Komratowo

Stan obecny

Własność prywatna. Agroturystyka. W sezonie turystycznym pokoje do wynajęcia.
Dwór drugi - mieszkania prywatne.

Historia

Komratowo to stara, urokliwa i trochę zapomniana obecnie wieś, położona w przepięknej okolicy, nad Jeziorem Gąsowskim, w odległości 4 km na wschód od Gąsawy. Droga do wsi wiedzie dookoła wspomnianego jeziora, pośród pół i wzgórz wschodniej rubieży historycznych Pałuk. Można też tu dojechać od strony Chomiąży Szlacheckiej, która leży w odległości zaledwie 7,2 km na wschód od Komratowa. Dawnych dziejów tej wsi nie znamy, a mogą być bardzo ciekawe, gdyż pod koniec XIX w. odkryto tu cmentarzysko z grobami kamiennymi, a w nich brelok w brązu. W dokumentach także jako Kunratowo, o którym zapiskę znaleźliśmy w 1423 r., kiedy to Marcin z Kunratowa przegrał proces z Andrzejem ze Słomowa i musiał zapłacić mu 9 grzywien. Niestety w dalszym okresie, aż do poł. XIX w., wieś nie znalazła się w aktach grodzkich i ziemskich - najcenniejszym źródle informacji. Zapewne weszła w skład dóbr gąsawskich, stanowiących przez wieki własność opatów z Trzemeszna. Widnieje na mapie Gilly'ego z 1803 r. jako Komoratowo. W celu zapewnienia przejrzystości dalszego opisu, został on podzielony na dwie części.
1. Po III rozbiorze Polski wieś znalazła się pod zaborem pruskim i prawdopodobnie w 1. poł. XIX w. utworzono tu folwark (we wschodniej części wsi), który w poł. XIX w. znalazł się w rękach Żyda, Moritza Lange z Berlina, pod zarządem którego w 1872 r. miał on 471 mórg, w tym 437 m. ziemi uprawnej i 34 morgi łąk oraz pastwisk. Zbudował on tu okazałą siedzibę w stylu miejskiej willi. W 1885 r. folwark miał nadal 471 mórg, a we wsi znajdowało się 8 domów ze 128 m-cami, w tym 115 katolików, 6 ewangelików i 7 żydów. Na początku XX w. 200-hektarowy majątek został rozparcelowany, ale resztówka nadal należała do rodziny Lange. Po I wojnie światowej majątek znajdował się jeszcze w rękach niemieckich właścicieli, którzy w 1920 r. zdecydowali się opuścić Polskę. Resztówkę z pozostałościami parku i zabudowaniami gospodarczymi kupił Kazimierz Nyka. W posiadaniu tej rodziny znajdowały się także resztówki majątków w Wenecji, Rydlewie i Górze k. Żnina oraz gospodarstwo w Skarbienicach. Po wojnie właściciele powrócili do majątku, a obecnie budynek dawnego pałacu zamieszkuje pan Paweł Nyka z rodziną. W kierunku zachodnim, na łagodnym zboczu opadającym w stronę jeziora znajdują się pozostałości dawnego ogrodu. Na uwagę zasługuje rosnący tu 200-letni dąb szypułkowy. Od niedawna w pałacu właściciele urządzili pokoje dla turystów (stan formalny na 2023 rok - nieznany). Miejsce warte jest szczególnego polecenia ze względu na lokalizację z daleka od zgiełku miast, a zarazem bardzo blisko bogatych historycznie miejsc jak Żnin, Biskupin, Wenecja i Gąsawa.
2. Drugi folwark (położony niżej, w zachodniej części wsi) był co najmniej od połowy XIX w. własnością Jana Maciejewskiego, ożenionego z Ireną Kawczyńską. Przybyli oni do Komratowa ze wsi Królikowo w gminie Szubin. Z tego związku, w dniu 6 września 1851 r. urodził się Michał, który później otrzymał Ryszewo pod Trzemesznem (kupione w 1893 r. od Chylewskiego, przez Stanisława Maciejewskiego). W 1877 r. w Łeknie, 26-letni Michał ożenił się z 22-letnią Anną Bronikowską. W okresie tym (od 1865) występuje we wsi niejaki Twardowski, jednak nie potrafimy powiązać go z Maciejewskimi.
