Starkowiec Piątkowski

Stan obecny

Dwór - Własność prywatna.
Folwark - Tartak P.P.H.U. AKD Artur Roicki

Historia

Dwór z XIX w.
Starkowiec to wieś leżąca 10 km na wschód od Środy Wielkopolskiej i 5 km na zachód od Miłosławia. W zapiskach występuje od pocz. XV w., choć nazwę Starkowiec odnotowano już w 1266 r., kiedy to komes Bilbor nadał wieś S. klasztorowi w Lubiniu. Najprawdopodobniej chodziło o Starkowiec koło Kobylina w pow. pyzdrskim, choć wymienia się także wieś Starkowo k. Przemętu albo zaginioną wieś koło Osowa, po której śladem była w XIV w. łąka zwana Starkowiec. Opisywane miejsce, czyli pierwotny folwark Starkowiec znajduje się ok. 2 km w kier. SE od Czarnego Piątkowa, choć współczesna wieś rozciąga się dalej na północ.
W opisywanym tu Starkowcu dopiero w 1424 r. odnotowany został Szymon z S., który toczył spór z Mikołajem Chwałkowskim dowodzącym, że zapłacił za dziedzinę S. kwotę 80 grzywien. W latach 30. XV w. znani byli Pełka oraz Pakosz z żoną Dorotą, a następnie niejaki Chachul z żoną Katarzyną. Taż była ciotką kolejnych dziedziczek: Heleny oraz Jadwigi, żony Michała z Marcinkowa. Panie te w 1467 r. sprzedały 4 łany we wsi Mikołajowi Milay (Miłosławskiemu) za kwotę 100 grzywien. Wdowa po Mikołaju, Dorota M. wraz ze swoimi synami Janem i Tomaszem, w 1486 r. zamieniła Miłosław z przyległymi wsiami na Jarocin z przyległościami od Wojciecha Górskiego. Na pocz. XVI w. dziedzicami tych dóbr byli Jan, Maciej i Piotr Górscy. Część wsi już wówczas należała do Piotra Piątkowskiego z Piątkowa, po którym odziedziczyli ją Łukasz i Wojciech P-cy. W 1543 r. Maciej Górski, starosta wschowski, dał całą swoją część Starkowca Łukaszowi Piątkowskiemu. Inna część (wygląda na to, że trzecia) należała w tym czasie do Jana Starkowieckiego, ożenionego z Anną Włościejewską. W 1558 r. taż Włościejewska sprzedała część. S. i Boguszyna Stanisławowi Brodowskiemu i Stanisławowi Sapieńskiemu.
Łukasz Piątkowski oprócz S. i Piątkowa posiadał wieś o nazwie Mnichów Kąt (dawną własność benedyktynów z Lubinia). W 1574 r. zapisywał na tych dobrach po 1500 złp. posagu i wiana swej przyszłej synowej Annie Sapińskiej, córce Mikołaja, z którą żenił się jego syn Wojciech. Po Wojciechu wieś przeszła na Mikołaja, a następnie Jana Piątkowskiego, który w 1637 r. sprzedał dobra Piątkowo Czarne - Hieronimowi Radomickiemu h. Leszczyc, wojewodzie inowrocławskiemu. O Starkowcu w tym czasie zapiski milczą, prawdopodobnie wieś opustoszała, niemniej przez kolejne lata jej ziemie traktowane były jako nieodłączna część majątku. Rozciągały się na południowy wschód od Piątkowa (czyli na zach. od Białego Piątkowa), zaś nazwa - jak się domyślamy - była jedynie nazwą zwyczajową.
Kazimierz Radomicki, syn Hieronima, w 1649 r. sprzedał swe liczne dobra, w tym Szlachcin, Olszewo i Piątkowo z przyległościami - Janowi z Broniewa Broniewskiemu, za kwotę 92 tys. złp. Po Janie odziedziczył jego syn Jan oraz bratanice, córki Hieronima B. - Zofia oraz Katarzyna. Jan Bronikowski w 1681 r. sprzedał dobra Andrzejowi Pogorzelskiemu, synowi Andrzeja, za kwotę 24 tys. złp. Tenże Andrzej był na pocz. XVIII w. dziedzicem P. i Nietrzanowa wraz ze swoim bratem Michałem. Sprzedali oni majątek Michałowi Niegolewskiemu h. Grzymała, po którego śmierci dobra odziedziczyła wdowa Krystyna Czacka oraz jego synowie: Andrzej i Jan. Ciż spadkobiercy sprzedali dobra w 1728 r. Andrzejowi z Będkowic Będkowskiemu h. Ostoja, synowi Jana. Żoną Będkowskiego była Jadwiga Strzałkowska, mieli oni synów Jana i Tomasza oraz córki Joannę i Mariannę. W 1757 r. troje z młodych Będkowskich sprzedało Piątkowo i Starkowiec (wówczas nadal pustki) swemu bratu Janowi. W latach 60. XVIII w. Będkowski sprzedał dobra Kajetanowi Grabskiemu h. Pomian, jednakowoż w kolejnych latach Piątkowo powróciło w ręce Będkowskich. Jan ożenił się z Anną Budziszewską, nadal mieszkał