Mąkowarsko

Stan obecny

Własność AWRSP, dwór zamieszkały przez lokatorów

Historia

Dwór z XIX w.
W 1. połowie XIV w. wieś stała się własnością klasztoru Cystersów z Byszewa. Transakcję kupna od rodu Mąkowarów zatwierdził król Władysław Łokietek. Po licznych próbach odzyskania części wsi przez potomków Mąkowarów stała się ona ostatecznie własnością klasztoru, a w 1359 r. była lokowana na prawie niemieckim.
W tymże roku arcybiskup Jarosław nadał cystersom w Mąkowarsku dziesięcinę. Cystersi powołali tu sołectwo, a w pierwszej połowie XIV w. zbudowali i wyposażyli kościół parafialny pod wezwaniem św. Wawrzyńca. Wieś była własnością klasztoru przez następne stulecia. W międzyczasie rozwijała się gospodarczo: na terenie obecnego Motyla w XV w. zbudowano młyn wodny, na terenie tzw. ?wapiennika? zorganizowano pobór wapna a na terenie Sokoła wzniesiono młyn i dużą kuźnię. W 1772 r. wieś znalazła się pod zaborem pruskim a później na krótko w Księstwie Warszawskim. Pod pruskim panowaniem wzniesiono tu szereg budynków użyteczności publicznej oraz przemysłowych: sklepy, 2 karczmy, mleczarnię, młyn parowy, etc. Założenia dworsko ? parkowe powstawały głównie na przestrzeni całego XIX w. po parcelacjach i scalaniu gruntów przeprowadzonych przez Prusaków w 1834 r. W połowie XIX w. wzniesiono we wsi kościół katolicki i ewangelicki, plebanię oraz pastorówkę. Duże znaczenie wieś zawdzięczała położeniu przy głównych trasach komunikacyjnych z Bydgoszczy do Tucholi i do Koszalina. Po wojnie z Francją (1870-1971) Prusacy otrzymali wielkie odszkodowania w złocie, które przeznaczono m.in. na rozbudowę dróg i kolejnych obiektów we wsi. Znajdowały się tu: budynki urzędów, szkoła, piekarnia, spółdzielnia mleczarska, kuźnia, punkt położniczy, posterunek Policji i Straż Pożarna. W latach 1902-1909 zbudowano linię kolejową na trasie Pruszcz-Koronowo a w Mąkowarsku powstał dworzec kolejowy. Na początku XX w. obok mleczarni zbudowano także młyn parowy, który spłonął w 1920 r.
Na początku XX w. na terenie Mąkowarska znajdowało się kilka dużych majątków rolnych i kilkanaście mniejszych liczących od kilkunastu do kilkudziesięciu ha. Od nazwisk poszczególnych właścicieli wzięły się ich nazwy własne np.: Müller ? Milerowo, Szmyt ? Szmytowo, Kentzer ? Kencerowo (patrz: oddzielny opis), Rybka ? Rybkowo i Szews ? Szewsowo (oddzielny opis). Niektóre z nich przetrwały do dzisiaj a niektóre wyodrębniono jako oddzielne osady lub wsie. W 1926 r. największe majątki należące do terenu gminy posiadali: Stefan Rybka (105,5 ha i 415,8 talarów dochodu gruntowego), Wincenty Szmyt (106,8 ha i 426 talarów dochodu gruntowego) i Leon Rybka (104,5 ha i 436,6 talarów czystego dochodu gruntowego). W centrum wsi znajdował się także majątek kościelny, tzw. ?probostwo? pod zarządem Franciszka Bryckiego liczący 113 ha.
Opisywane założenie to dawny dwór w Szmytowie, który ze względu na zachowane walory i park zasługuje na umieszczenie w rejestrze zabytków. Zachowały się wprawdzie też dawne siedziby w Rybkowie, lecz po przekształceniach i przebudowie nie posiadają one walorów historycznych.

Opis

Dworek późnoklasycystyczny. Budynek parterowy wzniesiony na planie prostokąta w dłuższej osi północ-południe. Nakryty dwuspadowym dachem mieszczącym użytkowe poddasze. W fasadzie (od wschodu) akcentowany piętrowym ryzalitem zwieńczonym trójkątnie i poprzedzonym kolumnowym gankiem dźwigającym taras. Do wejścia prowadzą wysokie schody ujęte murkami. Na skutek remontów budynek pozbawiony cech stylowych. Pilnie wymaga dalszych napraw.

Park

Park z 2 poł. XIX w. o pow. około 1,5 ha. Założenie parkowe jest dzikie i niedostępne. Położone na malowniczym i zróżnicowanym terenie niedaleko Borów Tucholskich i Zalewu Koronowskiego.

Inne

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011