Synem Stanisława prawdopodobnie był Władysław, który miał synów Alojzego i Jana. Pod jego zarządem (Władysława) folwark w 1913 r. obejmował 73 ha, w tym 54 ha ziemi uprawnej, 16 ha łąk oraz 3 ha nieużytków. Czysty dochód z ziemi wynosił 810 marek. W gospodarstwie hodowano 7 koni, 43 szt. bydła dorosłego oraz 24 cielaki. Maciejewscy najwyraźniej dokupili ziemi, bo w 1930 r. ich majątek obejmował 191 ha. Synowie Władysława wraz z rodzinami prawdopodobnie mieszkali w Komratowie aż do wybuchu II wojny światowej.
W okresie międzywojennym na terenie wsi utworzona została Gmina Wiejska, która w 1932 r. weszła w skład gromady w Gąsawie. We wsi mieszkały w tym czasie 104 osoby. W latach 1939-1945 znajdowała się ona pod zarządem niemieckim i nosiła nazwę Konrade. Po wojnie właściciele dworku powrócili do majątku, lecz nie pozostali tu, tylko wyprowadzili się do Elbląga. Na terenie dawnego gospodarstwa utworzono PGR, zlikwidowany ustawowo w latach 90. przez rząd Jana Krzysztofa Bieleckiego. Dworek obecnie zamieszkany jest przez trzy rodziny.
Opracowanie własne na podstawie badań terenowych i dostępnych źródeł w Internecie.
Mapy archiwalne (Mapster):
11768967 @ Schrötter: Karte von Ost-Preussen nebst Preussisch Litthauen und West-Preussen nebst dem Netzdistrict 1:150 000 /ca 1802/
- plik mapy: Schroetter-KvOWP_024_XXIV_Gonzawa_1796-1802_300dpi_RCIN.jpg
11811780 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 3272_(1719)_Gonsawa_1890_APP_Sygn._M.top.25-957.jpg
1763403 @ Gilly: Special Karte von Südpreussen 1:150 000
- plik mapy: Gilly_Spezialkarte_von_Suedpreussen_150k_BCUL_04_B1.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Budynek dworu, a właściwie pałacyk zachował się do czasów obecnych w dobrym stanie. Jest to okazała, piętrowa budowla z mezzaninem, nakryta dwuspadowym dachem. W fasadzie zdobi ją nieznaczny ryzalit zwieńczony trójkątnym szczytem, poprzedzony arkadowym gankiem dźwigającym balkon z tralkową balustradą. Elewacja północna wychodzi na podwórze gospodarcze otoczone przez zabudowania z końca XIX w. Osiowość elewacji została zakłócona przez współczesne remonty i przebudowy.
Drugi dworek to budynek parterowy, nakryty dachem dwuspadowym. Na skutek remontów pozbawiony cech stylowych.

Park

Brak tu typowego parku dworskiego. Relikty dawnego ogrodu rozciągają się w kierunku zachodnim, na terenie opadającym w stronę jeziora. W pobliżu dworu rosną okazy starodrzewu sugerujące istnienie parku, w tym 200-letni dąb szypułkowy. Założenie przylega do Jeziora Gąsawskiego, znajduje się na wschodniej rubieży Pałuk w przepięknej okolicy jezior i zalesionych wzgórz Oćwieki i Chomiąży Szlacheckiej. W pobliżu przepływa rzeka Gąsawka łącząca na tym odcinku Jezioro Gąsawskie z Jeziorem Oćwieckim.

Inne

Zabudowania gospodarcze

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011