Chomętowo

Stan obecny

Własność J.S.T.
W ruinie.

Historia

Dwór z poł. XIX w.
Chomętowo to stara i urokliwa wieś, leżąca około 10 km na zachód od Łabiszyna i 9,5 km na północ od Żnina. Pierwsza wzmianka o wsi zawarta była w bulli papieża Innocentego II z 1136 r. Pierwotnie była ona własnością arcybiskupów gnieźnieńskich. W XIV w. stała się wsią szlachecką i stąd wywodziła się jedna z gałęzi rodziny Chomętowskich. W 1566 r. właścicielem wsi był Sebastian Palędzki, a w dalszych latach Rynarzewscy, z których Katarzyna w 1594 r. wyszła za Jana Modliszewskiego z Chomętowa. Na pocz. XVII w. ponownie wymieniani byli Palędzcy, którzy wydzierżawiali majątek m.in. Modzelewskim, a później Andrzejowi Krotowskiemu, wojewodzie inowrocławskiemu. Dziedzicem w tym czasie był Jan, a później jego syn Andrzej Palędzki, który około 1638 r. sprzedał wieś wraz z Buszkowem, Jabłówkiem i Kaliskiem Hieronimowi Dąbskiemu. Część dóbr w tym czasie dzierżawił od właścicieli Andrzej Słupski. Z 1643 r. pochodzi zapis, który informuje o sprzedaży w. wym. wsi Wawrzyńcowi Dąmbskiemu za 40 tys. złp. Dalej wymienia się Adama Smuszewskiego i Ludwika z Lubrańca Dąmbskiego oraz dzierżawców o nazwisku Rembowscy.
W 1701 r. właścicielką Chomętowa była wdowa po Władysławie Głoskowskim, Elżbieta z Lubrańca Dąmbska h. Godziemba. Po nich dziedziczyła córka, Zofia, która ok. 1700 r. poślubiła Jana Przygodzkiego. Ich jedynym dzieckiem była Elżbieta, która wyszła za wojewodę inowrocławskiego – Józefa Skaławskiego. Mieli oni sześcioro dzieci, z których dziedzicem został syn Stefan (1743-1819). Żoną Stefana była pisząca się z Wielkiej Trzcianki, Teresa Trzcińska h. Dołęga. Ich córka Anna około 1750 r. wyszła za Antoniego Grochowickiego, który w 1763 r. odkupił cały majątek za 60 tys. złp. Grochowiccy nie posiadali potomstwa, zarazem byli ostatnimi polskimi właścicielami wsi do czasu zaborów.
Po III rozbiorze Polski Chomętowo przeszło w ręce niemieckie. W poł. XIX w. we wsi wzniesiono obecne zabudowania – dwór, spichlerz, obory, stodoły, a także kuźnię i wiatrak. W 2. poł. XIX w. właścicielem Ch. i okolicznych dóbr został Polak - Józef Trzebiński herbu Szeliga (1802-1873), ożeniony z Salomeą Bronisz z Broniszewic h. Wieniawa (ur. w 1820 r.). Taż Salomea umarła 15 września 1865 r. i została pochowana w grobowcu rodzinnym w Jabłowie. 18 kwietnia 1866 r. w Poznaniu (w kościele św. Marcina), 64-letni Józef poślubił 18-letnią Karolinę Umińską h. Cholewa. Za czasów Trzebińskich rozbudowano majątek, powstały nowoczesne na owe czasy zabudowania gospodarcze. Rozbudowano także folwark w pobliskim Jabłowie.
Józef Trzebiński zmarł 25 września 1873 r. nie pozostawiwszy potomstwa. Pochowany został obok pierwszej żony w grobowcu rodzinnym w Jabłowie. Co ciekawe, grobowiec Trzebińskich był jedynym polskim grobem na jabłowskim cmentarzu, który co do zasady był ewangelicki. Rok później Karolina Umińska wyszła za Mateusza Ogrodowicza, który tym sposobem został oficjalnym dziedzicem Chomętowa i Jabłowa. Nie na długo jednak, bo zmarł przed 1884 r.
W 1885 r. w kościele w Chomętowie, Karolina 1-o v. Trzebińska, 2-o v. Ogrodowicz, wyszła za Antoniego Swinarskiego z Wybranowa h. Poraj. Była jego drugą żoną po Helenie Warskiej, z którą miał synów: Karola, Tadeusza i Stanisława oraz córkę Anielę. Tenże Antoni nie był jednak dobrym gospodarzem, bo w 1886 r. dobra zostały wystawione na subhastę. Chomętowo i Jabłowo przeszły w ręce Komisji Kolonizacyjnej, choć próbował je nabyć bratanek Józefa - Erazm Trzebiński z Będzitowa (syn Ignacego i Julii Karłowskiej h. Prawdzic.
Około 1880 r. Chomentowo stanowiło dominium w powiecie szubińskim o areale 1668 mórg. Było tu 10 domów, a we wsi mieszkało 158 osób, w tym 115 katolików i 43 ewangelików. W całej tej liczbie było 47 analfabetów. Na pocz. XX w. K.K. rozparcelowała grunta majątku na mniejsze gospodarstwa. Utworzono 36 gospodarstw o wielkości 5-25 ha, na które sprowadzono osadników niemieckich. Większość z nich po 1920 r. opuściła wieś, a ich miejsce zajęli rolnicy polscy. Właścicielem resztówki po majątku, do 1939 r. był Antoni Głowski. W latach 1939-1945 wieś pod okupacją niemiecką nosiła nazwę Hedwighorst. Po 1945 r. majątek przeszedł na własność Skarbu Państwa. W zachodniej części dworku niegdyś mieścił się Urząd Pocztowy. Od kilku lat budynek jest w bardzo złym stanie technicznym. Pomimo tego, w 2014 r. w lewym skrzydle, mieszkał jeszcze samotnie ostatni lokator.
Opracowanie własne na podst. dostępnych źródeł i badań terenowych.
Analizy i pomiary:
Geoportal;
Mapster:
11811739 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 3072_(1578)_Gruenhagen_1890_APP_Sygn._M.top.25-895-1.jpg
11821494 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 3072_Gruenhagen_IX.1944_uniberk_C056968205.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Dwór późnoklasycystyczny, fasadą skierowany na północ (z niewielkim odchyleniem zach.), murowany i otynkowany, parterowy z pięterkiem w głównym korpusie, nakryty dachem naczółkowym. Obie elewacje posiadają nieznaczne ryzality z wystawkami dachowymi zwieńczonymi trójkątnie.

