Szamarzewo

Stan obecny

Zamieszkały.

Historia

Dwór z k. XIX w.
Szamarzewo to wieś leżąca w odległości ok. 16 km na płd. wschód od Wrześni. Już w 1269 r. we wsi istniał kościół i parafia. Pierwsza wzmianka, w której nazwę wsi zapisano w postaci "Szemarzevicz", pochodzi z 1303 r., następnie w 1339 r. "Semarzevo" i in. W XIV w. Sz. było własnością biskupów poznańskich i wchodziło w skład ciążeńskiego klucza dóbr. Folwarkiem we wsi zarządzało sołectwo, z sołtysem na czele. Już w 1303 r. znany był niejaki Jan, a w 1394 r. Mikołaj. W 1331 r. wieś spustoszyli Krzyżacy, ale w kolejnych latach została ona odbudowana. Drewniany kościół na przestrzeni setek lat wielokrotnie ulegał spaleniu.
Imię Jan było najwyraźniej popularne wśród sołtysów, bo w 1502 r. kolejny Jan ożenił się z Jadwigą Rogaską, której brat (znowu Jan) zapisał w posagu 30 zł. Drugi brat panny - Jakub - miał dać przyszłemu szwagrowi pół łanu ziemi. Sołtys w tamtym czasie (1503) posługiwał się nazwiskiem Szamarzewski. Miał z tąż Rogaską syna Marcina, który w 1545 r. zamienił sołectwo na części wsi Psarskie od Zachariasza Psarskiego.
Kolejnym sołtysem (wójtem) był Zygmunt Młodecki (1560). Plebanem w tym czasie był ks. Wojciech Rudnicki, także kanonik poznański (zm. 1567). Nie wiemy kiedy Młodecki obrał drogę duchowną (może księdzem był już wcześniej?), w każdym razie w 1569 r. występuje także jako pleban w Słupcy, a zarazem posesor sołectwa w Sz.
W 1564 r. wieś miała 28 łanów osiadłych, z których składano 1 grzywnę i 8 groszy czynszu od łanu, a ponadto 4 ćwiertnie owsa, 2 kapłony (koguty) i 30 jaj. Ponadto "Słownik Geograficzny..." podaje inne obowiązujące wówczas podatki, w postaci "wiecznego" (składano 1 ćwiertnię owsa i kurę albo koguta), "krownego", "wieprzowego" i "stronnego" - łącznie po 1 florenie i 20 groszy rocznie. Było tu wówczas 3 zagrodników, z których każdy płacił po 1 florenie (rocznie). Łany puste uprawiali kmiecie "z kopczyny alias z trzeciej kopy". We wsi znajdował się młyn o jednym kole, zaś młynarz składał tzw. "trzeciznę" (1/3 zysków?). Łąki koszono dla biskupa, a siano w ilości ok. 9 kop zwożono do Ciążenia.
W 1578 r. w Sz. pod zarządem szafarza biskupiego było 11 śladów osiadłych, 1 półłanek pusty, 5 zagrodników i 9 komorników. Ponadto 1 ślad należący do sołtysa; 4 zagrodników, 3 komorników i 2 rzeźników - poddanych plebańskich. Sołtysem w tymże 1578 r. był Łukasz Czeski. Taki stan utrzymał się do 1620 r. Biskup płacił od 8 śladów po 1 zł. podatku, od 4 zagrodników po 4 grosze, od 2 komorników po 2 grosze, razem dawało to kwotę 8 florenów i 20 groszy. Jarosław Bieganowski płacił z wójtostwa (sołectwa) po 1 zł. od śladu, od 2 zagrodników po 4 grosze i od 1 komornika po 2 grosze, razem 1 florena i 10 groszy.
W latach 20. i 30. XVII w. posesorem po Jarosławie został Wojciech Bieganowski. W połowie tegoż stulecia w zapiskach znajdujemy ponownie Szamarzewskich: Zofię, wdowę po Macieju Milewskim i jej brata Łukasza. Jaką funkcję pełnili oni we wsi? Nie wiadomo, bo w 1648 r. sołectwo dożywotnio posiadał Kazimierz Jakubowicz, który scedował je na Marcina Kuchcińskiego i tegoż żonę Dorotę Zelcz.
