Skatalogowanych zabytków: 11364
Zarejestruj się
Miniatura Góra
Zdjęcie Marek Kujawa 2009
Miniatura GóraMiniatura GóraMiniatura GóraMiniatura Góra

Użytkownicy współtworzący opis i dane obiektu

Marek Kujawa

Góra

Gora

Województwo:kujawsko-pomorskie
Powiat:inowrocławski
Gmina:Inowrocław (wiejska)
Rodzaj obiektu:Dwór

Stan obecny

Niegdyś szkoła podstawowa, obecnie opuszczony i całkowicie niedostępny.
Dwór znajduje się na terenie zakładu - Kopalnia Soli i Podziemny Magazyn Ropy i Paliw Góra - Radojewice.

Historia

Dwór z 4 ćw. XIX w.
Góra to stara wieś, położona 10 km od centrum Inowrocławia w kierunku południowo-wschodnim. Już we wczesnym średniowieczu istniał tu gród, zaś parafia katolicka założona została w XII w. W XIII w. Góra wchodziła w skład dóbr kapituły kruszwickiej. Na przestrzeni wieków miała wielu właścicieli. Jest jedną z ważniejszych miejscowości, związanych z postacią pisarza i poety z okresu „Młodej Polski” - Stanisława Przybyszewskiego (1868-1927), który będąc u schyłku życia, właśnie tutejszy cmentarz - a konkretnie miejsce na końcu alei - gdzie upadł w dzieciństwie, wybrał sobie jako miejsce pochówku. Przybyszewski dla uproszczenia przyjął pseudonim "Stachu", głównie z powodu trudności, jakie z wymową jego nazwiska mieli obcokrajowcy, np Niemcy. W "dzieciach szatana" tak pisał o sobie:
„Jestem tylko meteorem, który na chwilę zabłyśnie, na chwilę ludzkość straszy i przeraża,
a potem nagle niknie - a szczęśliwy jestem, że tym przeświadczeniem żyję.
Droga meteorom wyznaczona jest miliard razy dłuższa aniżeli zwykłym gwiazdom (...)
Być meteorem, to istotna moja tęsknota: zniszczyć na swej drodze kilka światów,
roztopić je w sobie, wzbogacić się nimi i po miliardach lat znowu powrócić,
stokroć gorętszym blaskiem rozpłonąć, wieść nowe przemiany i wywody i znowu zniknąć
- to to, co w moich najkosztowniejszych snach przeżywam...
Niech zgasnę, czym prędzej zgasnę, bym mógł tylko we wzmożonej potędze powrócić”...
Najciekawsza historia Góry zaczyna się w XVIII w., kiedy to wieś należała do tzw. „klucza niemojewskiego” i znajdowała się w rękach Działyńskich herbu Ogończyk. W 1723 r. Józef Działyński sprzedał dobra Stanisławowi Kościelskiemu. Po nim Górę odziedziczył syn Ignacy, pełniący szereg funkcji, m.in. starosty słońskiego (od 1764 r.), odznaczony Orderem Św. Stanisława. Ten ożenił się z Agnieszką Nieborską herbu Lubicz z którą miał synów: Antoniego, Józefa i Nepomucena. Z tychże dobra odziedziczył Józef, m.in. szambelan dworu berlińskiego. Około 1885 r. wieś liczyła 14 domów, zamieszkałych przez 114 osób, w tym 112 katolików; 30 analfabetów. Prusacy utworzyli tu domimium o areale 1242 morgi, do którego należało tzw. „probostwo”. Na terenie dominalnym znajdowało się 7 domów ze 110 mieszkańcami (w tym 109 katolików; 48 analfabetów). Spośród licznego potomstwa Józefa Kościelskiego i Kunegundy Teresy Rokitnickiej herbu Prawdzic, dziedzicem został Władysław Aleksander (1818-1895), późniejszy dziedzic Szarleja i Witowych. W okresie Wiosny Ludów był on adiutantem Mierosławskiego, później musiał uciekać do Francji, a następnie wziął udział w wojnie krymskiej. Był generałem jazdy tureckiej, zaufanym członkiem sułtańskiej świty. Po przejściu na islam znany był jako Sefer Pasza, zaangażował się w budowę Kanału Sueskiego, dzięki czemu doszedł do wielkiej sławy i pieniędzy. W 1873 r. nabył zamek Bertholdstein w Styrii austriackiej, dokąd przeprowadził się z Kairu. Zgromadził tam wiele dzieł sztuki, m.in. obrazów, które po jego śmierci przekazane zostały do Krakowa.
W poł. XIX w. Władysław Kościelski sprzedał Górę Piotrowi Czajkowskiemu herbu Ślepowron, ożenionemu z Anną Zawadzką herbu Jastrzębiec. Ze związku tego pochodziły dzieci: Antonina Anna, Wawrzyniec i Piotr. Antonina wyszła za Hygina Znanieckiego herbu Lubicz i została dziedziczką Góry. Mieli oni sześcioro dzieci, z których wieś odziedziczył po śmierci ojca w 1862 r. Adam Sobiesław (1826-1919). Był aktywnym działaczem społecznym i rolniczym, a także przyjacielem Jana Kasprowicza. Ożenił się z Heleną Janta-Połczyńską, zmarł krótko po tym jak został pierwszym polskim starostą powiatu inowrocławskiego, w dniu 26 kwietnia 1919 r. To dla nich w latach 1875-1884 wybudowany został obecny dwór. W skład majątku wchodziły także Łąkocin, Witowy, Jaronty i Wymysłowo. W okresie międzywojennym właścicielem Góry był Adam Michał Znaniecki herbu Krzywda. W 1926 r. majątek pod jego zarządem liczył 312 ha, w tym 251 ha ziemi uprawnej. Czysty dochód gruntowy wynosił ponad 1000 talarów, a do majątku należała także cegielnia. Adam był dwukrotnie żonaty, a w 1930 r. dobra przejął jego brat Józef, ożeniony z Marią Bieńkowską herbu Łada. Mieli oni córkę Elżbietę.
W 1930 r. we wsi było 185 mieszkańców. W latach 1939-1945 była ona pod zarządem niemieckim i nazywała się Hochfelde. Józef Znaniecki został rozstrzelany przez Niemców w listopadzie 1939 r. w lasach pod Gniewkowem. Elżbieta zmarła w 1945 r., a Maria przeżyła wojnę i zmarła w 1977 r. w Toruniu. Majątek po wojnie został znacjonalizowany i przejęty przez Skarb Państwa Polskiego. W latach powojennych utworzono tu nieistniejącą już szkołę, a w 1969 r. obok dworu wybudowano kopalnię odkrywkową soli, będącą filią kopalni w Inowrocławiu. Później nastąpiła likwidacja szkoły i od tego momentu dwór stoi opuszczony. Po rozbudowie zakładu dwór znalazł się wewnątrz kompleksu przemysłowego i praktycznie jest niedostępny z zewnątrz.
Opracowanie własne na podst. dostępnych źródeł w Internecie i badań terenowych.
Analiza przestrzenna: Geoportal, Mapster:
11772312 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wschodnia (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 3276_Freitagsheim_1944_UMK_orig.jpg
Bibliografia:
Marcin Libicki "Dwory i pałace wiejskie w Wielkopolsce" wyd. II, Poznań 1996
Wojciech Klas, Jan Zieliński "Kościelscy. Ród, Fundacja, Nagroda", Kraków 2011
Wszystkie prawa zastrzeżone!