Park

Park z poł. XIX w. o pow. około 1 ha. Po dawnym założeniu parkowym zostało niewielkie skupisko drzew przed dworem i kilkanaście sztuk rosnących w jego tylnej części. Oprócz tego pojedyncze okazy rosną na terenie, gdzie znajdowały się zabudowania gospodarcze. W zachodniej części parku znajduje się staw, otoczony przez drzewa i gęsto rosnące krzaki. Całe założenie jest zdewastowane i nieczytelne na skutek rozrastających się samosiewów krzewów i drzew liściastych. W parku rośnie kilka okazów o rozmiarach zbliżonych do pomnikowych oraz pomnik przyrody – lipa drobnolistna o obwodzie w pierśnicy 460 cm. Nieopodal znajdują się malownicze ruiny spichlerza i innych zabudowań z XIX w.
Od strony wschodniej założenie graniczy z łagodną doliną - dawną rynną polodowcową - środkiem której płynie kanał zasilający w wodę jez. Gąbińskie. Kanał swe początki bierze w okolicy Jabłowa Pałuckiego.

Inne

Kościół p.w. św. Piotra i Pawła z 1911 r. odbudowany przez architekta Aleksandra Holasa w latach 1957-1965, po pożarze z 1939 r., z charakterystyczną wieżą, nakrytą ażurowym hełmem.
Ruiny zabudowań gospodarczych z poł. XIX w.

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011