Zborowo

Stan obecny

Dwór nie istnieje. Park - prawdopodobnie teren prywatny.

Historia

Dwór z k. XIX w.
Zborowo to wieś leżąca na wschodnim brzegu Jeziora Niepruszewskiego, pomiędzy Dopiewem a Więckowicami. Pod koniec XIV w. była to wieś szlachecka, a w 1388 r. ze wsi pisała się Bałdama Zborowska, wdowa po Sędziwoju. Toczyła ona szereg spraw sądowych; z Januszem Jarogniewskim spod Czempinia, kmiotką Katarzyną, kmieciem z Ciesiel - Maciejem Piskoszem i innymi. Kolejnymi znanymi posiadaczami wsi byli Wincenty z żoną Śmichną (pocz. XV w.), ich synowie Trojan i Mikołaj (lata 30.) oraz córki: Katarzyna, Małgorzata i Dorota. W latach 40. Wincenty sprzedał część wsi Janowi Zborowskiemu zwanemu "Mleczko". We wsi w tym okresie występują także Wawrzyniec, Maciej i Jan Gardzinowie Brzoscy, z Brzozy, a później także z Niepruszewa. W 1445 r. Wawrzyniec i Jan sprzedali 6 łanów w Zborowie Janowi Mleczko. Po tymże Mleczce we wsi siedzieli: Wojciech Jeziorkowski (lata 1471-72) i Wierzchaczewski (wnuk Jana Mleczki), który już w 1471 r. sprzedał część wsi Mikołajowi Tomickiemu. Już wtedy do posiadaczy Zb. należało Konarzewko (ob. Konarzewo). Mikołaj i Stanisław Tomiccy pozywali w 1504 r. Piotra Więckowskiego (z Więckowic położonych na płn. od Zb.). W 1520 r. Mikołaj zapisywał po 2000 grzywien posagu i t. wiana żonie Annie Lisowskiej, na całych swych dobrach, to jest Tomicach, Zborowie, Mirosławkach, Wąsowie i Wroczynie. Niemniej sądzimy, że skryba spisujący tę informację pomylił się i była to raczej kwota 200 grzywien.
Kolejnym XVI wiecznym posiadaczem Z. był Jan Tomicki, kasztelan gnieźnieński (syn Stanisława?), a następnie tegoż syn Piotr. W 1579 r. Piotr zastawił wieś za 2 tys. złp. Fabianowi Więckowskiemu. Był płatnikiem poboru w 1580 r.; wieś miała wówczas 10 i pół łanu oraz 4 zagrodników. W kolejnych latach Piotr. T. sprzedał dobra, z zastrzeżeniem prawa odkupu (na tzw. wyderkaf), Stanisławowi i Piotrowi Ujejskim z Granowa. W 1589 r. wyderkował im na 3 lata pozostałe swoje dobra, tj. Tomice, Zborowo, osadę Mirosławki i część wsi Cieśle. Piotr T. zmarł ok. 1603 r., pozostawiając wdowę Annę Konopacką i 2 synów: Krzysztofa i Jana. Ci w 1624 r. sprzedali dobra Zofii Kostce ze Sztemberka, wdowie po Piotrze Opalińskim. Dobra Tomice, Zborowo i in. odziedziczył Łukasz Opaliński, podkomorzy poznański, który w 1642 r. sprzedał je swemu bratu Krzysztofowi, wojewodzie poznańskiemu, za kwotę 80 tys. złp. Z rąk Opalińskich dobra przeszły na Broniszów. W 1653 r. Krzysztof Bronisz, syn Eliasza (piszący się z Paradysza), zapisywał na dobrach po 12 tys. złp. posagu i wiana, żonie Dorocie Sulmowskiej. Na pocz. XVIII w., poprzez ożenek Doroty Broniszówny (córki Piotra Jakuba Br.), majątek w drodze wiana przejął Jan Radomicki h. Leszczyc, syn Andrzeja i Franciszki Czarnkowskiej, starosta osiecki i międzyrzecki. Zacny starosta zapewne nawet nie wiedział, jak wygląda Zaborowo, bo z reguły siedział w swoich dobrach Granowo albo Kurowo. W 1723 r. zastawił Kurowo za prawie 18 tys. Franciszkowi Gajewskiemu. Dwa lata później kamienicę żony w Poznaniu sprzedał za 3 tys. Ludwikowi