Kiełbasin

Stan obecny

Mieszkania prywatne

Historia

Dwór z XIX w.
Kiełbasin jest jedną z najstarszych miejscowości na Ziemi Chełmińskiej. Lokowany był już ok. 2 poł. XIII w. Jest to zarazem najstarsza parafia tej ziemi. Graniczyła z terenami dawnych plemion pruskich. Tędy przebiegały szlaki wypraw wojennych opata Gotfryda oraz Chrystiana i Filipa na pocz. XIII w. W 1222 r. Konrad Mazowiecki nadał ziemię chełmińską tzw. \\\"dekretem łowickim\\\" biskupowi Chrystianowi. Od poł. XIII w. obszar parafii kiełbasińskiej wchodził w skład diecezji chełmińskiej. Koniec powstania pruskiego w 1283 r. otworzył nowy okres w dziejach. Od tego momentu zaczęło napływać coraz więcej osadników i teren ziemi chełmińskiej znalazł się w strefie intensywnej kolonizacji. Pierwsza wzmianka pisana o wsi pochodzi z 1383 r., gdy była znana pod niemiecką nazwą Wurst i była wsią czynszową w komturstwie toruńskim. W inwentarzu czytamy, że w miejscowościach Kiełbasin i Lubicz znajdowało się 61 i pół łasztów wapna \\\"item czur Wurst und czur Lubicz 61 1/2 leste kalkes\\\". W latach 1410?1413, po śmierci plebana kiełbasińskiego, Mateusza, biskup chełmiński Arnold Stapil mianował na to stanowisko Mikołaja z Raciąża, którego popierał komtur toruński, Eberhard von Wallenfels. Był to zarazem początek istnienia parafii kiełbasińskiej, aczkolwiek wg. historyków miejscowy kościół mógł być wybudowany już w pocz. XIV w. W 1466 r., po 2. pokoju toruńskim, wieś stała się wsią królewską. W 1495 r. król Jan Olbracht w ramach zastawu przekazał Johanowi von Wege z Torunia dwie wioski: Kiełbasin i Węgorzyn. W 1505 r. Kiełbasin przeszedł na własność miasta Torunia, a w 1520 r. oficjalnie nadał ją radzie miasta Zygmunt I Stary. W ciągu następnych stuleci wieś była przez radę wydzierżawiana. W okresie wojen szwedzkich została kilkakrotnie splądrowana i zniszczona przez wojska szwedzkie oraz polskie. W XVIII w. dzierżawcami folwarku kiełbasińskiego byli, m.in. Nidzgórski, wdowa Kagel oraz Jakub Wolff. W 1837 r. część majątku dzierżawił Józef Wierzbicki, a później od 1863 r. jego syn, Marian Wierzbicki. W końcu XIX w. we wsi były dwie prywatne własności: pierwsza należała do Jana Tollika, a druga do Georga Tiedemanna. (prawdopodobnie wł. folwarku Kiełbasinek). Po śmierci Jana w 1934 r. Urząd Reformy Rolnej odparcelował z majątku 900 mórg. Ostatnią właścicielką do 1939 r. była Helena Tollik, siostrzenica ks. Polikarpa Gulgowskiego - działacza społecznego i politycznego, który m.in. zakładał Kółka Rolnicze i Banki Ludowe. Została wyrzucona przez Niemców z majątku wraz z mężem, Józefem Ornassem w październiku 1939 r. Natomiast właścicielem drugiego folwarku w Kiełbasinku był Alfons Ornass, rozstrzelany przez Niemców w lasku w Barbarce, wraz z właścicielami kilku innych okolicznych majątków.
Opracowanie na podstawie dostępnych źródeł i badań terenowych.
Bibliografia:
W. Rozynkowski \\\"Z dziejów parafii w Kiełbasinie... \\\"
Prawa zastrzeżone (M.K.).

Opis

Dwór parterowy, wzniesiony na planie prostokąta, murowany, nakryty dwuspadowym dachem. W fasadzie poprzedzony werandą.

Park

Zaniedbany park z XIX w. o pow. około 1,5 ha. z zachowanym starodrzewem. Przed dworkiem widoczne są relikty basenu z fontanną.

Inne

Kościół gotycki p.w. Narodzenia NMP wzniesiony na przeł. XIII i XIV w. Gruntownie odnowiony w 2001 r. W 2002 r. kościół otrzymał wyróżnienie w konkursie na ?Zabytek Zadbany? Generalnego Konserwatora Zabytków oraz nagrodę Stowarzyszenia Konserwatorów Zabytków ?Conserwator Ecclesiae 2002?.
Grobowce dawnych właścicieli: Mellinów, Tollików i Ornassów na miejscowym cmentarzu
Kamienny krzyż z pocz. XX w. przy drodze do Morczyn

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011