Skórzewo

Stan obecny

Własność prywatna.

Historia

Dwór z XIX w.
Skórzewo to wieś leżąca 9 km na płd. zachód od Poznania, niegdyś u źródeł rzeczki Rudnicy (dopływu Warty).
Pierwszym znanym dziedzicem wsi był Drogosław, ojciec Pietrzyka który po "dojściu do lat" obrał drogę duchowną. Najpierw był on proboszczem w katedrze poznańskiej, następnie biskupem tamże (od 1265 r.). Ci pierwsi właściciele S. pieczętowali się herbem Abdank.
Już w XIII w. wybudowano we wsi drewniany kościół p.w. świętych Marcina i Wincentego. W 1306 r. ze wsi pisał się niejaki Czerniec (imię zapisane w Kodeksie Wlkp jako Cirnechus). Podobnie jak w innych wsiach szlacheckich, XV - wieczni właściciele przyjęli nazwisko od nazwy wsi i stali się Skórzewskimi. W 1409 r. znany był Andrzej z S. zwany "Krupka", który w 1422 r. procesował się z Dorotą z Lussowa o woła. Później był Mikołaj (syn?), a około połowy XV w. wieś się podzieliła na S. Wielkie i Małe. W 1664 r. dziedzicami M.S. byli bracia Andrzej i Maciej, a W.S. bracia Jakub i Wincenty Skórzewscy. W tamtym czasie posiadali oni także część wsi Chyby. Pozostałymi braćmi Jakuba i Wincentego byli Mikołaj, Filip, Jan, Chwał i Jost. Choć zapisek o tej rodzinie jest bardzo dużo, to z racji na objętość opisu ograniczymy się do postaci najważniejszych. Z całą pewnością taką osobą był Andrzej S., jeden z synów Wincentego, ożeniony z Agnieszką - dziedzice wsi W.S. w okresie do k. XV w.; mieli synów: Wincentego i Macieja. W tym samym czasie dziedzicami M.S. byli Jan S. który w 1501 r. pozywał Macieja Świękockiego o jakieś kwoty posagowe po swojej matce oraz jego brat Maciej. Oprócz Skórzewskich w XVI w. przez wieś przewijają się nazwiska Chybskich, Dąbrowskich, Więckowskich, Łukasza Pawłowickiego, Chaławskiego który za żonę miał Magdalenę Skórzewską, Ninińskich, Pogorzelskich, Granowskich i Iłowieckich. W M.S. po Janie dobra odziedziczył Mikołaj, zaś po nim synowie: Jan i Adam. W roku 1580 jako płatnicy poboru występują Sebastian Dąbrowski (W.S.) oraz Jan i Wawrzyniec Skórzewscy.
Jan S. w 1591 r. zapisywał na M.S. po 600 złp. posagu i wiana żonie Barbarze z Rybna. Z kolei Wawrzyniec na swojej części dał 500 złp. Katarzynie Przyborowskiej. W 1614 r. syn Sebastiana - Andrzej Dąmbrowski sprzedał W.S. Janowi Grotowi z Przyłęku. Cztery lata później już nie żył, a dobra odziedziczyła żona - Elżbieta z Oleśnicy.
W 1618 r. w miejscowym kościele rozpoczęto spisywanie ksiąg parafialnych. Niebawem pełnoletniość osiągnął syn Jana - Adrian Grot, który w 1622 r. na 1/2 dóbr zapisywał 10 tys. posagu żonie - Zofii z Nieczajny Sobockiej. Koniec dziejów Skórzewskich w Skórzewie nastąpił w 1640 r., kiedy to Stanisław S., syn Wawrzyńca, sprzedał wieś M.S. wdowie po Sebastianie Wolskim - Annie Dunin. Kilkanaście lat później wybuchła 2. wojna szwedzka (tzw. "potop"), która spowodowała dłuższą przerwę w zapiskach... Jednak rodzina Grotów przetrwała wojenną zawieruchę, bo pod koniec XVII w. znajdujemy tu wdowę po Stanisławie Grabskim - Dorotę Grot (córkę Adriana). W 1663 r. właściciele wsi wybudowali nowy kościół gotycki z cegły palonej, a obok niego szkołę. Gdy zmarł syn Adriana - Kazimierz, jedyną spadkobierczynią S., Dąbrowy, Sobiesierni etc.. została jego siostra. Po śmierci męża Grotówna ponownie wyszła za mąż, za Macieja Gembickiego z Łabiszyna. W 1695 r. sprzedała dobra Janowi Ulatowskiemu, podstolemu dobrzyńskiemu. Mniej więcej w tym okresie Małe Skórzewo zaczęto nazywać Skórzewkiem. Po Janie U. dobra te odziedziczył jego bratanek - Antoni Modest U., pułkownik królewski. W zapisce z 1718 r. wymieniany jest on także jako dziedzic Skórzewa. W 1737 r. sprzedał całe swe dobra Józefowi Wysogota-Zakrzewskiemu h. Wyskota, synowi Adama i Marianny Walknowskiej. Niedługo potem ten objął stanowisko podczaszego we Wschowie. W 1743 r. zapisał na dobrach 3 tys. złp. księdzu Jackowi Krzywickiemu, kustoszowi kolegiaty w Poznaniu, etc... kuratorowi parafii skórzewskiej. We wsi w tym czasie mieszkali także Małachowscy, zapewne posesorzy, o których pozostały liczne zapiski w księgach kościelnych. Licznie też występowali Chłapowscy, Objezierscy ze Skórzewka i in. W 1756 r. w kościele miał miejsce ślub Franciszki Z. (córki?) z Janem Chłapowskim h. Dryja, pułkownikiem królewskim, etc. Rok później chrzczono tu ich pierwszego syna - Onufrego Kajetana.
