Jaszcz

Stan obecny

Własność Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa.
Dwór jest własnością prywatną.

Historia

Dwór z 1934 r.
Nazwa wsi Jaszcz wywodzi się od nazwy ryb jazgarz, a właściwie starszej jej formy \\\"jaszcz\\\". I tak w XIII w. znalazł się w państwie książąt gdańsko-pomorskich, a w trakcie postępującego rozbicia dzielnicowego w dzielnicy świeckiej. Po śmierci w r. 1294 ostatniego z dynastii Mszczuja II wszedł na mocy układu w Kępnie w skład państwa Przemysława II, a później Władysława Łokietka. Były to wówczas dobra rycerskie. W wyniku wydarzeń z lat 1308-1309 znalazł się na ponad 150 lat w rękach zakonu krzyżackiego, w ramach pogranicznej komturii świeckiej. Krzyżacy, mimo że przypisuje się im często prowadzenie polityki eksterminacyjnej i germanizacyjnej wobec ludności nieniemieckiej, respektowali zwyczaje miejscowej ludności i zastane uregulowania prawne, a politykę ich cechował pragmatyzm i dążenie do jak najszybszego zagospodarowania podbitych terenów przez popieranie wsi czynszowych na prawie niemieckim. Klęska zakonu w wojnie z polską w latach 1409-1411 spowodowała wzrost ucisku fiskalnego na ziemiach pod jego panowaniem. W kolejnych wiekach wsi nie ominęły klęski i wojny: trzynastoletnia, potop szwedzki, czy wojna północna. Ciekawostką jest fakt, że w XVII w. był tu jeden z nielicznych browarów szlacheckich. Po 1 rozbiorze wieś znalazła się na terenie Prus. Przybyły tu wówczas ekipy urzędnicze, które przejęły władzę cywilną i wcielały nowe zasady ustrojowe i administracyjne. W XVIII w. właścicielami majątku byli m.in. Pląskowscy, ok. 1850 r. Mikołaj i póżniej jego synowie: Adam, żonaty z Agnieszką Bajerską i Józef, żonaty z Marianną Pruszczak, później z Ewą Łaszewską. W XIX w. powstał w Jaszczu folwark, którego źródłem dochodów stały się m. in. gorzelnia i młyn wodny z tartakiem, majątek był własnością m.in. Szukalskich. W styczniu 1920 r. wkroczyły na teren Pomorza oddziały generała Hallera, przyłączając je na mocy postanowień traktatu wersalskiego do Polski. Jaszcz znalazł się w ramach utworzonego województwa pomorskiego, a ściślej w płn.-wsch. części powiatu świeckiego. W 1933 r. w wyniku reformy administracyjnej wszedł w skład gminy zbiorczej Osie. Ostatnim przedwojennym właścicielem majątku był Szukalski, przetrzymywany początkowo w przejściowym obozie utworzonym w miejscowym kościele i zabity przez Niemców podczas egzekucji w starej żwirowni Kisy w Mniszku. w październiku 1939 r.

Opis

Budynek piętrowy, znacznie przebudowany.. Na skutek remontów pozbawiony cech stylowych. Brak danych o jego wcześniejszej architekturze. Na uwagę zasługuje zachowany spichlerz, zbudowany w 1 poł. XIX w. Jest to budynek murowany z cegły, otynkowany, jednokondygnacyjny, wzniesiony na planie prostokąta. Ściany rozczłonkowane uproszczonymi pilastrami, dźwigającymi odcinkowo zamknięte, ślepe arkady. Naroża ujęte boniowaniem w tynku. Dach siodłowy kryty dachówką.

Park

Park krajobrazowy.z 1 poł. XIX w. Założony częściowo na zboczu wzniesienia, opadającym w stronę rzeczki. Zaniedbany, o zatartym dawnym układzie przestrzennym. Zachowany jest tu starodrzew w wieku około 100-150 lat. Na szczególną uwagę zasługują rosnące tu pomniki przyrody: trzy lipy drobnolistne o obw. w pierśnicy do ok. 380 cm, dwa dęby szypułkowe o obw. do 383 cm, dwa dęby szypułkowe odmiany piramidalnej o obw. do 220 cm oraz żywotnik olbrzymi o obw. 143 cm. Park znajduje się na obrzeżu Wdeckiego Parku Krajobrazowego, rozpoczyna się tu część utworzonego w 1997 r. zespołu przyrodniczo ? krajobrazowego \\\"Dolina rzeki Sobińskiej Strugi\\\".

Inne

- owczarnia, mur., 1909 r.
- stajnia, mur., pocz. XX w.
- spichlerz, mur., pocz. XX w.
- gorzelnia, mur., 1904 r.
- kuźnia, ob. warsztaty, mur., 1930
- 2 bud. kolonii mieszk. w tym jeden z kamienia polnego z 1885 r.
Powyższy wykaz w 2015 r. może być nieaktualny. Obecnie na terenie folwarku trwają intensywne prace wyburzeniowe.

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011