Jeżewo

Stan obecny

Mieszkania. Własność J.S.T. w Łabiszynie.

Historia

Dwór z pocz. XX w.
Jeżewo to wieś położona na zróżnicowanym terenie, wśród malowniczych pól i zalesionych wzgórz, w odległości 4,5 km na wschód od Łabiszyna i 13,5 km na płn.-zachód od Złotnik Kujawskich. W dawnych czasach, z racji bliskości Łabiszyna, wieś należała do jego ówczesnych właścicieli i podlegała łabiszyńskiej parafii. W 1480 r. właścicielem wzmiankowany był Jędrzej z Łabiszyna, a w późniejszym okresie hrabiowie łabiszyńscy. Około poł. XVII w. Jeżewo stało się własnością Jerzego Trzebińskiego herbu Szeliga, ożenionego z Katarzyną Rozdrażewską (z Rozdrażewa). Już wtedy dzieliło się na wieś dworską i olędry, zaś Trzebińscy posiadali także jezioro zwane Pełcino, w pow. inowrocławskim. Dziedzice mieli syna Jana, który w 1663 r. sprzedał część majątku swemu kuzynowi Maciejowi, synowi Stanisława. Tenże Maciej ok. 1670 r. ożenił się z Barbarą Niemojewską h. Szeliga, której z tej okazji zapisał na Jeżewie po 1000 złotych posagu i wiana. Mieli oni przynajmniej trzech synów: Piotra, Tomasza i Antoniego, którzy wspólnie gospodarowali we wsi do 1. połowy XVIII w. Oni też wybudowali w Jeżewie pierwotny dwór. Niestety trudno obecnie powiedzieć, czy budowla znajdowała się w miejscu późniejszego dworu XIX-wiecznego? Jeżewo w tamtym czasie leżało na terenach powiatu bydgoskiego.
Tomasz Trzebiński w 1710 r. ożenił się z Barbarą Pawłowską. Jeszcze w tym samym roku urodziła się ich córka Joanna, a dopiero po 12 latach syn - Andrzej Franciszek. W 1734 r. Joanna Trzebińska wyszła za Rocha Kiełczewskiego h. Pomian – dziedzica Kiełczewa w pow. kościańskim. Zacny ów szlachcic był synem podwojewodziego kaliskiego – Jana Kazimierza Zygmunta i Zofii Łętkowskiej h. Jastrzębiec. Świeżo upieczeni dziedzice Jeżewa mieli co najmniej sześcioro dzieci; dwóch synów których nie wymienia WGM: Antoniego Walentego Władysława i Józefa Benedykta Antoniego oraz: Katarzynę, Monikę, Andrzeja i Gabriela Józefa Benedykta. Z czasem dziedzic objął funkcję stolnika kowalskiego. Na pocz. lat 50. umarła jego żona Joanna, a w 1756 r. w Padniewie ożenił się z Teofilą Korytowską h. Mora. Z drugiej żony Rocha pochodziło dwóch synów: Kasper Franciszek (1757-1829) i Franciszek. Dziedzicem Jeżewa po ojcu został najmłodszy syn (z matki Joanny) – Gabriel (1741-1813), późniejszy szambelan na dworze królewskim, radca departamentu bydgoskiego. Jego pierwszą żoną była Marianna Moszczeńska h. Nałęcz; nie mieli dzieci. W 1780 r. ożenił się ponownie, z Jadwigą Prandota-Trzcińską h. Rawicz, córką chorążego kruszwickiego Ignacego Trzcińskiego i Ludwiki Słupskiej. Trzy lata później w Jeżewie urodziła się ich córka Józefa, a następnie jeszcze pięcioro dzieci: Julianna, Ignacy Antoni, Walenty Kazimierz, Antonina i Franciszka. Nas interesuje Antoni (1790-1841), który dostał Jeżewo po ojcu. Ok. 1810 r. ożenił się on z Joanną Znaniecką h. Krzywda, a ze związku tego pochodziła siódemka dzieci: Tekla, Marianna Regina, Stefan, Stanisław (1821-1855), Nepomucena, Antoni oraz Władysław Narcyz. Dziedzic Ignacy Antoni Kiełczewski zmarł w Jeżewie dnia 29 lipca 1841 r.
W 1845 r. syn dziedziców - Stanisław Kiełczewski - zaślubił w Sławnie (dawne Wielkie Ks. Poznańskie) Bronisławę Zofię Jasińską h. Dołega z Witkowic. Przyszła dziedziczka była córką Onufrego i Anny Zabłockiej h. Łada. Stanisław i Bronisława Kiełczewscy mieli jedynego syna Bolesława Teodora (1846-1913). Ten nie pozostał jednak w rodzinnym Jeżewie; w 2. poł. XIX w. prawdopodobnie sprzedał majątek w ręce niemieckie. W tamtym czasie wieś dzieliła się na dwie zasadnicze części: tzw. „Olędry” oraz dominium o areale 2800 mórg. Podział ten daje się zauważyć w zabudowie wsi, nawet w czasach obecnych. W „Olędrach” znajdowało się 36 domów z 256 mieszkańcami (189 katolików, 67 ewangelików; 103 analfabetów), a w części dworskiej - 12 domów ze 180 mieszkańcami (137 katolików, 43 ewangelików; 80 analfabetów). Niestety nie wiadomo, kto był budowniczym obecnego dworu i założycielem parku. Jedyne co wiemy to fakt, że na początku XX w. wieś nie należała do klucza dóbr Skórzewskich z Łabiszyna i Lubostronia. Wniosek taki możemy wysnuć na podst. opisu sytuacji z książki Michała Adama Górskiego. Pewnego razu, gdy powóz z hrabiną Skórzewską jadącą do kościoła w Łabiszynie mijał jakiegoś człowieka, ten jej się nie ukłonił. Ta zdumiona zapytała woźnicę co to za człowiek i usłyszała w odpowiedzi, że to urzędnik z innego majątku, z Jeżewa.