Po 2. wojnie szwedzkiej, czyli "potopie" we wsi pojawiają się całkiem nowe nazwiska, ale nadal należy ona do biskupów. Plebanem do 1670 r. był ks. Paweł Kuchciński, który dobra swe zapisał siostrze - Mariannie - zamężnej za Andrzeja Rokickiego. Z kolei sołectwo w latach 70. należało do Wiktoryna Kotlińskiego, który w 1677 r. sprzedał je Janowi Goźlińskiemu i jego żonie Mariannie Rudnickiej. Kolejnych posesorów nie znamy. Dopiero w 1758 r. znajdujemy proboszcza, księdza Antoniego Pruszkowskiego, który zapisał majątek swemu bratu Andrzejowi P., zaś ten wykonawcą testamentu mianował swojego syna Kazimierza. W tamtym czasie miejscowy kościół był w bardzo złym stanie technicznym i groził zawaleniem. W 1766 r. odbudował go kolejny pleban, ksiądz Ignacy Frejszewicz.
Po III rozbiorze Polski wieś przeszła w ręce niemieckie, a po okresie Księstwa Warszawskiego została podzielona na dwie części. Kościół p.w. świętego Michała stał na tej połowie, która przypadła w 1815 r. Królestwu Polskiemu. Do tegoż roku 1815 r. parafia obejmowała Borków, Pietrzyków i nieistniejące Kwisowo.
Niestety w zapiskach kościelnych z XIX w. występują jedynie dziedzice pobliskiego Pietrzykowa: Otoccy, a pod koniec XIX w. Kazimierz Rekowski.
W "Regestach" prof. Dworzaczka jedynymi polskimi nazwiskami jakie znajdujemy w kolejnych latach (1880) są Kazimiera Dobrogojska z/d Prądzyńska i Maciej Prądzyński. W 1888 r. wieś nadal była podzielona na dwie części, leżące po obu stronach granicy Prus z Królestwem Polskim. Część leżąca w pow. słupeckim (południowa) należała do Królestwa Polskiego i oddalona była od Słupcy o 12 wiorst. W tej części wznosił się kościół drewniany, siedziba parafii w dekanacie słupeckim, liczącej 1300 "dusz". We wsi o rozległości 812 mórg znajdowały się 42 domy z 360 m-cami, plus 36 osadników. Oddzielną jednostkę administracyjną stanowił posterunek straży granicznej, z 1 domem i 6 m-cami, ponadto osada proboszczowska z 2 domami i 5 m-cami i jeden dom na folwarku. Właścicielem folwarku i cegielni zlokalizowanej w płd. części wsi, był od 1877 r. Józef Świniarski. Obecnie ta część dawnego Szamarzewa nosi nazwę Samarzewo.
Szamarzewo które znalazło się w powiecie wrzesińskim, leżało na lewym brzegu Wrześnicy (dopływie Warty), w odległości 7,5 km na płn. wschód od Pyzdr, po północnej stronie granicy prusko-rosyjskiej. Parafia i poczta znajdowały się w Sokolnikach, a dworzec kolei żelaznej w Strzałkowie. Tworzyła wraz z folwarkiem (3 domy, 54 m-ców i 200 ha obszaru) i Dąbrową (3 domy, 38 m-ców) okręg wiejski, liczący łącznie 37 domów i 342 m-ców, w tym 320 katolików, 20 protestantów i 2 żydów. Majątek miał 771 ha, w tym 719 ha ziemi uprawnej, 7 ha łąk i 2 ha lasu. Cegielnia należąca do majątku wznosiła się ok. 500 metrów na wschód od wsi. Tu ważna uwaga - z braku innych źródeł nie jesteśmy w stanie zweryfikować informacji statystycznych zawartych w "Słowniku Geograficznym... ". Autorom zapewne pomyliły się części wsi.
