Kąty

Stan obecny

Dwór - własność prywatna
"Leśniczówka" - dom myśliwski Nadleśnictwa Łopuchówko

Historia

Dwór z k. XIX w.
Kąty to wieś leżąca 7 km na płn. od Murowanej Gośliny. Powstała ok. 1860 r. jako folwark Eckstelle w dobrach Długiej Gośliny (Langgoslin). Na przestrzeni wieków, ziemie przyszłych Kątów należały do dziedziców D. Gośliny. W XV w. do Pietrasza (Piotra) i Wincentego Goślińskich (synów Anny), Sędziwoja G. (lata 20./30. XV w.), następnie Szloma - żyda z Poznania, Piotra Skóry z Gaju (Obornickiego) i dalej Goślińskich, Potulickich h. Grzymała (XVI w.), Staruchowskich, Jana Zbyszewskiego i jego potomków (po 1577). Na pocz. XVII w. dobra goślińskie nabył od Doroty Zbyszewskiej - Walenty Jan Sokołowski, który sprzedał je w 1621 r. benedyktynkom poznańskim. W imieniu zakonnic kontrakt podpisywała ksieni Dorota Żerońska.
Nie wiadomo dokładnie, kiedy majątek wyszedł z rąk zakonu. Pod k. XVIII w. w D.G. wybudowano kościół parafialny i rozpoczęły się też zapiski w księgach metrykalnych. W 1795 r. znajdujemy tu ekonoma dóbr - Andrzeja Szredera. Rozwój osadnictwa z całą pewnością nastąpił w okolicy Długiej Gośliny na pocz. XIX w.; w roku 1815 w metrykaliach pojawiła się miejscowość Nowe Holędry, a w 1867 r. Kozackie Holędry. Mieszkali tam karczownicy, drwale, smolarze itd. Zapewne właśnie w tym czasie powstawała także osada Eckstelle, należąca do majątku D.G. oraz Eckstelle II z leśniczówką. W 1885 r. wraz z młynem Tuczno, wsią D.G. oraz kolonią Kozaki (Kosaken), Eckstelle tworzyły gminę wiejską Długa Goślina. Z kolei do domeny o pow. 2493 mórg należało wspomniane leśnictwo Eckstelle II (wcześniej nazywało się Neukrug). Nie było to "zwykłe" leśnictwo, lecz Nadleśnictwo Królewskie mające pod sobą: Boguniewo, Brzeźno, Długą Goślinę, Łoskoń (Reicherlug), Olszynę (Erlenhain), Radzim (Warteland) oraz Starczanowo (Waldkranz). Zarządcą w folwarku dóbr goślińskich był wówczas Napoleon Tafelski, dla którego też zapewne powstał dwór we wschodniej części wsi. Trzeba wyraźnie zaznaczyć - nazwa w polskiej postaci "Kąty" nie pojawia się ani u Dworzaczka, ani w "Sł. Geograficznym" Chlebowskiego i s-ki. Na mapach archiwalnych, począwszy od 1890 r., wieś figuruje jako dwa folwarki o nazwach "Eckstelle I" i nieco dalej na zachód "Eckstelle". Jako "Kąty" pojawia się dopiero w Księgach Adresowych Polski z lat 1928/1930, jako obszar dworski w pow. obornickim. Niewielkie gospodarstwo z gruntami o wielkości 77 ha należało do Henryka Schulsa. Wieś liczyła wówczas 123 m-ców; znajdowało się tu także Nadleśnictwo Państwowe (w zachodnim z folwarków). Obecnie jest to kwatera myśliwska Nadleśnictwa Łopuchówko. Z kolei dworek (dom?) we wschodniej części Kątów jest obecnie prywatnym domem mieszkalnym.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Monografie, Regesty) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Księga Adresowa Polski ..., 1930;
Portal "Pojezierze 24 pl", artykuł Daniela Sypniewskiego - Zagadki starej leśniczówki w Kątach i... "zatopiony las"; link: https://pojezierze24.pl/aktualnosci/zagadki-starej-lesniczowki-w-katach-i-zatopiony-las,12715
Geoportal;
Mapster:
11812084 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 3368_Schokken_1940_APP_Sygn._M.top.25-541.jpg
11811801 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 3368_(1787)_Schocken_1890_APP_Sygn._M.top.25-983.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

"Dworek" będący współcześnie domem myśliwskim (dawna leśniczówka) jest budynkiem parterowym, nakrytym dwuspadowym dachem krytym dachówką, z wejściem poprzedzonym drewnianym gankiem, nad którym w dachu umieszczono powiekę okienną, tzw. wole oko. Analogiczne okienko znajduje się w elewacji południowej.
We wschodniej części Kątów zachowały się pozostałości drugiego z folwarków, gdzie wznosi się budynek, być może będący dawnym dworem. Jest to dom parterowy, nakryty dwuspadowym dachem, fasadą skierowany na zachód. Zachowały się tutaj także dwa budynki gospodarcze dawnego podwórza.

Park

Autorzy książki "Parki i Ogrody Zabytkowe w Polsce..." mieli dobre intencje, pisząc o "parku dworskim" w Kątach, aczkolwiek leśniczówka nigdy nie była ośrodkiem zarządu dóbr. Pozostałości ogrodu, otaczającego budynek od str. południowej mają ok. 1,2 ha.
Z kolei w dawnym folwarku Tafelskiego zachowały się resztki parku w postaci niewielkiego zgrupowania drzew i dużego stawu, który niegdyś był dwoma stawami połączonymi kanałem.
Na uwagę we wsi zasługuje położone ok. 2 km na północ Jez. Tuczno, po drodze do którego (950 metrów od dawnej leśniczówki) znajduje się tzw. "zatopiony las", urokliwe siedlisko ptaków i zwierząt.

Inne

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011