Pomarzany

Stan obecny

Park pod zarządem J.S.T lub ANR.

Historia

Dwór z XIX w.
Pierwsza wzmianka o wsi pochodzi z 1284 r., kiedy to należała do Tomisława z Szamotuł. W dawnych wiekach nosiła ona nazwę Pomorzany lub Pomorano. Juz przed 1415 r. we wsi znajdował się kościół p.w. świętej Katarzyny, na miejscu którego w 1758 r. pleban Jan Śliwiński wystawił nowy kościół drewniany. Na pocz. XVI w. wieś składała daniny proboszczom z Pobiedzisk, w postaci małdratów po 2 i pół wiertela żyta i owsa z łanu kmiecego. Co najmniej do k. XVII w. wieś należała do Pomarzańskich, choć przewijało się tu dużo innych nazwisk szlacheckich, np. Gądkowskich, Orzelskich, Kucharskich i in. W 1618 r., za czasów dziedzica Piotra Gądkowskiego we wsi stał wiatrak. Przez kolejne stulecie były to dobra głównie Orzelskich, zaś w 1721 r. dziedzicem na pewno był już Piotr Szawczyński. Wypada nadmienić, że w ówczesnych zapiskach Pomarzany występują jako "kościelne". W 1723 r. Szawczyński sprzedał wieś za 33 tys. złp. Annie Rogalińskiej, córce Kazimierza, kasztelanica nakielskiego. Ta zamężna 1-o v. Zakrzewska, ponownie wyszła za Jerzego Gorzyńskiego, który przejął wieś w wianie. Mieli oni syna Franciszka, który odziedziczył P. oraz pobliskie Parcewo i pustki Płędniówka. Musimy tu uwzględnić fakt, że w zapiskach równolegle mowa o Skórzewskich w Pomarzanach, jednak wzmianki te zapewne dotyczą obecnych Pomarzanowic k. Pobiedzisk. Kolejnym dziedzicem Pomarzan został Piotr Kąsinowski; w tym czasie posesorem tych dóbr był Mateusz Garczyński. Kąsinowski ożenił się z Anną Dobiejewską, z którą miał syna Franciszka. Ten w 1748 r. sprzedał dobra Ludwikowi Garczyńskiemu, synowi Mateusza i Katarzyny Goreckiej. Kolejnym dziedzicem został Antoni Swiniarski a następnie Mikołaj Węsierski, ożeniony z Eleonorą Broniewską. Na pocz. XIX w. dobra przeszły w ręce Miaskowskich h. Bończa. W 1827 r. dziedzicem był Antoni Miaskowski, kapitan Wojska Polskiego. Nie wiemy dokładnie od kiedy właścicielem wsi był Piotr Chełmicki h. Nałęcz, w każdym razie w 1869 r. sprzedał on dobra swemu synowi Wojciechowi (1835-1919), ożenionemu z Marią Magdaleną Hulewicz h. Nowina. Dwa lata później Wojciech kupił od Walentego Dutkiewicza Kamieniec w pow. gnieźnieńskim, dokąd się przeprowadził. Pomarzany zaś pozostawił starszemu bratu Wiktorowi (1823-1902). Ten był oficerem Powstania Listopadowego a później radcą sądu ziemskiego w Gnieźnie. W 1861 r. w Gnieźnie zaślubił Teodozję Raszewską, z którą miał dwóch synów: Zygmunta (1865-1930) i Witolda.
W 1885 r. na Pomarzany składała się wieś, dominium i okręg dominalny. We wsi znajdowały się 4 domy z 30 m-cami, a na terenie dominium 13 domów ze 174 m-cami. Wieś liczyła 243,5 ha, w tym 208,56 ha ziemi uprawnej, 18,06 ha łąk i pastwisk, 7,7 ha nieużytków i 0,18 ha wód. Czysty dochód gruntowy wynosił 1570 marek. Wiktor Chełmicki posiadał we wsi tzw. "większą własność" o pow. 104,68 ha oraz sąsiednie Parczewo z 312,47 ha gruntów. Wieś Parczewo z 2 domami i 59 m-cami wchodziła w skład okręgu dominalnego. W dniu 6 sierpnia 1887 r. młodszy brat, Witold Ch. ożenił się z Kornelią Kazimierą Matecką z Bieganowa, z którą miał syna Władysława (1888-1966). Starszy brat Zygmunt ożenił się dopiero 8 lat później, w Górze pod Inowrocławiem, z Kazimierą Znaniecką h. Krzywda. On też został kolejnym właścicielem Pomarzan. W 1892 r. na miejscu starego kościoła we wsi wybudowano nowy, murowany. Zygmuntostwo Chełmiccy mieli troje dzieci: Halinę (1896-1971), Wandę (1897-1978) i Jana (1900-1963). Dzierżyli majątek do wybuchu 2. wojny światowej. W 1926 r. Pomorzany miały 409,25 ha rozległości, w tym 365,5 ha ziem uprawnych, 16 ha łąk i pastwisk, 18,5 ha lasów, 9 ha nieużytków i 0,25 ha wody. Parczewo posiadało 307,5 ha, w tym 280,5 ha ziem uprawnych, 5,25 ha łąk i pastwisk, 19 ha lasów i 2,75 ha nieużytków. Z łącznych 716,75 ha jako podstawę do wyliczenia podatku podawano 1329 talarów czystego dochodu gruntowego. Majątek posiadał własną gorzelnię (w Pomarzanach). W latach 1939-45 wieś nosiła nazwę Niedringshaus. Po wojnie na bazie pozostałości majątku utworzono Państwowe Gospodarstwo Rolne, zlikwidowane ustawowo w latach 90. XX w. Dwór niestety nie przetrwał do czasów obecnych.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Regesty) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Wielka Genealogia Minakowskiego;
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Mapa archiwalna: P38-S25-D_KLECKO_1934;
Geoportal.
Wszystkie prawa zastrzezone!

Opis

Nieistniejący dwór wznosił się pośrodku parku, po zachodniej stronie większego ze stawów. Wybudowany był na planie prostokąta, w dłuższej osi zbliżonej do N-S, fasadą zwrócony na wschód. Na południe od niego znajdowała się oficyna. Budynek ten zachował się do czasów obecnych.

Park

Park z XIX w. o pow. 5 ha, leżący w płn.-wschodnim narożniku dużej działki rolnej nr ...8/1 (Geoportal, 24.05.2017 r.).

Inne

Kościół, drewn. XV / XVIII w., mur. k. XIX w., p.w. Opieki Matki Boskiej.

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011