W 1908 r. wieś nabył od Banku Ziemskiego dr. Władysław Mazurkiewicz h. Pobóg (ur. w 1871 r.), za kwotę 297 tys. marek. Szamarzewo stanowiło wówczas gminę i majątek w pow. wrzesińskim. Dobra obejmowały 233 ha, w tym 220 ha ziemi uprawnej i 8 ha łąk. Czysty dochód gruntowy wynosił 2140 marek. Na dworski inwentarz żywy składało się 26 koni, 80 szt. bydła dorosłego, 7 cielaków i 20 szt. trzody chlewnej.
Dziedzic w młodości był członkiem koła studenckiego – organizacji politycznej i samokształceniowej oraz Polskiej Partii Socjalistycznej. Pomagał w ucieczce Piłsudskiego ze szpitala psychiatrycznego w 1901 r. Studiował we Wiedniu i w Pradze, w 1903 r. redagował Gazetę Robotniczą. W 1914 został profesorem nadzwyczajnym na Uniwersytecie Lwowskim, gdzie kontynuował karierę naukową. Zmarł w 1933 r. i pochowany został na Powązkach. Odznaczony Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski i Krzyżem Niepodległości. Ożeniony był z Wiktorią Ozdowską (zm. w 1917 r.). W 1926 r. gospodarstwo pod zarządem Mazurkiewicza obejmowało 225,24 ha, w tym 212,74 ha ziemi uprawnej, 10 ha łąk i pastwisk, 2 ha nieużytków i 0,5 ha wody. Czysty dochód gruntowy wynosił 709,66 talarów.
W 1930 r. Szamarzewo stanowiło gminę wiejską w pow. wrzesińskim i miało 464 mieszkańców. Oprócz Mazurkiewicza duże gospodarstwo posiadał (w Dąbrowie) Walenty Tomczak (99 ha). We wsi znajdowała się szkoła, sklep W. Jackowskiego, kołodziej W. Pietraszek, kowal P. Ćwikliński, dwa wiatraki: K. Langnera i S. Żołnierkiewicza oraz karczma W. Jaśkowskiego. Było tu także spółdzielcze Kółko Rolnicze. Po śmierci Mazurkiewicza, aż do wybuchu 2. wojny światowej majątkiem zarządzali prawdopodobnie jego spadkobiercy.
W latach 1939-45 wieś nosiła nazwę Ellerode. Dawna część płd. nazywała się Samarzewo. Obecnie stanowi odrębną wieś. Po wojnie dawne dobra ziemskie w Szamarzewie zostały zabrane i rozparcelowane przez Skarb Państwa Polskiego. W 1950 r. na terenie folwarku utworzono Państwowe Gospodarstwo Rolne, zlikwidowane ustawowo na pocz. lat 90. XX w. przez rząd Jana Krzysztofa Bieleckiego. Na północ od folwarku znajdowała się szkoła, zlikwidowana w pierwszej dekadzie XXI w.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Regesty, Monografie) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Guter=Adreßbuch für die Prowinz Posen, wyd. 2, Lipsk 1913;
Wykaz alfabetyczny wszystkich posiadłości ziemskich w W. Księstwie Poznańskiem, Berlin, 1872;
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Księga Adresowa Polski, 1930;
Geoportal;
Mapster:
5965 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 3772_Sokolnik_1944.jpg
11824428 @ Karte des Deutschen Reiches 1:100 000 - Generalstabskarte, ark. poj. /1870 - 1944/
- plik mapy: KDR100_326_Miloslaw_1891_nnxqpzX_BN_Sygn.ZZK_S-25_764.jpg
13262 @ WIG - Mapa Szczegółowa Polski 1:25 000 /1929 - 1939/
- plik mapy: P40-S25-C_PYZDRY_POLNOC_1934.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Dwór wzniesiony na planie prostokąta, parterowy, nakryty dachem czterospadowym krytym dachówką, mieszczącym użytkowe poddasze. W fasadzie pozorny, piętrowy ryzalit zwieńczony falistym frontonem.

Park

Pozostałości parku krajobrazowego z k. XIX w. o pow. 1,34 ha, ograniczone od str. wschodniej rzeczką Wrześnicą.

Inne

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011