Tworzymirki

Stan obecny

Teren pod zarządem ANR lub J.S.T.

Historia

Dwór z XIX w.
Pierwsza wzmianka o wsi Tworzymirz (Twozimirz) pochodzi z 1246 r. Kolejne to: Tworzimin (1391 r.) i Tworzimirki (1580 r.). W 1246 r. synowie Boguszy: Krzyszko i Krystyn procesowali się z klasztorem w Lubiniu o dziedzictwo Cichowa. W 1391 r. w zapiskach występował Jan z Tworzymirek, a w 1464 r. rozgraniczono wieś od Kunowa. W tamtym czasie dziedzicem byl również Jan, który w 1463 r. zapisywał żonie Małgorzacie 100 kop posagu i t. wiana. Posiadaczem części wsi (folwarku) był także Jan Malechowski, a później Stanisław Bartoszewski i wdowa po nim - Małgorzata. Z zapisek wynika, że wieś podzielona była co najmniej na kilka działów; wśród jej współwłaścicieli pod k. XV w. znajdowali się także Zygmunt Szołdrski i Filip Lubiatowski.
Szołdrski ożeniony był z Anną Chełmską, z którą razem trzymali Szołdry. Na pocz. XVI w. dziedzicem był Wiktoryn Lubiatowski, a następnie jego syn Maciej. W 1550 r. przekazał on dobra swoim młodszym braciom: Kasprowi, Mateuszowi, Wawrzyńcowi, Wiktorynowi i Wojciechowi. Z tychże dziedzicem został Wawrzyniec, ścigany pozwem królewskim za zabójstwo Andrzeja Zimlińskiego w 1558 r. Ok. 3 lata później Tworzymirki odkupił od brata Kasper Lubiatowski i jeszcze w tym samym roku zapisał na połowie dóbr 400 złp. posagu i tyleż wiana żonie - Zofii Rajskiej. Mieli oni trzech synów: Wojciecha, Jakuba i Krzysztofa, którzy odziedziczyli dobra (Lubiatowo i Tw.). Ten ostatni ożenił się z Zofią Włostowską, której w 1588 r. zapisywał 700 złp. posagu i t. wiana. Tym sposobem w poczet współdziedziców Tw. dopisali się inni Włostowscy, a konkretnie Jan, ożeniony z Anastazją Kościuszkiewicz. W 1636 r. dysponował on ćwiercią wsi, kupioną od Kaspra Lubiatowskiego, na której zapisywał 600 złp. posagu kolejnej żonie, Zofii Szamarzewskiej. Od tego momentu w zapiskach dot. wsi występuje przerwa, aż do pocz. XVIII w., kiedy to jako dziedzic wymieniony zostaje Karol Fryderyk de Bek. Jednakowoż informacja ta może dotyczyć wsi o tej samej nazwie, leżącej na płd. od Krotoszyna. Opisywane Tw. od 1711 r. na pewno znajdowały się w rękach sukcesorów Włostowskich oraz Władysława Zaremby, piszącego się z Kalinowy. W 1. poł. XVIII w. zarządcami majątku byli Teresa i Józef Błaszkowscy. W 1735 r. dziedzic Zaremba sprzedał swoje liczne dobra, w tym Tw., synowi Antoniemu, za kwotę 305 tys. złp. Antoni niebawem sprzedał Tworzymirki Antoniemu Boleszowi, burgrabiemu poznańskiemu, ożenionemu z Zofią Kowalską. W tym czasie we wsi stał już dwór, na którym 18 maja 1750 r. związek małżeński zawarli Urszula Bolesz i Konstanty Borzęcki. Po śmierci Antoniego B. dziedziczką była Kowalska. Po ślubie sprzedała zięciowi dobra Tworzymirki, za kwotę 32 tys. złp. W 1755 r. pojawił się jej pierwszy wnuk - Józef Wojciech Borzęcki. Po Boleszach dziedzicem wsi został Florian Bojanowski h. Junosza, podstolic kaliski, ożeniony z Katarzyną Koszutską h. Leszczyc. W 1761 r. Katarzyna pozywała męża za fizyczne znęcanie się. Na jakiś czas wyniosła się do brata Józefa, dziedzica Dębowej Łąki. Mieli dwie córki: zmarłą dzieckiem Petronellę i ur. w 1765 r. Julianę Katarzynę. Posesorem dóbr w tamtym czasie był Kajetan Poklatecki, a od 1770 r. Ignacy Maciejowski. Kolejnym dziedzicem Tw. został syn Józefa Potockiego h. Pilawa (kuzyna Floriana Bojanowskiego) - Maciej Potocki (1730-1787). Kontrakt sprzedaży miał miejsce w 1774 r. i opiewał na 44 tys. złp. Maciej był ożeniony dwukrotnie: z Teresą Gurowską (w 1763 r.) i z Salomeą Borzęcką (w 1771 r.). Z drugą żoną mieli siedmioro dzieci: Ignacego, Jakuba, Maksymiliana, Antoniego, Mariannę, Józefę i Jana. Siedzieli tu prawdopodobnie do czasów III rozbioru Polski, następnie dobra przeszły w ręce Hincza-Rogowskich, Maciejowskich i na pocz. XIX w. Piotra Kaliksta Rogowskiego, ozenionego z Justyną Domiechowską h. Prawdzic. W Tworzymirkach rodziły się ich dzieci: Agata Hieronima, Maksymilian Franciszek (zm. w 1804 r. mając roczek), Jan Nepomucen, Franciszka (zm. podobnie jak Maks., w 1810 r.) i Franciszek Inocenty. W 1815 r. zmarła "w kwiecie wieku" 13-letnia córka, Agata Rogowska. Nie znamy daty śmierci dzieciczki, natomiast Piotr Rogowski zmarł na paraliż 29 grudnia 1834 r. Dobrami zarządzał wówczas posesor, Jan Rogowski (zm. w 1839 r.). Kolejnym