Opis

Dwór późnoklasycystyczny. Budynek wzniesiony na planie prostokąta w dłuższej osi N-S, fasadą skierowany na zachód, piętrowy, podpiwniczony, nakryty dwuspadowym dachem naczółkowym z użytkowym poddaszem. W osi wejściowej fasadę zdobi płytki ryzalit, zwieńczony falistym szczytem.
Układ przestrzenny zespołu dworskiego w Górze jest całkowicie nieczytelny, albowiem jedynym jego elementem jest sam dwór. Zespół składał się z części gospodarczej - zachodniej i cz. rezydencjonalnej, czyli dworu z parkiem - wschodniej. Zespół dworski w Górze znajdował się na południe od kościoła, wybudowanego pośrodku wsi na sporym wzniesieniu.

Park

Park z poł. XIX w. otaczał dwór od północy, wschodu i południa, zaś największa jego część rozciągała się w kier. wschodnim. Do 1945 r. powierzchnia parku wynosiła ok. 3,5 ha. Relikty parku znajdowały się tu jeszcze na pocz. XXI w. i mogły mieć ok. 1 ha powierzchni. Obecnie cały ten obszar jest typowym terenem przemysłowym.

Inne

- Kościół, pierwotnie pod wezwaniem NMP, założony i uposażony przez Kapitułę Kruszwicką ok. XII w, o bogatej historii, odbudowany w 1829 r. Osobliwością jest krzyż z ołtarza bocznego w prawej nawie. Składa się z 31 kul armatnich - pamiątki z wojny krymskiej (1853-1856). Kule pochodzą z okresu walk o twierdzę w Sewastopolu, w których brał udział Władysław Kościelski.
- Pomnik i grób Stanisława Przybyszewskiego (1868-1927), „Meteora Młodej Polski”, przeniesiony z Jarontów w 1931 r..
- Ze wsi pochodzi Józef Glanz (1837-1930), rzeźbiarz ludowy

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011

Komentarze

Aby skomentować obiekt, zaloguj się. Jeżeli nie masz jeszcze konta w serwisie, zarejestruj się.

Marek Kujawa4 lata temu
Opisy w pow. inowrocławskim będę rozszerzał niejako "równolegle" do szamotulskiego. Są praktycznie gotowe i nie absorbują wiele czasu...
Marek Kujawa4 lata temu
Dwór ponoć można oficjalnie zobaczyć, za zgodą dyrektora obiektu....