław Skórzewski.
W 1885 r. Kamieniec stanowił wieś i dominium w pow. kościańskim. Majątek ziemski posiadał 1136 mórg dobrej ziemi pszennej. Był tu także kościół, szkoła, gościniec, urząd sołecki, dwa wiatraki i poczta (od 1882 r.). Na terenie gminnym znajdowało się 19 gospodarstw, w których mieszkało 1168 osób. Mieszkańcy byli wyznania katolickiego oprócz młynarza z rodziną, Niemca - ewangelika. Dwór Skórzewskich wybudowany był na wyniosłości, będącej pozostałością tzw. „szańców szwedzkich”, czyli znanego nam obecnie średniowiecznego grodziska. Już w XIX w. rozkopywano wały, lecz nie znaleziono tu materialnych reliktów przeszłości. Dziedzic nie ożenił się i nie pozostawił potomstwa. Skórzewscy pozbyli się majątku jeszcze pod koniec XIX w., sprzedając go Niemcowi Paulowi Schraderowi. Ten prawdopodobnie był budowniczym obecnego dworu (?) obok kościoła, a niedługo po wyzwoleniu Polski opuścił dobra i wyjechał do Niemiec. Co do samego „dworu” mamy wątpliwości, ponieważ układ przestrzenny widoczny na mapach archiwalnych sugeruje raczej, że dworem była obecna plebania, lub wznosił się on na jej miejscu a później został przebudowany. Zastanawiające są dwie budowle na osi tego budynku, po obu stronach prowadzącego doń podjazdu. Wygląda to jak dwie oficyny, niestety budynki te nie zachowały się do czasów obecnych. Ok. 1922 r. majątek nabył Zygmunt Kozierowski z Poznania. W 1926 r. pod jego zarządem dobra liczyły 298,8 ha, na co składało się 220 ha ziem uprawnych, 70 ha łąk i pastwisk, 5 ha lasu, 2,8 ha nieużytków i 1 ha wody. Czysty dochód gruntowy wykazywany jako podstawa do naliczenia podatku wynosił 1614 talarów. W 1930 r. Kamieniec leżał w powiecie śmigielskim i miał 510 m-ców. W latach 1939-45 wieś nosiła nazwę Steindorf. Po 2. wojnie światowej pozostałości majątku zabrał i rozparcelował Skarb Państwa Polskiego. Na terenie dawnego folwarku znajdowała się m.in. Spółdzielnia Produkcyjna, zwana Rolniczym Kombinatem Spółdzielczym. Dwór (?) przez lata pełnił funkcję biurowca.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Regesty, Monografie) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Księga Adresowa Polski, 1930;
Mapster:
6603 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wschodnia (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 3864_Wielichowo_1940.jpg
17067 @ Karte des Deutschen Reiches 1:100 000 - Generalstabskarte /1870 - 1944/
- plik mapy: KDR100_324_Kosten_ca1893_DRMC5820324.jpg
Geoportal.
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Większość zabudowań starszej części Kamieńca wybudowana została w dłuższej osi SWzS-NEzN lub prostopadle do niej (budynki gospodarcze w płd. pierzei podwórza folwarcznego). Zarówno dwór, kościół, jak i plebania zorientowane są w tym właśnie kierunku. Prostopadłe do nich były też dwie nieistniejące oficyny (?) od strony wschodniej. Niektóre źródła w Internecie sugerują, że dworem jest budynek po zach. stronie kościoła, jednak jest on znacznie młodszy, czego dowodzą stare mapy. Istnieje też prawdopodobieństwo, że nowszy dwór mógł znajdować się na miejscu obecnej plebanii. W celu dokładnego wyjaśnienia tej kwestii niezbędne są dalsze badania terenowe. Na mapce obok, pomimo wątpliwości, zaznaczyliśmy budynek byłego biurowca RKS.

Park

Park dworski z XIX w. o pow. 4,3186 ha, zachowany w dawnych granicach, zajmujący dz. ewid. nr ...163/2. Niegdyś park był większy o sad znajdujący się we wschodniej cz. zespołu dworskiego. Razem z nim liczył ok. 6,4 ha (Geoportal, 4.03.2018 r.). Obecnie teren dawnego sadu stanowi nieużytki.

Inne

Karczma, k. XIX w.
Kościół mur., neogotycki, 1908-1910, p.w. św. Wawrzyńca

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011