posesorem Tw. został Eustachy Cętkowski ożeniony z Walerią Pomorską. W 1845 r. urodziły się im bliźniaki - synowie: Bolesław Feliks i Mieczysław Stanisław. Dwa lata później urodził się jeszcze Kazimierz Bronisław, a w 1849 r. Stefan Stanisław Cętkowski. W międzyczasie dziedzicem był Tomasz Hincza-Rogowski, a następnie jego córka Izabela (1815-1888), zamężna za Bonawenturę Maciejowskiego (1804-1879). Mieli oni córkę Mariannę, która 29 lipca 1868 r. zaślubiła w Tworzymirkach Józefa Kajetana Stablewskiego h. Ciołek (wg Minakowskiego - Oksza). Ten był kapitanem 64 pułku piechoty wojsk pruskich, do których wstąpił po utracie majątku rodziców. Przez kilka lat był komisarzem obwodowym. Później dosłużył się jeszcze stopnia majora. W 1869 r. Stablewskim urodziła się córka Marianna (zm. w 1891 r.); w 1870 r. bliźnięta - bracia Józef Piotr Onufry i Marian Emil Bonawentura, w 1873 r. Julian i w 1874 r. Pelagia. Zacny kapitan znał się na rzeczy, bo w 1874 r. urodziły się kolejne bliźniaki: Stanisław Grzegorz i Pelagia Emilia Stablewscy. W 1876 r. urodził się syn Jan Bonawentura, a w 1876 r. kolejne (!) bliźniaki: córki Róża (Rozalia) Józefa i Felicja Stefania. Dziedzic pochowany został w rodzinnym majątku Kunowo pod Dolskiem.
W 1885 r. na T. składała się wieś i dobra w pow. śremskim. Wieś miała 17 domów i 124 m-ców wyznania katolickiego oraz 74 ha gruntów, zaś majątek 3 domy z 93 m-cami oraz 239,33 ha obszaru. Na areał ten składało się 195,72 ha ziem uprawnych, 8,09 ha łąk, 2,85 ha pastwisk, 27,35 ha lasów i 5,32 ha nieużytków. Czysty dochód gruntowy wynosił 2334 marek. XIX-wieczne podania głoszą, że z pagórka zwanego "wisiołkiem" biło niegdyś źródło, które gdy groziło zalaniem okolicy, zawalono kamieniami. Były też trzy łąki: Dobrzelina, Modła i Błotko, na których znajdowano ślady dawnych pochówków. Dobrami zarządzała Maria Stablewska, która 8 lutego 1891 r. w Kunowie zaślubiła dr Wacława Stefana Stablewskiego z Wiednia. 22-letnia dziedziczka zmarła w Krakowie, dnia 20 grudnia 1891 r. i pochowana została w Kunowie. Majątek w Tworzymirkach dostała jej siostra Rozalia (1878-1932), zamężna za Antoniego Łebińskiego h. Łodzia (wg Minakowskiego - Szaława). Prawdopodobnie nie mieli oni potomstwa, zaś dobra pozostawały w rękach Antoniego aż do śmierci. W okresie międzywojennym na Tworzymirki leżące w pow. śremskim składała się wieś oraz dobra ziemskie. Księga adresowa z 1926 r. wymienia dwóch właścicieli: Zofię Dłużak z folwarkiem Gaj i 111 ha gruntów oraz Antoniego Łebińskiego z 281,2 ha. W 1926 r. wieś liczyła 314 m-ców. Na ogólny areał składało się 260,2 ha ziem uprawnych, 18 ha łąk i pastwisk oraz 3 ha nieużytków. Czysty dochód gruntowy podawany jako podstawa do naliczenia podatku wynosił 857 talarów. Po 2. wojnie światowej dobra zabrał i rozparcelował Skarb Państwa Polskiego.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Regesty, Monografie) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Księga Adresowa Polski, 1930;
Mapster: 13291 @ WIG - Mapa Szczegółowa Polski 1:25 000 /1929 - 1939/
- plik mapy: P41-S24-B_DOLSK_1933.jpg
Geoportal.
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Założenie dworskie w Tworzymirkach stanowiło prostokąt, dłuższą osią usytuowany w kier. SW-NE. Od płd.-wschodu znajdowała się część rezydencjonalna czyli park z dworem pośrodku, następnie podwórze gospodarcze. Po 2. wojnie światowej zmieniono przebieg dróg wewnątrz folwarku oraz wyburzono dwór. Wybudowany był on na planie nierównomiernego prostokąta, w dłuższej osi podobnie jak całe założenie, a fasadą skierowany był na SE. Budynki gospodarcze zasadniczo pozostały na swoich miejscach. Zmieniły jedynie przeznaczenie i zostały wyremontowane lub rozbudowane.

Park

Pozostałości parku dworskiego z XIX w. o pow. ok. 1 ha. Resztki parku zachowały się na zach. części dz. ewid. nr ...62/11 oraz w niewielkim stopniu na dz. ewid. nr ...62/1. Za fragment parku można też uznać wąską dz. od płd.-zachodu nr ...61. Niegdyś park zajmował cały prostokąt o pow. 1,991 ha, ograniczony drogami od płd.-wschodu i płn.-wschodu. Znaczne połacie drzewostanu zostały wykarczowane. (Geoportal, 3.12.2017 r.) Niegdyś dwór otoczony był centralną aleją, od której odchodziły promieniście boczne alejki.

Inne

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011