Chłapowskiemu. W 1727 r. został wojewodą inowrocławskim. Sprzedawał kolejne swe wsie, w tym Wroniawy z przyległościami, za ponad 100 tys. - Konradowi Krystianowi Dziembowskiemu. Pieniądze na nic mu się nie przydały, bo zmarł na pocz. swego urzędowania jako członka Trybunału Koronnego, w Lublinie, w 1728 r. Z małżeństwa z Dorotą miał troje dzieci: zmarłego w wieku 2 lat syna Augustyna, córkę Annę, zamężną za Augustyna Działyńskiego i 2-o voto Wł. Rocha Gurowskiego oraz Franciszkę, zam. za Władysława Józefa Szołdrskiego.
W 1729 r. Dorota Radomicka wyszła za Stanisława Wincentego ks. Jabłonowskiego h. Prus (III), któremu wniosła w wianie m. innymi Zborowo. Miała z nim dwoje dzieci: Marię Klementynę zam. za Józefa ks. Lubomirskiego h. Drużyna oraz Antoniego Barnabę, ożenionego z Anną ks. Sanguszko-Kowelską h. Pogoń Litewska. Liczne dobra w pow. kosciańskim, w tym Zborowo, odziedziczył książę Antoni Barnaba. W 1791 r. do sprzedaży tych dóbr wyznaczył plenipotenta Stanisława Dobrosławskiego. Ten sprzedał Cieśle i Zborowo znanemu bankierowi, "negocjatorowi poznańskiemu", Janowi Klugowi, za kwotę 168 tys. (złotych polskich) i 150 zł. węgierskich. Klug, sam będąc posiadaczem Dąbrówki w pow. gnieźnieńskim, podejmował próbę sprzedaży dwukrotnie: w 1793 r. Bolesławowi Unrugowi i nast. L. Taczanowskiemu h. Jastrzębiec. Posesorami dóbr w tym czasie byli Konstanty Bojanowski h. Junosza z żoną Eufrozyną Jasińską. Niestety nie wiemy, w jaki sposób dobra stały się własnością Żółtowskich (?). Na pocz. XIX w. ci byli posiadaczami Cieśli, a od ok. 1820 r. również Zborowa. Piotr Żółtowski jeszcze w 1819 r. był administratorem Żernik. Kazimierz był posesorem Kobylego Pola, zaś Józef - dziedzicem Zajączkowa.
Po śmierci Felicjana Żółtowskiego dobra sprzedano w ręce rodziny Brezów. Ok. 1870 r. właścicielem Z. (z gruntami o pow. 1392 morgi i dochodem z ziemi 1711 marek) był oberst von Breza z Poznania, czyli zapewne syn Józefa i Konstancji Mycielskiej (dziedziców Więckowic) - Konstanty Marcelin Leon Breza (zmarły 31.04.1906 r. w Pozn.). Żoną "obersta" była Anna Hutten-Czapska h. Leliwa. Ojcem chrzestnym ich syna Józefa urodzonego w Zborowie (w 1873) był hrabia Marian Czapski z Więckowic. W 1874 r. w Z. urodził się kolejny syn Brezów - Stanisław Marian Anioł. W kolejnych latach Zborowo przeszło w ręce Ludwika Józefa Taczanowskiego h. Jastrzębiec (1853-1912), syna Juliana i Ludwiki Nimfy Drwęskiej h. Gozdawa, ożenionego z Heleną Marią Nieżychowską h. Pomian. Sądzimy, że był on dziedzicem ex-equo ze swoim bratem Antonim. Ponadto bracia mieli dwie siostry: Emilię i Łucję. Dla kompletu informacji dodajmy, że Antoni miał kolejno 2 żony: n.n. i Helenę Karśnicką h. Jastrzębiec. Pomimo licznych potomków Antoniego, po 1890 r. wieś sprzedano w ręce niemieckie.
