Skatalogowanych zabytków: 11364
Zarejestruj się

Użytkownicy współtworzący opis i dane obiektu

Marek Kujawa

Kąkolewo

Kankel

Województwo:wielkopolskie
Powiat:grodziski (wielkopolski)
Gmina:Granowo
Rodzaj obiektu:Dwór

Stan obecny

Stan obiektu i stan własności nieznany.

Historia

Dwór z XIX w.
Pod koniec średniowiecza wieś stanowiła gniazdo rodowe wielkopolskiej rodziny Kąkolewskich, z których w 1421 r. poznajemy: Janusza, Niklasa, Dersława, Stefana, Andrzeja i Jarosława. W dawnych zapiskach nazwisko to znajdujemy też pod postacią „Konkolewscy”, zaś wieś jako Kankolewo i Konkolewo. W 2. poł. XV w. dziedzicami byli Mikołaj, Pasek i Franciszek K. z których ten ostatni kupił wyderkiem 2 łany osiadłe we wsi, za 80 grzywien, od swojej nepotki Barbary zamężnej za Mikołaja Miaskowskiego h. Bończa. Kąkolewscy zapewne nie mieli własnego herbu, ew. posługiwali się herbem Starykoń. Pod koniec XV w. dziedzicami byli Balcer i Feliks Kąkolewscy, a następnie Maciej, Andrzej i ich siostra Barbara - zakonnica w Trzebnicy. Kąkolewscy na pocz. XVI w. wybudowali we wsi i uposażyli murowany kościół. Podobnie jak inne duże wsie, Kąkolewo podzielone było na szereg mniejszych części, które poprzechodziły z czasem na przeróżnych krewnych, bądź też poprzez dzierżawy lub wyderki na szlachtę z sąsiednich wsi. I tak już w latach 20. XVI w. znajdujemy tu Mchowskich, nastepnie Ostrorogów – właścicieli Grodziska i Sapińskich z Sepna (k. XVI w.). W 1639 r. w zapiskach znajdujemy całą plejadę spadkobierców Sapińskich, jako to: Zakrzewskich, Adama Błociszewskiego, Małgorzatę Iłowiecką, Krzysztofa Rozdrażewskiego oraz Stanisława Przyjemskiego. Niestety istnieje możliwość, że część tych nazwisk dotyczy którejś z pozostałych wsi o nazwie Kąkolewo.
Od pocz. XVIII w. Kąkolewo podzieliło losy wielu podobnych majątków. Możni dziedzice rozbijali się po świecie i pomnażali fortuny, zaś folwarkami zajmowali się posesorzy i dzierżawcy. Właścicielem połowy K. został Jan Antoni Radomicki h. Kotwicz (1690-1728), starosta osiecki i międzyrzecki. Na drugiej połowie wsi dożywocie miała Anna z Gorzyckich, wdowa po Krzysztofie Mielżyńskim, 2-o v. po Janie Kretkowskim, kasztelanie chełmińskim. Jan Radomicki ożeniony był z Dorotą Bronisz z Broniszewic h. Wieniawa (1692-1774), z którą mieli córki Franciszkę (1720-1778) zamężną za Władysława Józefa Szołdrskiego h. Łodzia i Annę (1724-1762), zamężną za Augustyna Działyńskiego h. Ogończyk. Dziedzic zmarł dość młodo, więc wkrótce wdowa poszukała sobie kolejnego męża. W 1729 r. w Kaliszu zaślubiła Stanisława Wincentego księcia Jabłonowskiego h. Prus/III (1694-1754). Miała z nim córkę Marię i syna Antoniego Barnabę. Radomicki zapisał Dorocie dożywocie na Kąkolewie, które w 1735 r. anulował sąd. Od tego momentu wdowa miała płacić procent od odziedziczonych dóbr, czyli Gronowa, Kąkolewa, Drużyny, Kubaczyna, Strzempisza i Niemierzyc. Z ważniejszych postaci gospodarujących w Kąkolewie w XVIII w. wymienimy: ekonoma Cywińskiego (zm. w 1743 r.), Kurzewskich (lata 40/60-te), posesora Jana Kurowskiego, Okuliczów, Stanisława Zaborowskiego (zm. w 1772 r.) oraz Jana Kurzewskiego zmarłego w tym samym roku. W 1776 r. miał miejsce słynny kontrakt, który dotyczył sporej części majątków powiatu grodziskiego, kiedy to Franciszka Szołdrska zamieniała się ze swoją siostrą Anną Gurowską 1-o v. Działyńską. Wśród licznych dóbr w dokumencie mowa również o Kąkolewie.
