Wysoczka

Stan obecny

Prawdopodobnie własność J.S.T. Mieszkania.

Historia

Dwór z XIX w.
Wysoczka to wieś leżąca przy autostradzie A-2, w odległości 3 km na północ od Buku. Niegdyś jej nazwę zapisywano w postaci Wysocka i Wysocko. Pierwsze wzmianki historyczne o W. pochodzą z poł. XV w., kiedy to dziedzicem był Bernard, brat Mikołaja z Kotowiecka, Jana z Czempinia i Jana "Mleczka" ze Zborowa. W 1464 r. Bernard miał termin z braćmi ze Studzieńca: Marcinem, Stanisławem i Maciejem. Trzy lata później zapisywał czynsz roczny szpitalnikom Świętego Ducha (z Buku?), a także 100 grzywien córce Helenie, zamężnej za Wojciecha Bielawskiego oraz 50 grzywien wnuczce Jadwidze. Zapewne drugim mężem Heleny był Jakub Mchowski, z którym mieli oni troje dzieci: Jadwigę, Andrzeja i Jakuba. W 1477 r. Jadwiga wraz z bratem Andrzejem sprzedali połowę W. Wojciechowi Bielawskiemu. Ten miał synów Jana i Andrzeja, który w 1494 r. sprzedał swoją część (z zastrzeżeniem prawa wykupu) Grzegorzowi Jankowskiemu. Na pocz. XVI w. miała miejsce znana sprawa Jana Bielawskiego z jego siostrzenicą Anną, którą reprezentował wuj Michał Kierski. Chodziło oczywiście o pieniądze, bo Anna była współwłaścicielką wsi; sprawa toczyła się 5 lat i zakończyła w 1508 r. Kolejnym właścicielem W. był Maciej Niegolewski h. Grzymała. W 1520 r. toczył on spór z chytrym plebanem (z Buku?) o meszne - ten domagał się po ćwierci żyta i ćwierci owsa z jednego łanu. Pozwani tłumaczyli się, że nigdy nie było zwyczaju, aby dawać meszne z ról opuszczonych, póki nie zostaną "osadzone". Z wykładnią ta zgodził się rozstrzygający spór oficjał, nakazujący płacenie mesznego tylko z ról osiadłych.
W 1559 r. synowie Macieja dokonali podziału majątku w wyniku którego 1/2 W. oraz Otusz dostał Mikołaj Niegolewski. Drugą poł. wsi dostał Maciej. Pozostałymi ich braćmi byli Jakub, Stanisław i Marcin.
W 1580 r. wieś należała do Jakuba Niegolewskiego i miała 9 łanów, 3 zagrodników, 1 łan pusty oraz półłanek z karczmą. Żoną Jakuba była Anna Przecławska. Ich główną posiadłością było Niegolewo, ponadto trzymali Więckowice Wielkie i Małe oraz Wilkowo. W 1600 r. Jakub N. sprzedał W., Wikowo oraz płosę roli zw. "Chrząszczka" - Walentemu Chylińskiemu za 17 tys. złp. Po Walentym odziedziczył Mikołaj Ch., a następnie jego bratanek Władysław Wyszławski, który w 1676 r. sprzedał wieś Marcjanowi Grudzielskiemu. Ten miał synów Jana i Stefana, którym sprzedał dobra w 1690 r. Zmarł dnia 6 marca 1691 r. Dziedzicem został Stefan G., a na pocz. XVIII w. Stanisław Grudzielski, syn Zygmunta i Marianny Szamarzewskiej. Miał on brata Wojciecha i siostrę Dorotę.
Prawdopodobnie w latach 20. XVIII w. druga część W. znalazła się w rękach Marcina i Anny z Mąkowskich Kozierowskich. Dziedziczka zmarła 17 kwietnia 1737 r. Część po Grudzielskich przeszła w ręce Józefa Krajewskiego, ożenionego z Anną Janczewską. Marcin Kozierowski był ojcem chrzestnym Władysława Adama - syna Krajewskich w 1726 r. Córka tychże - Dorota - w 1739 r. zaślubiła Piotra Sarneckiego, syna Jana. Z kolei u Kozierowskich dobra odziedziczył Maciej, ożeniony z Anną Stawicką, a następnie tychże syn - Melchior Antoni. Przed 1750 r. Dorota została wdową i w tymże roku wyszła za Józefa Więckowskiego. Dwa lata później umarł Maciej Kozierowski, a osiem lat później jego syn Wojciech. W ogóle śmiertelność dzieci jednych i drugich dziedziców była bardzo wysoka. Z części zapisek zmuszeni jesteśmy zrezygnować, z racji na objętość tekstu. W 2. poł. XVIII w. na poł. Krajewskich dziedzicem był Wojciech. W 1763 r. swoim plenipotentem mianował Stanisława Brodnickiego, komornika ziemskiego pozn. Ok. 1770 r. zaślubił wdowę po Macieju Kozierowskim - Annę - i tym sposobem wieś prawie uległa połączeniu, lecz synowie Macieja K. postanowili sprzedać ją (1772) Aleksandrowi Gołeckiemu, synowi Macieja. Połączenia tego dokonał dopiero w 1786 r. Ksawery Gołecki (syn Macieja i Jadwigi Swinarskiej), sprzedając swoją połowę dziedzicowi drugiej części - Adamowi Pruskiemu h. Leliwa.
