Żabikowo

Stan obecny

Park - prawdopodobnie własność prywatna (ANR w dzierżawie?)
Folwark - firma TECH-KOM, Żabikowo 1, 63-300 Środa Wielkopolska

Historia

Dwór z k. XIX w.
Żabikowo to wieś leżąca na lewym brzegu rzeki Moskawy, sąsiadująca od zachodu ze Środą Wielkopolską. W zapiskach pojawia się w 2. poł. XV w., kiedy to dziedzic Jan Słupski zapisywał (w 1475) po 300 grzywien posagu i wiana swej żonie Katarzynie. Wraz z bratem Tomisławem (Tomaszem) posiadali oni także Kempę, obie Słupie, Turew, Murzynowo i Kotowo. W 1475 r. dokonali podziału dóbr, a Ż. pozostało przy Janie. Odziedziczyli je po nim synowie: Stanisław i Jan, który w 1510 r. zapisywał po 250 złp. posagu i wiana żonie Jadwidze Jezierskiej. Z kolei Stanisław równocześnie zapisywał takie same kwoty siostrze Jadwigi - Zofii Jezierskiej. Obie panny były córkami Tomasza J., chorążego poznańskiego. Jan S. zmarł w 1519 r., a wdowa Jadwiga wyszła za Jakuba Międzychodzkiego. Umarła też Zofia, żona Stanisława, zaś ten ok. 1523 r. ożenił się z Katarzyną Krzyżanowską. Po nich dobra Turew, Wronowo, Ż. i pozostałe odziedziczył Mateusz Słupski ze swoim licznym rodzeństwem. Ci z nich którzy zamieszkali w Turwii, nazywali siebie Turewskimi. Najwidoczniej właśnie ta wieś stała się ich główną siedzibą, bo w 1578 r. w Ż. siedział tylko ich urzędnik zarządzający folwarkiem - Piotr Kowalski. Wieś Ż. miała wówczas 4 łany osiadłe, 3 zagrodników i 1 komornika. W tym samym roku dokonano rozgraniczenia Żabikowa od Środy. W 1593 r. jego dziedzicem był Jerzy Turewski, który sprzedał wieś wyderkafem księdzu Janowi Gnińskiemu, kustoszowi poznańskiemu. Na transakcję zgodziła się żona Jerzego - Jadwiga Rydzyńska oraz jej bracia Łukasz i Gabriel. Turewski zmarł w 1595 r., a Żabikowo odziedziczyli po nim Adam, Zygmunt i Andrzej Bielejewscy, ponadto Stanisław, Maciej i Dobrogost Prusimscy, Maciej i Jadwiga Chełkowscy oraz Stefan Baranowski. Jakim cudem pod koniec XVI w. wieś rozczłonkowano aż na kilka części? Możemy jedynie domyślać się, że podziału tego dokonał nieżyjący Turewski. W każdym razie, wszyscy ci wyżej wymienieni w 1599 r. sprzedali swoje części Maciejowi Baranowskiemu. Na jeszcze innym dziale siedział Paweł Bartochowski z żoną Urszulą Noskowską, którzy także kupili swoją część Ż. od Turewskiego i sprzedali ją 4 lata później Janowi Chełkowskiemu.
W 1600 r. Maciej Baranowski odkupił część wsi od Chełkowskiego, a na połowie całego Żabikowa oprawił sumę 1000 złp. posagu i 300 złp. "wyprawy" swej żonie, Annie Chłapowskiej. Wbrew pozorom, nie dokonał on scalenia całej wsi Żabikowo, gdyż Turewski podzielił ją najwyraźniej na jeszcze więcej części, a kolejni spadkobiercy pojawiają się w zapiskach jak grzyby po deszczu. Pozostanie nam chyba jedynie wymienić całe to towarzystwo, nie analizując, kto od kogo kupił i za ile. Tak więc byli to kolejno: Stanisław Niwski, Barbara i Urszula Prusimskie (w 1601 sprzedały cz. Baranowskiemu), Ludmiła Baranowska (w 1601 sprzedała cz. Adamowi, synowi M. Baranowskiego), Zofia Karmińska, żona Jana Mętowskiego (w 1607 sprzedała cz. Maciejowi Nieżychowskiemu), Katarzyna Prusimska, żona J. Chwałkowskiego (w 1612 sprzedała cz. spadkobiercom Adama Bar.), Marcin Ulanowski z żoną Kat. Bobrownicką (1617) i Zygmunt Kurnatowski (w 1617 sprzedał cz. Chryzostomowi i Janowi Bar., synom Rudolfa). Tu zatrzymujemy się na chwilę, aby podać "podymne", które w 1629 r. w wys. 2,15 złp. płacił od 5 chałup we wsi Marcin Ulanowski. W 1634 r. tenże Marcin U. sprzedał swoją część Ż. wspomnianym wyżej braciom Baranowskim: Chryzostomowi i Janowi. Zaledwie po dwu latach ci sprzedali wieś Zygmuntowi Grudzińskiemu, wojewodzie kaliskiemu. Tym sposobem wieś weszła w skład dóbr kórnickich i wreszcie zniknęli z niej Nieżychowscy, Baranowscy i cała pozostała drobna szlachta. Folwarkiem zaczęli zarządzać posesorzy, zaś całe zyski szły do właścicieli Kórnika. Po Zygmuncie właścicielem dóbr został Andrzej Karol Grudziński, następnie (od 1676 r.) Stefan Adam Grudziński "upełnoletniony przez króla, za zezw. ojca", zaś po nim Zygmunt Działyński, starosta inowrocławski, wojewoda brzesko-kuj. Z rąk Działyńskich, a później Potulickich, mniej więcej na przeł. XVIII i XIX w. wieś wykupił dotychczasowy posesor, Antoni Rzepnicki, syn Józefa i Zuzanny, brat księdza Ignacego, kanonika kolegiaty średzkiej.