Po wyzwoleniu Polski w 1920 r. dobra w Jeżewie stały się własnością Skarbu Państwa i znalazły w obrębie powiatu szubińskiego. W dzierżawę wzięło je Towarzystwo Akcydensowe „Serohygiea” z Poznania, produkujące m.in. surowice i szczepionki dla zwierząt hodowlanych. Założycielami Towarzystwa byli: Poznański Bank Ziemian, Zjednoczenie Producentów Rolnych, Bank Związku Spółek Zarobkowych, Towarzystwo Akcydensowe Bank Ziemski, Tow. Akcydensowe Poznań, Wielkopolska Izba Rolnicza w Poznaniu oraz: Józef Starkowski, Władysław Kopliński i dr Franciszek Fischoeder. Kierownikiem Instytutu został dr Kazimierz Panek. Kapitał zakładowy Towarzystwa wynosił 5 milionów marek. Na terenach majątku oczywiście prowadzono „normalne” uprawy rolne, a w zabudowaniach folwarku hodowano bydło. W 1926 r. areał dóbr liczył 710 ha, w tym 572 ha ziem uprawnych, 87,2 ha łąk i pastwisk, 34 ha lasów oraz 16,8 ha nieużytków i wód. Oprócz Instytutu Szczepionek działała tu także gorzelnia. Głównymi kierunkami prac laboratorium była produkcja szczepionek bakteryjnych, szczepionek leczniczych i zapobiegawczych, zarówno dla zwierząt, jak i ludzi. Ponadto produkowano przetwory organoterapeutyczne i przetwory chemiczne związane z lecznictwem i badaniami naukowymi.
W 1926 r. w celu wyliczenia podatku gruntowego, do Urzędu Skarbowego wykazywano 2267 talarów czystego dochodu. Towarzystwo Serohygiea istniało tu co najmniej do 1930 r. W tym właśnie roku na liście uznanych buhajów znalazł się dwuletni „osobnik” z Jeżewa. We wsi mieszkało w tym czasie 248 osób, spośród których usługami zajmowali się kowal F. Kubicki i kołodziej W. Sarnowski. Ostatnim przedwojennym właścicielem majątku Jeżewo był Tadeusz Jordan. W latach 1940-1945 nazwę wsi zniemczono na Holzenau. Po 1945 r. majątek został znacjonalizowany, a w budynku dworu urządzono mieszkania. W latach 70. XX w. został on rozbudowany; rozebrano też większość zabudowań gospodarczych, w tym spichlerz i gorzelnię. Dwór po przebudowach zupełnie zatracił cechy stylowe.
Źródła:
Teki Dworzaczka (Regesty) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Księga Adresowa Polski, 1930;
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Wielka Genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Kurjer Warszawski : dodatek poranny. [R. 103], 1923, nr 260
Orędownik Powiatowy powiatu szubińskiego, nr 44 z dn. 30 maja 1930 r.
Przemysł Chemiczny – miesięcznik poświęcony sprawom polskiego przemysłu chemicznego... nr 12, Lwów, grudzień 1921
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Budynek po przeprowadzonych remontach zupełnie zatracił cechy stylowe. Obecnie piętrowy z poddaszem, nakryty łagodnym dwuspadowym dachem krytym papą. W południowej, prawdopodobnie starszej części, parterowy z dwuspadowym dachem. Murowany z cegły na wysokiej kamiennej podmurówce i otynkowany, podpiwniczony. Niegdyś wejście poprzedzała drewniana weranda z kolorowymi szybkami, obecnie jest to murowany ganek. We wnętrzu zachowała się częściowo dawna stolarka.

Park

Park z końca XIX w. o pow. około 1,5 ha. Rośnie tu zwarta grupa starodrzewu, w tym okazy o rozmiarach zbliżonych do pomnikowych. Część drzew została wykarczowana i obecnie są to łąki lub nieużytki. Park jest zaniedbany i nie posiada czytelnej kompozycji przestrzennej. W płd. części parku znajdował się cmentarz rodowy właścicieli.

Inne

Zabudowania gospodarcze
Relikty bramy i parkanu

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011