W 1793 r. właścicielem W. został Augustyn Zaborowski h. Rogala, wiceregent ziemski wschowski, później burgrabia. W 1798 r. w W. urodziła się jego córka Prowidencja (Prudencja), która w 1822 r. (26 lat) wyszła za Wawrzyńca Kowalskiego h. Wieruszowa (34-letniego dziedzica Gościeszyna). Mieli pięcioro dzieci: n. im., Bolesława (ur. 1827), Helenę Teklę (ur. 1832), Ignacego Adama (1834-1884) oraz Kazimierza Kajetana (1837-1898). Majątek odziedziczył Ignacy, ożeniony ze Stanisławą Treykos Arndt h. Puchacz (1841-1914). Ślub miał miejsce dnia 8 lipca 1861 r. w Trlągu (nad Jez. Pakoskim). Mieli oni łącznie pięcioro dzieci: Wawrzyńca (1862-1908), n.im. (1864-1866), Marię Walentynę (1865-1944), Rozalię (1865-1944) oraz n. im. (1868-1918). Ignacy w latach 60. dodał przed nazwisko człon "Wierusz"; zmarł dnia 9 października 1884 r. i pochowany został w Buku. Później rodzina sprzedała majątek w ręce niemieckie.
W 1888 r. Wysoczka dzieliła się na wieś gospodarczą oraz dworską w pow. bukowskim. Na obszarze dworskim znajdowało się 10 dymów ze 127 m-cami, zaś część wiejska miała 7 dymów z 97 m-cami, w tym 45 ewangelików oraz 75 ha ziemi. Wydaje nam się logiczne, że częścią wiejską był zabudowany obszar położony na wschód od dworu, na dawnych mapach opisany jako Żegowo, gdyż żadnych innych domów wokół folwarku nie było. Współcześnie wieś Żegowo "przesunęła się" nieco dalej na wschód. Do majątku należało 347 ha gruntów, w tym 275 ha ziemi uprawnej. Czysty dochód podawany do wyliczenia podatku szacowano na 3227 marek. Na pocz. XX w. wieś Wysoczka administracyjnie leżała w Kreis Grätz, a jej właścicielem był Conrad Schindowski z Niepruszewa. Zarządcą majątku był Victor Methner. W 1926 r. majątek miał 355 ha obszaru, w tym 297,5 ha ziemi uprawnej, 45 ha łąk i pastwisk, 6 ha lasu, 5 ha nieużytków i 1,5 ha wody. Schindowski (ew. jego następcy) był właścicielem Wysoczki najprawdopodobniej aż do 1945 r.
W 1930 r. wieś leżała w pow. grodziskim i miała 168 m-ców. W latach 1943-45 nosiła nazwę Grundlos, natomiast Żegowo - Freudenau. Po 2. wojnie światowej dawne dobra zabrał i rozparcelował Skarb Państwa Polskiego. Istniał tu PGR, zlikwidowany ustawowo po przemianach politycznych 1989/90.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Monografie, Regesty) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Słownik Historyczny Ziem Polskich w Średniowieczu, Inst. Historycznego P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Güter Adreßbuch für die Prowinz Posen, Lipsk, 1913;
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Księga Adresowa Polski ..., 1930;
Geoportal;
Mapster:
11813484 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 3665_Buk_IX.1944_APP_Sygn._M.top.25-1062.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Dwór wzniesiony na rzucie prostokąta w dł. osi W-E, fasadą skierowany na północ. Parterowy i nakryty dwuspadowym dachem, z piętrową częścią zachodnią, usytuowaną poprzecznie w stos. do korpusu. Od północy ryzalit zwieńczony trójkątnie.
Układ przestrzenny zespołu dworskiego w pewnym stopniu jest zachowany. Znacznej rozbudowie uległo podwórze gospodarcze, ponadto zmieniono przebieg niektórych dróg. M. innymi zniknęła droga do drugiego folwarku. Znajdował się on w płn. - zachodniej części dawnej wsi Żegowo. Do dzisiaj, prawdopodobnie w miejscu dawnego dworu, wznosi się dom mieszkalny w otoczeniu pozostałości niewielkiego parku ze stawem (przed 1945 r. - 0,9 ha).

Park

Park dworski z XIX w. o pow. ok. 3 ha. Niegdyś park składał się z części naturalistycznej północnej o pow. 1,14 ha, w tym stawu oraz południowej o pow. 2,4 ha z dwoma, mniejszymi stawami (przez które przepływa kanał), zlokalizowanymi na wschód od dworu. Obecnie park jest zniszczony i częściowo wykarczowany, szczególnie w cz. południowej.

Inne

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011