Skatalogowanych zabytków: 11364
Zarejestruj się

Użytkownicy współtworzący opis i dane obiektu

Marek Kujawa

Kiekrz

Ketsch (1939-45)

Województwo:wielkopolskie
Powiat:poznański
Gmina:Rokietnica
Rodzaj obiektu:Dwór

Rejestr zabytków

Park:1840/A/81

Stan obecny

Ośrodek Rehabilitacyjny dla Dzieci w Poznaniu-Kiekrzu.
Park pod zarządem J.S.T., lub Ośrodka.

Historia

Dwór z XIX w.
Kiekrz to wieś leżąca 12 km na płn.-zachód od Poznania. Pierwsza wzmianka, gdzie nazwę zapisano pod postacią "Kierz", pochodzi z 1386 r. K. był wówczas wsią szlachecką. Z tej wsi pisał się Mikołaj Nałęcz, zwany "krwawym diabłem" - założyciel Wenecji k. Żnina. Był on m.in. sędzią kaliskim, a przydomek wziął się stąd, że w okresie wojny Grzymalitów z Nałęczami, zacny sędzia ośmielał się mścić na najeźdźcach spod Nakła i pustoszyć w odwecie ich ziemie. Liczne postacie ze wsi, z tego okresu, doskonale przedstawia "Słownik Hist.-Geogr." P.A.N. Dlatego my ograniczymy się do stwierdzenia, że pierwszym dziedzicem, który przyjął nazwisko Kierski, był Michał Duchan, wymieniany tu w okresie 1432-36. Dał on początek rodzinie Kierskich h. Jastrzębiec, którzy pisali się z Kiekrza i siedzieli tu aż do końca XVIII w. Na pocz. XV w. Kierscy zbudowali kościół we wsi, w którym do k. XIX w. zachowały się dokumenty z 1407 r. W 1591 r. drewnianą budowlę zastąpiono kościołem murowanym. Kolejny kościół wybudowała w 1797 r. Marianna Kierska, kasztelanowa rogozińska. Do parafii należała kaplica w Chybach, wystawiona w 1660 r. przez Przecława Potockiego, poświęcona 8 lat później przez Macieja Kierskiego, sufragana poznańskiego.
Kierscy posiadali także inne dobra, z których najważniejszą była wieś Starzyny. Dobra w Kiekrzu w 1510 r. miały 16 łanów i karczmę. Ród był na tyle znaczny, że wśród żon panów Kierskich przewinęły się m. innemi panny Szołdrskie, Łąckie, Mielżyńskie i Zakrzewskie. Dwór, który stał się później podstawą do rozbudowy, Kierscy wystawili co najmniej w 1. poł. XVIII w. Ród wygasł we wsi ok. 2. połowy tegoż stulecia, gdy Franciszka K. wyszła za Ludwika Baranowskiego. (Oczywiście Kierscy nie "wymarli", tylko trzymali inne dobra, np. Studzieniec czy Ruchocice). W 1760 r. dziedziczkami K. były wnuczki Franciszki - Anna zam. za Radolińskiego i Eleonora. Po śmierci siostry, Anna Radolińska sprzedała wieś (oraz inne dobra) Mariannie Zakrzewskiej, kasztelanowej kaliskiej. Za czasów Marianny, częstym gościem we wsi był dalszy kuzyn - Józef Kierski oraz Kazimierz K. - dziedzic Ruchocic. Po Mariannie Z. dobra odziedziczyli bracia Ludwik i Gabriel Skórzewscy, synowie Andrzeja S. (zm. w 1778 r.) z pierwszej matki, bodajże Chłapowskiej. Drugą żoną Skórzewskiego była właśnie Zakrzewska.
Ostatecznie dziedzicem K. został Gabriel, ożeniony z Franciszką Wyssogota-Zakrzewską h. Wyskota. Mieli jedyną córkę Ludwikę, która wyszła za Tomasza Ścibor-Chełmskiego h. Ostoja. Gabriel był generałem, adiutantem królewskim. Zmarł 1 stycznia 1804 r. i pochowany został u Bernardynów w Poznaniu. Franciszka zmarła 19 lat później, dnia 30 maja 1823 r. Później dobra przeszły prawdopodobnie w ręce niemieckie. Z bardziej znanych Polaków, w Kiekrzu mieszkał Marceli Godlewski, insp. kancelarii sądu w Poznaniu. W 1833 zmarła jego żona Nepomucena a 2. lata później zaślubił Małgorzatę Kiełpińską. W 1865 r. w Poznaniu zmarł fundator westybułu i nowej zakrystii w Kiekrzu - ks. Leon Przyłuski. Jeszcze w 1907 r. znajdujemy wzmiankę o śmierci jego siostrzenicy, Ludwiki (córki Józefy z Godlewskich Przyłuskiej), pochowanej w Kiekrzu.