w Piątkowie i tu zmarł, dnia 4 czerwca 1784 r. Po nim P. odziedziczyli synowie: Franciszek i Mateusz. Ich siostra Honorata wyszła za Józefa Drwęskiego, posesora Masłowa, a w 1795 r. urodził się ich syn Kajetan Wawrzyniec. W kolejnych latach prawdopodobnie przeprowadzili się oni do Piątkowa, gdzie Drwęski został posesorem dóbr. Mateusz Będkowski był dziedzicem P. jeszcze w 2. dekadzie XIX w. W 1834 r. posesorem dóbr był Wincenty Drzewiecki, który zaślubił Różę Sikorską. Zapewne dopiero wówczas reaktywowano folwark w Starkowcu, którego dziedzicem został Tomasz Mikołaj Drwęski (1793-1863), syn w. w. Józefa i Honoraty, ożeniony z Antoniną Chłapowską h. Dryja (1808-1882). Mieli oni troje dzieci: Władysławę, Bronisławę oraz Józefa (1847-1874).
W 1872 r. Piątkowo Cz. i Starkowice należały do Antoniny Drwęskiej z d. Chłapowskiej. Obszar dóbr wynosił 2516 mórg, w tym 1456 m. ziemi uprawnej, 543 m. łąk i pastwisk oraz 505 m. lasów. Czysty dochód gruntowy szacowano na 2184 talary. W 1874 r. wdowa sprzedała majątek za pośrednictwem banku Kwilecki, Potocki & Spółka - Zygmuntowi Węsierskiemu h. Belina (1841-1892), ożenionemu z Heleną Stablewską h. Oksza. Sama zamieszkała u córki Władysławy; zmarła w Poznaniu dnia 1 grudnia 1882 r.
W 1875 r. Węsierskim urodziła się córka Janina, która zmarła dnia 16 sierpnia mając zaledwie 2 miesiące. Prawdopodobnie nie mieli więcej dzieci. W kolejnych latach Węsierscy sprzedali Cz. Piątkowo ze Starkowcem w ręce niemieckie. W 1888 r. S. dzielił się na wieś i folwark, leżał w parafii Winnogóra. Wieś miała 7 domów i 58 m-ców, zaś na terenie folwarku znajdowało się 5 domów z 51 m-cami. Pod koniec XIX w. Piątkowo przemianowano na Pontkau, łącznie ze Starkowcem (na mapie "zu Pontkau"), leżącym ok. 2 km na płd.-wschód od głównego majątku. Po 1920 r. miejsce to zostało włączone do Białego Piątkowa, a Starkowiec, już jako "Piątkowski" zlokalizowano zupełnie gdzie indziej - na ziemiach położonych na północ od Cz. Piątkowa. Na pocz. XX w. wszystkie wymienione folwarki zostały rozparcelowane. Właścicielem resztówki dóbr Pontkau był w 1913 r. Niemiec o nazwisku Heinrich Spletter. W 1930 r. wieś liczyła 301 mieszkańców. Jedyne większe gospodarstwo we wsi (55 ha) posiadał Franciszek Strojny. Był tu także kowal R. Rösner. W latach 1939-45 wieś nosiła nazwę Mühsal. Po 2. wojnie światowej pozostałości folwarku stały się elementem krajobrazu typowej wsi rolniczej.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Monografie, Regesty) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Słownik Historyczny Ziem Polskich w Średniowieczu, Inst. Historycznego P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Guter=Adreßbuch für die Prowinz Posen, wyd. 2, Lipsk 1913;
Wykaz alfabetyczny wszystkich posiadłości ziemskich w W. Księstwie Poznańskiem, Berlin, 1872;
Księga Adresowa Polski ..., 1930;
Geoportal;
Mapster:
5962 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 3770_Miloslaw_1944.jpg
17069 @ Karte des Deutschen Reiches 1:100 000 - Generalstabskarte, ark. poj. /1870 - 1944/
- plik mapy: KDR100_326_Miloslaw_ca1893_DRMC5820326.jpg
11811868 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 3770_(2067)_Miloslaw_1911_APP_Sygn._M.top.25-1559-1.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Dwór parterowy, nakryty wysokim dachem czterospadowym, fasadą skierowany na południe, z ryzalitami w obu dłuższych elewacjach, zwieńczonymi trójkątnie. Być może jest to współczesny budynek wznoszący się w miejscu dworu. W celu ustalenia szczegółów niezbędne są dalsze badania terenowe.

Park

Park dworski z 2. poł. XIX w. o pow. 2,9 ha, zachowany z grubsza w swoich granicach, rozrósł się nieco (w kier. zachodnim) po 2. wojnie światowej. Aktualnie zajmujący ok. 3/4 dz. ewid. nr ...138/3 o pow. ok. 3,0 ha.

Inne

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011