Gorzyce

Stan obecny

Mieszkania prywatne. Dom nr 35

Historia

Dwór z k. XIX w.
Gorzyce to stara i zabytkowa wieś, leżąca 12,5 km na zachód od Żnina. Znana była już w XII w., a pierwsza wzmianka o niej pochodzi z 1136 r., kiedy to wymieniona została w bulli papieża Innocentego jako Gorice, z 8 osadnikami, należące do kościoła gnieźnieńskiego. Nazwa pochodzi zapewne od położenia wsi - na wzgórzu pośród otaczających pól. Względna deniwelacja terenu sięga tu 30-40 m (najwyższy punkt leży na wysokości 132 m. n.p.m.).
Na przełomie XII i XIII w. erygowano we wsi pierwszą parafię. W latach 1329-1332 została ona całkowicie spalona przez Krzyżaków, a następnie odbudowana przez arcybiskupa Janisława. W zw. z brakiem zapisek o wsi w "Regestach" prof. Dworzaczka możemy domniemać, że wraz z sąsiednim Słabomierzem, Gorzyce wchodziły w skład dóbr kapituły metropolitalnej gnieźnieńskiej. Wyszły z nich zapewne w 2. poł. XVII w., gdyż nazwa wsi pojawiła się wraz z Żarczynem jako dobra należące do Andrzeja Modrzewskiego h. Rola (z Modrzewia w województwie łęczyckim), ożenionego z Urszulą z Siecina Krasicką. Modrzewski był podskarbim N.K., starostą przemyskim, radomskim, etc... Krasicka zostawszy wdową, w 1693 r. sprzedała Żarczyn, Gorzyce, Nadborowo i Nadborówko - Piotrowi Aleksandrowi Czapskiemu, staroście kłeckiemu. Czapscy posiadali także pobliskie Piotrkowice i Paryż, które w 1. poł. XVIII w. sprzedali Gutrrym. Z kolei Gorzyce przeszły w ręce Józefa Bętkowskiego piszącego się z Betkowic, herbu Ostoja, ożenionego z Jadwigą Przespolewską. Ciż mieli syna Ludwika, który ożenił się Antoniną Podgórką, córką Marcina i Marianny Mozańskiej. Za czasów dziedzica Bętkowskiego, posesorem Gorzyc był Samuel Nowowiejski.
Po III rozbiorze Polski wieś przeszła w ręce niemieckie. Otrzymała nazwę Gorschütz, zaś wzniesienie, na którym w pradawnych czasach znajdował się cmentarz, przezwano Gorschützer Höhen. Nazwisk ówczesnych dziedziców wsi nie znamy. Być może była to rodzina Czollak, którym w 1864 r. urodził się syn Hermann (?). Ten po ślubie w 1891 r. zamieszkał w Obrzycku. Rodzina Czollaków mieszkała również w Żninie i Łabiszynie. Pod koniec XIX w. właściciele wznieśli w G. obecny dwór.
W 1885 r. Gorzyce leżały w ówczesnym powiecie wągrowieckim. Było tu 36 domów, zamieszkałych przez 373 osoby (359 katolików, 11 ewangelików, 3 żydów; 128 analfabetów). Kościół parafialny (katolicki) należał do dekanatu rogowskiego. We wsi powstały dwa cmentarze katolickie, jeden w połowie, drugi pod koniec XIX w. W 1901 r. kościół został konsekrowany przez biskupa Andrzejewicza. W 1912 r. majątek ziemski w G., o pow. 642 mórg należał do Spółki Ziemskiej w Gołańczy, od której nabył go Wojciech Wisz. W 1926 r. jego właścicielem był Tadeusz hr. Dzieduszycki z Miastowic. Obszar majątku liczył 168 ha, w tym 138 ha ziemi uprawnej, 27,5 ha łąk i pastwisk oraz 1,49 ha nieużytków (drogi, place, etc.). Do oszacowania podatku gruntowego wykazywano 634 talary tzw. "czystego dochodu". Oprócz upraw rolnych, w gospodarstwie hodowano wyspecjalizowane rasy bydła, a także drób. Dzieduszyccy byli właścicielami majątku aż do wybuchu 2. wojny światowej.
W 1930 r. wieś była gminą w powiecie żnińskim i liczyła 447 mieszkańców. W tutejszej szkole w latach 1928-1930 pracował Walenty Szwajcer (1907-1994), odkrywca Biskupina. Wśród licznych osób świadczących usługi we wsi byli: kołodziej W. Smaruj, murarz C. Tomaszewski, szewc A. Niedbalski, kowal Igor Głon i rzeźnik Stanisław Szybczyński. Był tu także sklep spożywczy M. Szybczyńskiej i karczma I. Nadolnego. Oprócz głównego majątku należącego do hrabiego Dzieduszyckiego, spore gospodarstwa rolne posiadali także: Jan Felcyn (55 ha), Waldemar Felcyn (73 ha), Jan Napierała (54 ha) i Antoni Pietras (60 ha). W czasie 2. wojny światowej przywrócono wcześniejszą (od 1908) niemiecką nazwę wsi: Schöneck. Po 1945 r. ziemie przejął Skarb Państwa Polskiego, a w budynku byłego dworu urządzono mieszkania. W latach 1973-76 wieś była siedzibą gminy Gorzyce (wcześniej gminy Żarczyn) którą zniesiono 15 stycznia 1976 r., a jej obszar włączono do gmin Kcynia i Żnin. We wsi znajduje się ponad 20 obiektów wpisanych do ewidencji zabytków. Cała wieś leży na zróżnicowanym i malowniczym terenie, a uroku dodaje jej zabytkowy kościół usytuowany na wzgórzu. Stąd też niemiecka nazwa wsi, która w wolnym tłumaczeniu brzmi „ładny zakątek”.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Monografie, Regesty) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Księga Adresowa Polski ..., 1930;
Strona internetowa Archidiecezji Gnieźnieńskiej:
https://archidiecezja.pl/kuria_parafie/rejon-gnieznienski/dekanat-zninski/gorzyce-par-pw-wszystkich-swietych-i-sw-rocha/
Geoportal;
Mapster:
11811753 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 3171_(1648)_Elsenau_1889_APP_Sygn._M.top.25-921-1.jpg
Dziennik Urzędowy Woj. Kuj.-Pomorskiego, uchwała z dn. 27 kwietnia 2016 r. w sprawie przyjęcia Gminnego Programu Opieki nad Zabytkami dla Gminy Żnin na lata 2016-2019
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Dwór na skutek remontów pozbawiony został cech stylowych. Jego południowa część uległa wyburzeniu i dostawiono tu poprzecznie budynek parterowy, nakryty dwuspadowym dachem.

Park

Pozostałości parku z końca XIX w.

Inne

Zabudowania gospodarcze folwarku: stodoła, czworak
Kościół, mur., 1837 r., wieża w 1937 r., par., p.w. Wszystkich Świętych i świętego Rocha w Gorzycach
Kaplica p.w. świętego Antoniego, 1913 r.
Dwa cmentarze, z poł. i z k. XIX w.
Cmentarz średniowieczny z XII/XIII w. na wzgórzu, nieistniejący
We wsi liczne domy zabytkowe, z budynkami inwentarskimi

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011