W 1768 r. Józef Z. sprzedał dobra swemu synowi z żony Katarzyny Twardowskiej - Florianowi - za kwotę 65 tys. złp. Ten od razu na połowie tych dóbr zapisał 20 tys. posagu żonie - Ludwice Gurowskiej. Florian przejął także po ojcu funkcję podczaszego. Drugim synem Józefa był Nepomucen, który robił karierę w wojsku koronnym, zaś trzecim Ignacy, kanonik katedralny. W 1778 r. bracia dokonali podziału majątku, w wyniku którego Skórzewo pozostało przy Florianie Z. Były też siostry, które wprawdzie nie dostały ziemi, ale za to spore posagi. Florian Zakrzewski był dobrodziejem miejscowego kościoła, który zdążył odnowić przed 1780 r. W tymże właśnie roku sprzedał dobra Skórzewo, Gurowo i Twardowo, panom Ksaweremu i Antoniemu Chłapowskim. Zmarł na serce, mając lat 37, dnia 13 sierpnia 1784 r.
Za czasów Antoniego Chłapowskiego dobra znajdowały się w posesji zastawnej. Początkowo posesorem był Maciej Rogaliński, następnie Tadeusz Gostyński. W 1822 r. zmarła dziedziczka Chłapowska, 2-o v. Urbanowska. Dziedzicem S. został Wawrzyniec Wierzbicki. Antoni Chłapowski zmarł w Poznaniu, dnia 30 kwietnia 1826 r. Później wzmianki n.t. dziedziców urywają się; poznajemy jeszcze ekonomów Jarantowskich i ewangelicką rodzinę Tempelhoff z Dąbrówki, z całą pewnością mieszkającą w S. w poł. XIX w. W 2. poł. t.w. dziedzicem Dąbrówki był Edward von T. z żoną Luizą von Dziembowską. Kiedy pozbyli się Skórzewa? Nie wiemy. W każdym razie z rąk niemieckich wykupił tę wieś Michał Waligórski h. Odrowąż.
W 1885 r. na Skórzewo składała się wieś kościelna i obszar dworski. We wsi znajdowało się 38 domów z 256 m-cami, w tym 236 katolików i 20 protestantów, zaś na obszarze dworskim 6 domów ze 160 m-cami wyznania katolickiego. Wieś miała swoich 306 ha gruntów, a majątek 530 ha, w tym 501 ha ziemi uprawnej, 6 ha łąk i 2 ha lasu. Do oszacowania podatku gruntowego wykazywano: 14,09 marki z 1 ha roli, 13,66 m. z ha łąki i 7,51 m. z ha lasu (tzw. czystego dochodu gruntowego). W skład parafii skórzewskiej oprócz S. wchodziły: Dąbrowskie Huby, Dąbrówka, Edwardowo, Gurowo, Ławica, Marcelin, Piaski (Cztery Wiatraki), Sobiesiernie, Wysogotowo i Zakrzewo. Liczyła ona wówczas 2011 "dusz". Dziedzic Waligórski zmarł dnia 28 listopada 1892 r. Prawdopodobnie był bezpotomny, tak więc majątek odziedziczył po nim siostrzeniec - Józef Obrębowicz. W 1926 r. pod jego zarządem dobra miały 523 ha, w tym 500 ha ziemi uprawnej, 2 ha łąk, 8 ha lasu i 13 ha nieużytków. Do oszacowania podatku gruntowego wykazywano 2394 talary "czystego dochodu". Oprócz typowej rolniczej działalności gospodarstwo prowadziło hodowlę konia szlachetnej półkrwi. W 1930 r. wieś liczyła 430 m-ców. We wsi znajdowało się także Kółko Rolnicze, wiatrak J. Szulca, kołodziej M. Studziński, który handlował także nabiałem, szewc A. Nowicki oraz murarz W. Skrzypczuk. Niemcy po wejściu do wsi zachowali jej nazwę, natomiast na skutek reformy administracyjnej z 1943 r. wieś przezwano Hasenheide. Po 2. wojnie światowej dawne dobra zabrał i rozparcelował Skarb Państwa Polskiego.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Monografie, Regesty) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Słownik Historyczny Ziem Polskich w Średniowieczu, Inst. Historycznego P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Księga Adresowa Polski ..., 1930;
Geoportal;
Mapster:
11825811 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 3666_(1996)_Dombrowka_1911_nnvwb69_BN_Sygn.ZZK_S-28_486_A.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Dwór wzniesiony był na skraju parku, stanowiąc zarazem część zachodniej pierzei dawnego podwórza gospodarczego. Budynek fasadą skierowany na SE, natomiast na jego osi w kier. NW znajdowała się okrągła aleja spacerowa z dużym gazonem pośrodku. Na mapie sat. widać budynek, prawdopodobnie współczesny, wznoszący się w tym miejscu.

Park

Park dworski z 2. poł. XIX w. o pow. około 2,2 ha. Park przed 1945 r. składał się z trzech zasadniczych części: ozdobnej (na zach. od dworu) o pow. ok. 2 ha, sadów owocowych w części południowej o podobnej powierzchni oraz części naturalistycznej z dużym stawem - na wschód od sadów, dochodzącej do lokalnej drogi. Obecnie zachowana jest jedynie część ozdobna. Na pozostałym obszarze znajdują się zabudowania albo nieużytki.

Inne

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011