Kowróz

Stan obecny

Zakład Produkcji Rolnej w Kowrozie. Spółka z o.o.

Historia

Dwór z 2. poł. XIX w.
Wieś znana była już w XV w., a w kolejnym stuleciu stanowiła dobra szlacheckie. Jej dawniejsze nazwy to: Kowroz i Kuwroz. W 1550 r. jej właścicielem był Jan Kulka, wojewoda brzeski. W 1591 r. ksieni chełmińska Magdalena Mortęska kupiła wieś od wojewodziny brzeskiej za 7 tys. marek na fundację oo. jezuitów w Toruniu. W 1594 r. jezuici pod ojcem Janem Kanarjuszem - rektorem, wzięli wieś w posesję i trzymali ją aż do zaborów. Za rządów Karola Gustawa, w 1656 r. jezuitów wypędzono, a majątek dostali toruńscy mieszczanie. Po wojnie przegranej przez Szwedów miasto oddało dobra jezuitom. Prusacy po kasacie zakonu utworzyli tu domenę królewską, a wieczystym dzierżawcą został Będziński, który jednakże opuścił dobra. Przez krótki okres należały one do rządu pruskiego, następnie (ok. 1789 r.) wydzierżawiono majątek Dziewanowskiemu. Przez pierwsze dwa lata za darmo, następnie po 590 talarów rocznie. Warunkiem było osadzenie na gruntach 4 niemieckich rodzin. Rząd pruski dał drewno na budowę domów dla nich. Oprócz domeny w Kowrozie znajdowało się wówczas 13 gburów czynszowych, którzy w 1831 r. otrzymali swoją ziemię na własność, płacąc po 333 talary rocznego czynszu. Około 1880 r. majątek należał do klasztoru żeńskiego w diecezji chełmińskiej, prowadzonego przez ks. Fankidejskiego. Liczył 1361 mórg, 31 budynków i 10 domów ze 139 mieszkańcami, w tym 99 katolików i 40 ewangelików. Należał do parafii Świerczynki, szkoła znajdowała się w Brąchnowie a poczta w Chełmży. Później dobra prawdopodobnie znalazły się w rękach niemieckich, a po wyzwoleniu Polski w 1920 r. właścicielem był Leon Feldt. W 1926 r. prowadzony przez niego majątek ziemski liczył 359 ha, w tym 343 ha ziemi ornej i przynosił dochód katastralny w wysokości 3736 marek. Po 2 wojnie światowej dobra zabrał Skarb Państwa Polskiego. Dwór został rozebrany najpóźniej w latach 70. / 80. XX w. Po przemianach 89 /90, na bazie pozostałości dawnego majątku utworzono obecną firmę rolną.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902
Książka Adresowa Gosp. Rolnych pow. 50 ha Woj. Pomorskiego, 1929
Józef Krzepela "Rody Ziem Pruskich", 1927
Zdjęcie archiwalne dzięki uprzejmości właścicieli ZPR Kowróz. Dziękujemy!
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Był to dwór w stylu późnoklasycystycznym, prostokątny, parterowy, nakryty dachem naczółkowym. W fasadzie akcentowany znacznym ryzalitem z dwoma wgłębnymi portykami kolumnowymi. Całość zwieńczona była trójkątnie i posiadała dość bogaty detal architektoniczny: gzymsy, obramienia okien itd. Być może budowla była wcześniej przebudowana, gdyż w prawej części fasady posiadała umieszczoną niesymetrycznie trójkątną wystawkę.

Park

Park podworski z 2 poł. XIX w. o pow. 0,9 ha. Park jest czysty i zadbany, posiada alejki, ławeczki i oświetlenie. W jego północnej części znajduje się niewielki staw.

Inne

Spichlerz z końca XIX w.
Zabudowania gospodarcze i folwarczne z XIX / XX w.

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011