Białowieża - Białowieża

Stan obecny

Nie istnieje. Rozebrany 1961. Na jego miejscu stoi budynek dyrekcji Białowieskiego Parku Narodowego.

Historia

Pierwszy dwór myśliwski w Puszczy Białowieskiej zbudowano w początkach XV w. Postawiono go nad rzeczką Łutownią w uroczysku zwanym dzisiaj „Starą Białowieżą”. Nazwa „Białowieża” pochodzi ponoć od białej wieży, wzniesionej wówczas tuż przy dworze, który służyć miał wielkim książętom litewskim, a potem królom polskim, zapuszczającym się często w puszczańskie ostępy, by zapolować na grubego zwierza. Za panowania Zygmunta Starego wybudowano w tym samym miejscu, w uroczysku nad Łutownią, nowy dwór myśliwski. Przyjeżdżali tu kolejni królowie – w końcu Stefanowi Batoremu było w nim jednak za ciasno, więc nie opodal, na północ od Starej Białowieży, kazał wznieść zameczek myśliwski. Pozostało po nim uroczysko nazwane „Zamczyskiem”.
Pierwszy dwór myśliwski w Białowieży stanął w 1752 r. Zbudowano go nieco poza wsią, na wzgórzu górującym nad Narewką, dla Augusta III Sasa z okazji wielkich łowów. Z dworu tego, podobnie jak i z dworów Jagiellonów w Starej Białowieży, nic już nie pozostało. Zniszczony został podczas wojen napoleońskich.
W 1845 r. u podnóża wzniesienia, na którym znajdował się niegdyś dwór Augusta III, postawiono dla namiestnika tzw. Północno-Zachodniego Kraju Cesarstwa Rosyjskiego drewniany dworek. Budynek został wzniesiony w stylu rosyjsko-szwajcarskim . Był do końca lat 80-tych XIX wieku największym i najbardziej okazałym budynkiem Białowieży. To tutaj przebywał podobno car Aleksander II podczas polowania w Puszczy Białowieskiej. Było to w dniach 5-7 października 1860 r. inne źródła twierdzą, ze był on dla cara mały i niezbyt efektowny, więc ulokowano go wówczas w świeżo wybudowanej leśniczówce, a licząc się z kolejnymi wizytami rosyjskiego imperatora w Białowieży, postanowiono rozbudować „dwór” namiestnika - wzniesiono jeszcze jedno skrzydło, nad całością dobudowano piętro i dodano z zewnątrz szereg dekoracyjnych detali. Odtąd zaczęto nazywać go „pawilonem myśliwskim”. Imperator Aleksander II nie zatrzymał się jednak w nim nigdy. Korzystali natomiast z niego wielcy książęta rosyjscy, kiedy przyjeżdżali na polowania do Puszczy Białowieskiej.
Pawilon myśliwski” dla następcy Aleksandra II – Aleksandra III, był już za ubogi. Dla niego więc zbudowano w latach 1889-1893 prawdziwy pałac według projektu znanego polskiego architekta z Wilna Tadeusza Marii Rostworowskiegowe współpracy z Mikołajem de Rochefortaem . Budowę ukończono w 1894 kosztem 542 tys. rubli. Pałac był dwukondygnacyjny, podpiwniczony, posiadał pomieszczenia mieszkalne na strychu oraz wieże od wschodu i zachodu. Drewno użyte przy dekorowaniu poszczególnych sal i pokojów było specjalnie przygotowywane: gotowano je przez dłuższy czas w wodzie, a potem suszono. W ten sposób uzyskało ciemną barwę.
Na ścianach znajdowały leśne obrazki wykonane przez Zdzisława Jasieńskiego oraz plastyków z Akademii Petersburskiej. Elementy wykończeniowe drzwi, okien, luster, stojących świeczników zdobiono polerowanym i zaczernianym żelazem połączonym z brązem. W komnatach parkiety zostały ułożone na cienkiej warstwie suchego piasku eliminując w ten sposób skrzypienie podłogi. Zastosowano wypalane ornamenty. W podziemiach znajdowały się składnice win przeróżnych gatunków, w zachodnim skrzydle mieściły się kuchnie. Jedna z sal była wyklejona znaczkami pocztowymi.