W 1885 r. dominium w Kiekrzu wraz ze Starzynami miało 2733 morgi, 13 domów ze 198 m-cami, w tym 106 katolików i 92 ewangelików; 77 analfabetów. Kościół par. należał do dekanatu obornickiego. Dobra posiadały własną mleczarnię oraz gorzelnię. Przez krótki okres na pocz. XX w. właścicielami K. byli ponoć Cetkowscy. Tak zapisano we wzmiance o śmierci Stefana Cetkowskiego z 1906 r. Jego potomkiem był znany chirurg, dr Cetkowski Henryk, który praktykował w Poznaniu, a po 2. wojnie światowej w Gdyni.
W późniejszym okresie ziemie majątku uległy parcelacji, a przy resztówce pozostawiono 75 ha, które w okresie międzywojennym należały do Bronisława Pietruszki. Pozostałą ziemię wraz z parkiem nabyła w 1928 r. Kasa Chorych miasta Poznania. Dwór został znacznie rozbudowany. W 1931 r. utworzono tzw. „kolonię leczniczo-szkolną”, funkcjonującą w systemie 3-miesięcznych turnusów dla dzieci chorych na gruźlicę. W 1934 r. obiekt przeszedł w ręce ZUS i został przemianowany na Prewentorium Przeciwgruźlicze dla Dzieci.
W 1930 r. Kiekrz stanowił gminę wiejską i liczył 447 mieszkańców. We wsi znajdowała się Kasa Pożyczkowa "Raifeisen", młyn G. Dunata, kuźnia O. Schmidta, ponadto liczne sklepy i punkty usługowe. W okresie 2. wojny światowej wieś nosiła nazwę Ketsch, natomiast jezioro - Ketscher See. Po wojnie w budynku mieścił się sierociniec. W 1950 r. utworzono w obiekcie szpital - Państwowe Sanatorium Przeciwgruźlicze, mogące pomieścić 150 osób. W 1967 r. zakład przekształcono w "Sanatorium Rehabilitacyjne dla Dzieci ze schorzeniami narządu ruchu". W 1993 r. Sanatorium przemianowano na Szpital Rehabilitacyjny dla Dzieci w Poznaniu – Kiekrzu. Od 2013 r. obiekt funkcjonuje jako Ośrodek Rehabilitacyjny dla Dzieci w Poznaniu-Kiekrzu.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Monografie, Regesty) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Słownik Historyczny Ziem Polskich w Średniowieczu, Inst. Historycznego P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Strona internetowa Ośrodka: http://kiekrz.com/historia-osrodka/
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Księga Adresowa Polski ..., 1930;
Geoportal;
Mapster:
17718 @ Karte des Deutschen Reiches 1:100 000 - Generalstabskarte, ark. poj. /1870 - 1944/
- plik mapy: KDR100_300_Buk_ca1893_DRMC5820300c.jpg
5593 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 3566_Sady_1940.jpg
11821586 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 3566_Sady_IX.1944_uniberk_C056971430.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Dawnym dworem w Kiekrzu jest wschodnia część kompleksu budynków, wybudowana na rzucie odwróconej litery "T". Nie część środkowa, jak błędnie sądzą autorzy "historii" na stronie internetowej szpitala. Niemniej trudno się dziwić, gdyż kolejne dobudowywane człony budynku, utrzymane były w stylu architektonicznym całości. W celu uściślenia opisu niezbędne są dalsze badania terenowe, gdyż aktualnie nie posiadamy zdjęć najstarszej części szpitala.

Park

Park dworski z XIX w. o pow. ok. 6,5 ha razem z zabudowaniami. Taki obszar mógł mieć park przed 2. wojną św., kiedy to dochodził od str. płn. do kościoła, od str. wschodniej do linii kolejowej, a w pozostałych kierunkach założenie ograniczały lokalne drogi. Obecnie sam drzewostan, nie licząc budynków Ośrodka i dużego placu (trawnika) w cz. południowej, ma ok. 5 ha powierzchni.

Inne

Liczne ślady osadnictwa wokół jeziora, z okresu IX - XIII w.

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011

Komentarze

Aby skomentować obiekt, zaloguj się. Jeżeli nie masz jeszcze konta w serwisie, zarejestruj się.

Ten obiekt nie został jeszcze skomentowany.