W 1888 r. Zborowo było wsią dworską w pow. bukowskim, o pow. 361 ha. Było tu 7 dymów i 134 m-ców, w tym 2 protestantów. Czysty dochód z ziemi szacowano wówczas na 5134 marek. Właścicielami po Taczanowskich byli Heinrich Schwartzkopff (oberlejtnant d. Landwehr in Zborowo) i jego brat (ojciec?) Philipp Schwartzkopff (Schoen-waeldner, inspector). W 1913 r. Zborowo miało 362 ha obszaru, zaś wchodzące w skład majątku Zborówko 119 ha. Czysty dochód z ziemi szacowano na 5134 m. i Zborówko - 1232 marki. Później, prawdopodobnie po zniszczeniach, jakim Zborowo uległo w czasie I wojny światowej, właściciele zamienili tę wieś na majątek Brune na Górnym Śląsku. Po wyzwoleniu Polski, a konkretnie w 1922 r., dobra przeszły w ręce Zofii Dąbrowskiej. Ta doprowadziła majątek do kwitnącego stanu. W 1926 r. Zborowo wraz z folwarkiem Zborówko miało 481 ha gruntów, w tym 401 ha ziemi uprawnej, 16 ha łąk i pastwisk, 17 ha lasu, 21 ha nieużytków i 26 ha wody. Wykonano drenaż prawie całego obszaru pół majątku. Do oszacowania podatku gruntowego wykazywano 2103,14 talarów tzw. "czystego dochodu". Inwentarz w 1929 r. liczył 120 szt. bydła rasy nizinnej czarno-białej, 50 koni i 150 owiec (za Zł. Ks. Z.). W 1930 r. wieś leżała w pow. grodziskim i miała 207 mieszkańców, był tu m. innymi kołodziej (P. Przyniczka). Po 1932 r. pow. grodziski włączono do nowo powstałego pow. nowotomyskiego. Pod rządami Dąbrowskiej wykonano także elektryfikację majątku. W latach 1943-45 wieś nosiła nazwę Weidengrund. Po wojnie dawne dobra zostały zabrane i rozparcelowane przez Skarb Państwa Polskiego. W latach 50. na bazie dawnego gospodarstwa utworzono Państwowe Gospodarstwo Rolne, początkowo jako zakład podległy pod PGR Konarzewo, następnie PGR Zborowo, zlikwidowane ustawowo przez rząd J.K. Bieleckiego na pocz. lat 90. XX w.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Monografie, Regesty) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Słownik Historyczny Ziem Polskich w Średniowieczu, Inst. Historycznego P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Guter=Adreßbuch für die Prowinz Posen, wyd. 2, Lipsk 1913;
Wykaz alfabetyczny wszystkich posiadłości ziemskich w W. Księstwie Poznańskiem, Berlin, 1872;
Złota Księga Ziemiaństwa Polskiego, Opisy i ilustracje wzorowych majętności w Wielkopolsce, 1929;
Księga Adresowa Polski ..., 1930;
Geoportal;
Mapster:
11821602 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 3665_Buk_IX.1944_uniberk_C056972027.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Dwór wznosił się na wschodnim skraju parku, wybudowany w osi N-S i fasadą skierowany na wschód. Od budynków podwórza gospodarczego oddzielał go półokrągły szpaler drzew. W stronę jeziora na osi znajdowała się aleja otaczająca okrągły boskiet drzew, przechodząca w większą aleję główną obiegającą cały park. Drogi dojazdowe prowadziły - główna prosto na wschód, gdzie po ok. 1 km dochodziła do drogi łączącej Dopiewo i Więckowice, kolejna - biegnąca z Więckówka i wchodząca od str. płn. do parku oraz trzecia - droga biegnąca przy południowej stronie zabudowań folwarcznych.
Lokalizację dworu łatwo sobie wyobrazić. Gdyby istniał do chwili obecnej - wznosiłby się 30 metrów na zachód od wybudowanego tu domu jednorodzinnego.

Park

Park dworski z 2. poł. XIX w. o pow. ok. 3 ha. Park zachowany w granicach sprzed 1945 r.

Inne

Pozostałości zabudowań gospodarczych.

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011