Kiedy w 1897 doprowadzona została linia kolejowa, powstał dworzec Białowieża Pałac, (kilka lat później również Białowieża Towarowa). W 1915 wycofujące się wojska rosyjskie ewakuowały wyposażenie pałacu (do dziś w Moskwie). Opustoszały pałac zajęły oddziały niemieckie w sierpniu 1915 roku. Pisarz Wilhelm Feldmann wkraczający wówczas wraz z wojskiem do Białowieży określił pałac jako "budowlę bez gustu w pseudogotyckim stylu".
W 1922 roku polskie władze powiatowe po remoncie zaadaptowały pomieszczenia pałacu na funkcje administracyjne. Niedługo jednak powiat zlikwidowano i gmach stał nieużytkowany. W części pomieszczeń lewego skrzydła urządzono muzeum puszczańskie i bibliotekę. Część pomieszczeń zajęła angielska firma Century. Dla katolickich mieszkańców wsi w latach 1921-1934 w dawnej pałacowej jadalni czynna była kaplica (wejście prowadziło przez taras). Od 1929 do 1936 roku w zachodniej części pałacu umieszczono Państwową Szkołę dla Leśniczych. W części budynku urządzono apartamenty dla prezydenta Ignacego Mościckiego, który odwiedził Białowieżę po raz pierwszy w 1930 roku.

W pałacu byli goszczeni między innymi kompozytor Feliks Nowowiejski, węgierski regent Miklós Horthy, włoski minister spraw zagranicznych Galeazzo Ciano, Stefan Starzyński, Hermann Göring i Heinrich Himmler, przebywający w Białowieży na polowaniach. Tydzień przed wybuchem II wojny światowej w zachodniej części pałacu ulokowano szpital wojenny Nr 502, ewakuowany na wschód 11 września. Oficerowie stanowiący personel tego szpitala zostali wywiezieni przez Rosjan do Ostaszkowa. Po 17 września w pałacu przebywali ranni polscy żołnierze, którymi opiekowali się mieszkańcy wsi i operujący około 20 września w okolicy żołnierze Podlaskiej Brygady Kawalerii. W okresie okupacji sowieckiej w latach 1939-1941 została podjęta próba utworzenia w pałacu radzieckiego ośrodka naukowego. Po zajęciu Białowieży przez Niemców, w pałacu mieścił się sztab do walki z partyzantką. W nocy z 16 na 17 lipca 1944 w pałacu wybuchł pożar wzniecony przez wspierające Niemców oddziały węgierskie.

W 1958 roku zapadła decyzja o rozbiórce pałacu. W 1961, w czasach PRL, pałac został rozebrany. Obecnie na jego miejscu wzniesiono nowy budynek, w którym znajduje się dyrekcja Białowieskiego Parku Narodowego, muzeum przyrodnicze, restauracja i hotel.

Park

Wokół pałacu założono w 1895 roku Park Pałacowy w stylu angielskim, który zaprojektował Walerian Kronenberg. U podnóża pałacowego wzgórza, w dolinie rzeki Narewki, wykopano dwa stawy z wysepkami pomiędzy którymi znajduje się grobla z obeliskiem z 1752 roku ustawionym na pamiątkę pobytu w Białowieży króla Polski Augusta III Sasa.
Ziemia ze stawów została użyta do użyźnienia obejścia pałacowego z myślą o założeniu kwietników. Stawy wraz z rzeką Narewką stanowią południową granicę parku, gdzie dawniej stała jedna z bram wejściowych do parku. Na wschód od pałacu powstał Park Dyrekcyjny, przy którym umieszczono siedzibę Zarządu Apanażowego Puszczy.
W 991 roku wg książki "Parki i Ogrody Zabytkowe w Polsce" liczył on 50,01 ha.

Inne

Źródła:
wiki.org
dworypogranicza.pl
Zdjęcia archiwalne : www.whitemad.pl i NAC