Jajkowo

Stan obecny

Pozostałości

Historia

Dwór z XIX w.
Wieś po raz pierwszy wzmiankowana w 1438 r. Znajdowała się pod panowaniem krzyżackim do traktatu toruńskiego z 1466 r. Następnie była majątkiem królewskim. Po 1772 r. włączona została do Prus. Właścicielami w XVIII w. byli m.in. Błażejewscy, a w 1737 r. Melchior Błażejewski. Kolejnymi właścicielami majątku byli Abramowscy. Rodzina ta pochodziła z Niemiec, wzmianki o nich pochodzą z XVI w. kiedy to Sigmund von Gebrannof w 1558 r. założył wieś Jebrammen pod Gołdapią, a jego synowie Stenzel, Bastian, Hans i Albrecht Witold zaczęli używać nazwiska Abramowski. Rodzina otrzymała szlachectwo, i w XVIII w. osiadła w Stanowie (Stenkendorf) koło Ostródy, gdzie wybudowała pierwszą siedzibę - okazały pałac. W 1845 r. August Abramowski z żoną Karoliną z domu Frymm, postanowili przenieść się w inne strony. Za las sprzedany w okolicy Świecia nad Drwęcą nabyli majątek w Jajkowie. W 1869 r. majątek liczył 2910 mórg, 18 domów i posiadał gorzelnię parową. Zamieszkiwało go 183 mieszkańców. Należały do niego dobra Kantyła liczące 158 ha. August nieustannie powiększał majątek i pod koniec XIX w., gdy przejmował go syn - Paul, liczył on 713 ha, w tym 419 ha gruntów ornych. Do rzeźni odstawiano rocznie 230 wołów i 800 owiec. Pod okiem zarządców majątek kwitł i w brakowało mu tylko stosownej rezydencji. Paul mieszkał w Stenkendorf, gdzie ożenił się z pochodzącą ze starego niemieckiego rodu Gertrudą von Pieschel. Na pocz. XX w. Paul Abramowski rozpoczął budowę nowej siedziby w Jajkowie, w miejscu starego dworu. Zmarł w 1918 r., zaś dalsze prace prowadzono pod okiem wdowy, Gertrudy. Budowlę ukończono przed 1920 r. Majątek po Gertrudzie przejął syn, Erich, urodz. w 1922 r. W okresie międzywojennym w majątku na stałe było zatrudnionych 150 pracowników., w tym 14 woźniców. Hodowano tu również konie wysokiej klasy, kupowane m.in. przez polską kawalerię. Dom Abramowskich był zawsze otwarty dla gości, a zimą urządzano polowania i zabawy myśliwskie. 2 września 1939 r. Żołnierze Korpusu Ochrony Pogranicza Państwa Polskiego w reakcji na doniesienia o aktach dywersji, ze strony paramilitarnych grup miejscowych Niemców przeprowadzili ?akcję oczyszczającą?. W ferworze walk z dywersantami jeden z polskich oddziałów wpadł do Jajkowa i nie słuchając wyjaśnień administratora Rebe, oblał benzyną zabudowania, po czym spalił pałac oraz zabudowania gospodarcze.
W 1945 r. rodzina Abramowskich została wysiedlona do Niemiec, a majątek stał się własnością Skarbu Państwa Polskiego, następnie utworzono tu Państwowe Gospodarstwo Rolne.
(Historia sporządzona m.in. na podstawie wywiadu z żyjącym synem Gertrudy i Paula , panem Erichem Abramowskim)

Opis

Pałac klasycystyczny. Był to budynek murowany z cegły i otynkowany, wzniesiony na planie prostokąta. Dach.czterospadowy, kryty dachówką, nad częścią południową mansardowy. Bryła o bogatej architekturze, w fasadzie zdobiona okazałym trójkątnym frontonem. Wejście w portyku kolumnowym od zach. strony. Od północy dobudowana oktagonalna, czterokondygnacyjna wieża widokowa. Zadbano tu nie tylko o piękno architektury, lecz także o rozmaite, wówczas bardzo nowoczesne wygody, centralne ogrzewanie na koks, oświetlenie elektryczne (agregat i stacja akumulatorów były w gorzelni parowej wzniesionej jeszcze przed 1869 r.) oraz zbiornik na wodę umieszczony pod dachem pałacu.

Park

Park krajobrazowy z poł. XIX w. o pow. około 5 ha. Obecnie zaniedbany. Niegdyś zaaranżowany w przemyślny sposób, gorzelnię od pobliskiego terenu przydomowego oddzielały dwie duże fontanny, park z ozdobnymi kępami krzewów przecinały alejki biegnące we wszystkie jego zakątki.Obecnie jego dawna kompozycja przestrzenna jest nieczytelna. Rośnie tu cenny starodrzew reprezentowany jest przez 32 gatunki takie jak dęby szypułkowe, lipy drobnolistne, jesiony wyniosłe i kasztanowce, a także gatunki pochodzenia zagranicznego takie jak jodła kalifornijska, topola kanadyjska, świerk kłujący, jarząb szwedzki, robinia biała, oraz topola czarna włoska. Niegdyś przy pałacu znajdowało się boisko do tenisa, zaś obok do krykieta. W pobliżu, na wysokości płd.-wsch. narożnika terenu parkowego, po prawej stronie drogi z Jajkowa do Świecia znajduje się cmentarzyk rodowy z zachowaną mogiłą Paula i Gertrudy Abramowskich.

Inne

Stajnia
Pomnik grobowy właścicieli majątku (ceglano- kamienna stella z owalną granitową tablicą, zwieńczony granitowym krzyżem)

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011