Kolejnymi posesorami Kąkolewa byli Stanisław Kurzewski, starosta kurzeszyński i posesor trzebawski oraz Antoni Pomorski. W tym czasie ekonomami majątku była rodzina Antoniego i Marii Ciszewskich. Posesorami K. pod koniec XVIII w. byli Józef Rozmysłowski a następnie Konstanty Bojanowski h. Junosza. W 1. poł. XIX w. posesorami byli Emil i Małgorzata Miszewscy. Historię właścicieli zakończyliśmy na Annie Działyńskiej h. Ogończyk z d. Radomickiej pod k. XVIII w. Zmarła ona w 1812 r. zaś dobra odziedziczył syn Ksawery Franciszek Szymon Tadeusz hr. Działyński h. Ogończyk. W 1796 r. w Warszawie zaślubił on Justynę Modestę hr. Dzieduszycką h. Sas, z którą mieli czworo dzieci. Z tychże właścicielką klucza dóbr, do którego należało Kąkolewo, została córka Klaudia Teofila (1801-1836), która w 1825 r. w Konarzewie zaślubiła Bernarda Andrzeja Potockiego z Podhajec h. Pilawa / Srebrna (1800-1874). Potoccy nie mieli dzieci, dlatego majętność granowską przekazano bratanicy – Cecylii (1836-1899), córce Tytusa Adama (1797-1861) i Celestyny hr. Zamoyskiej (1804-1993). Tymczasem w Kąkolewie, po Miszewskich, majątkiem zarządzali Franciszek i Seweryna Radońscy. Pod koniec lat 30. XIX w. posesję dóbr po ojcu przejął Anastazy Radoński, ożeniony z Pauliną Białobłocką. W poł. XIX w. dzierżawcą Kąkolewa został Józef Białoszyński, oficer wojska polskiego, który powrócił z wojennej tułaczki. Był ranny w bitwie pod Ostrołęka, później został wzięty do rosyjskiej niewoli, gdzie przebywał 8 lat. Zmarł na paraliż w wieku 56 lat, w 1866 r. i pochowany został w Granowie. Poźniej posesorem wsi został Adam Kościelski h. Ogończyk, ożeniony z Zofią Nieżychowską h. Pomian. W 1877 r. w Kąkolewie urodził się ich syn Czesław Antoni.
W 1885 r. na Kąkolewo leżące w pow. bukowskim składała się wieś oraz folwark należący do dominium w Granowie. We wsi znajdowały się 24 domy z 269 m-cami wyznania katolickiego, zaś na terenie folwarku 6 domów i 123 m-ców. Katolicy swoją parafię mieli na miejscu; podlegała ona pod dekanat w Śmiglu. Najliczniejsze były jednak „olędry” w Kąkolewie, gdzie znajdowało się 126 domów z 883 m-cami, w tym aż 836 ewangelików i 9 żydów. Pozostałe 38 osób było wyznania katolickiego. Olędry podlegały pod kościół protestancki diecezji wolsztyńskiej. Oficjalną dziedziczką majętności w Granowie była Cecylia Działyńska. Nie miała ona dzieci, dlatego przekazała majątek siostrzeńcowi, synowi Elżbiety i Adama Konstantego ks. Czartoryskiego – Zdzisławowi Aleksandrowi Tytusowi (1859-1909). W dniu 17 lutego 1884 r. Zdzisław ks. Czartoryski zaślubił w Wiedniu Marię Helenę Zalewską h. Prawdzic (1863-1942). Rodowym majątkiem tej gałęzi Czartoryskich był Sielec Stary, tam też rodziły