Antoni Rzepnicki ożeniony był z Julianną Żeromską. W 1796 r. w Ż. urodziła się ich córka Aniela Franciszka Marianna, rok później Hipolit Ludwik Anastazy, dalej Marianna (1798), Hipolit Ludwik Anasitum(?) (1799), następnie Kazimierz (1801-1801) oraz Pulcheria (ur. 1806). W 1818 r. Aniela Rzepnicka wyszła za Bogusława Parczewskiego h. Nałęcz, syna Fabiana i Krystyny Sczanieckiej h. Ossoria. Rok później urodził się ich syn Antoni (1819-1855), a po kolejnych dwu latach córka Julianna Teofila. Krótko później, dnia 15 marca 1821 r. 24-letnia dziedziczka Aniela zmarła. W 1828 r. jej siostra Pulcheria wyszła w Ż. za Apolinarego Czesława Wichlińskiego, dziedzica Marszewa, syna Walentego i Anny Radońskiej.
Antoni Parczewski prawdopodobnie nie ożenił się, a jego siostra Julianna wyszła za Franciszka Antoniewicza (1818-1873). Ich ojciec ożenił się drugi raz, jednak dla historii Żabikowa nie ma to już większego znaczenia. Z czasem Rzepniccy sprzedali wieś w ręce niemieckie. W 1888 r. Żabikowo było wsią dworską w pow. średzkim, zaś dobra miały 215 ha obszaru. We wsi były 4 dymy ze 114 m-cami, w tym 14 katolików. Czysty dochód gruntowy wynosił 3423 marki. Pod koniec XIX w. dobra otrzymały nazwę pochodzącą od nazwiska dziedziców "Heickerodt" - Heickerode. Jedyne, co udało nam się znaleźć na ich temat, to zapis z ks. adresowej z 1872 r., że Fritz H. był w tym czasie dziedzicem Pławiec.
W 1913 r. dobra obejmowały 235 ha, w tym 198 ha ziemi uprawnej, 19 ha łąk, 13 ha pastwisk, 4 ha nieużytków i 1 ha wody. Czysty dochód gruntowy wynosił 3688 marek. W gospodarstwie hodowano 35 koni, 118 szt. bydła dorosłego plus 74 cielaki i 200 szt. świń. Dzierżawcą gospodarstwa należącego do spadkobierców Heickerodów był Ernst Normann. Kolejnym właścicielem Ż. został Friedrich Seifarth (Pławce, 1870-1923), syn Friedricha (1843-1900) i Luizy Heleny Fryderyki von Meien (1848-1918). Dnia 19 czerwca 1900 r. w Bielefeld ożenił się z Marią Wessel (1865 - 1945). Byli oni krewnymi Hugona Seifarth, ożenionego w 1918 r. z Mathildą von Meien, zabitego przez Polaków 7 września 1939 r. w jego majątku Strzeszki (Rübenfeld). W 1926 r. pod zarządem wdowy Marii Seifarth gospodarstwo miało 215,2 ha, w tym 179 ha roli, 30,6 ha łąk i pastwisk oraz 1,9 ha nieużytków. Czysty dochód gruntowy wynosił 1125,9 talarów. Specjalizowało się w reprodukcji i selekcji uznanych odmian ziemniaków; posiadało także własną kolejkę polną. Księgi Adresowe Polski z lat 1926-30 Żabikowa nie odnotowały. W latach 1939-45 nosiło ono nazwę sprzed 1919 roku - Heickerode. Po 2. wojnie światowej dawne dobra zostały zabrane i rozparcelowane przez Skarb Państwa Polskiego.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Monografie, Regesty) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Słownik Historyczny Ziem Polskich w Średniowieczu, Inst. Historycznego P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Guter=Adreßbuch für die Prowinz Posen, wyd. 2, Lipsk 1913;
Wykaz alfabetyczny wszystkich posiadłości ziemskich w W. Księstwie Poznańskiem, Berlin, 1872;
Księga Adresowa Polski ..., 1930;
Geoportal;
Mapster:
5960 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 3769_Schroda_1944.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Dwór wznosił się pośrodku parku i do dzisiaj pozostało po nim puste miejsce z pozostałościami fundamentów, porośniętymi zielskiem i krzakami. Budynek składał się z dwóch zasadniczych brył połączonych łącznikiem, zorientowanych w dł. osi NW-SE i fasadą skierowany był na SW. Wejście główne znajdowało się zapewne w północnej bryle, na osi podjazdu.

Park

Pozostałości parku dworskiego z k. XIX w. o pow. 2,83 ha ze stawem. Park zniszczony i częściowo wykarczowany.

Inne

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011