się ich dzieci: Elżbieta Maria Helena (1885-1970), Roman (1887-1887), Helena (1887-1887) i Olgierd Aleksander Jan (1888-1977). W 1913 r. w Żywcu Olgierd ks. Czartoryski na Klewaniu i Żukowie h. Pogoń Litewska zaślubił Mechtyldę Marię arcyksiężniczkę Habsburzankę – Lotaryńską (1891-1966). W Sielcu rodziły się ich dzieci: Konstanty Stefan Aleksander (1913-1989), Cecylia Teresa Imakulata (1915-2011), Izabela Maria (1917-2015) i Aleksander Krystyn Antoni (1919-2007). Folwark w Kąkolewie należący do ks. Olgierda Czartoryskiego, posiadał w 1926 r. 444 ha obszaru, na co składało się 404 ha ziem uprawnych, 40 ha łąk i pastwisk, 1 ha nieużytków i 1 ha wody. Czysty dochód gruntowy wykazywany jako podstawa do naliczenia podatku wynosił 2295,89 talarów. W 1930 r. wieś liczyła 422 m-ców. W okresie 2. wojny światowej nosiła nazwę Rossfelde. Po wojnie cała rodzina Czartoryskich (oprócz Izabeli) wyjechała poza granice Polski, gdzie jej członkowie założyli rodziny. Wszyscy oni osiedli w Brazylii, gdzie też poumierali. Olgierd ks. Czartoryski zmarł w Rio de Janeiro 6 lutego 1977 r. Po wojnie na terenie folwarku w Kąkolewie nadal prowadzono hodowlę, jednak nie wiemy czy powstało tu Państwowe Gospodarstwo Rolne. Po przemianach politycznych 89/90 dwór wraz z parkiem stały się zapewne własnością jednostki samorządu.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Regesty, Monografie) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Księga Adresowa Polski, 1930;
Mapster:
1755904 @ WIG - Mapa Szczegółowa Polski 1:25 000 /1929 - 1939/
- plik mapy: P40-S23-B_GRANOWO_1933.jpg
5954 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wschodnia (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 3765_Granowo_1940.jpg
Geoportal.
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Z porównania map współczesnych i archiwalnych wynika, że układ przestrzenny zespołu dworskiego w Kąkolewie zmienił się nieznacznie. W miejscu dawnego dworu wznosi się budynek, który w opisie będziemy nazywać „dworem”. Bardzo możliwe, że jest to współczesny dom mieszkalny, wybudowany na fundamentach dawnego budynku. Stoi on dokładnie na przedłużeniu ulicówki, pośrodku parku, zaś w kierunku południowym rozciąga się podwórze gospodarcze z zabudową. Po zachodniej stronie podwórza znajduje się podłużny staw.
Dwór wzniesiony jest na planie prostokąta, w dłuższej osi W-E, fasadą skierowany na południe, parterowy, nakryty dachem dwuspadowym.

Park

Park dworski z XIX w. o pow. 2,8962 ha, znajdujący się w całości na dz. ewid. nr ...472/4. Przed wojną park był większy i rozciągał się nieco dalej w stronę podwórza gospodarczego, „oddzielając” od niego dwór drzewami. Obecnie część parku z dworem jest wydzielona i znajduje się na dz. ewid. nr ...359/2 o pow. 0.1892 ha. (Geoportal, 30.03.2018 r.)

Inne

Zabudowania gospodarcze XIX / XX w.

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011

Komentarze

Aby skomentować obiekt, zaloguj się. Jeżeli nie masz jeszcze konta w serwisie, zarejestruj się.

Ten obiekt nie został jeszcze skomentowany.