Broniewice

Stan obecny

Szkoła podstawowa

Historia

Pałac z 3 ćw. XIX w.
Broniewice to stara i urokliwa wieś leżąca po zachodniej stronie Jeziora Pakoskiego, w odległości 6,5 km na południe od Pakości. Pierwsza wzmianka o niej pochodzi z 1359 r., kiedy to w aktach grodzkich figurował „Nemir de Bronewicze". W 1411 r. Broniewice reprezentowali jako posłowie ziemi trląskiej Ubisław i Oswald „Ubisław et Osvald de Bronewice”. Mieli też siostrę Małgorzatę (Machnę). W latach 1404-1411 właścicielem wsi był Ubisław, dalej około 1423 r. Wojciech, z którym o swoje wiano i posag procesowała się Katarzyna, żona Wojciecha z Dobieszewic i Janusz (zwany trląskim), w latach 1429-1444. Ówcześni właściciele posiadali w swoich dobrach także pobliskie Wierzejewice oraz nieistniejącą obecnie wieś Suchodół, występującą we wzmiankach do końca XVIII w.
Prawdopodobnie już w poł. XV w. wybudowano we wsi pierwotny dwór. W 1449 r. przeprowadzono działy rodzinne, na skutek których dziedzicem wsi został Jan, który z kolei dał Broniewice Maciejowi i Michałowi. Zapewne był on też właścicielem Trląga i Mikołajkowa, o których mówi wzmianka z 1469 r. Kolejnymi dziedzicami byli „bracia niedzielni” Stanisław i Jarosław. Wszyscy oni nazywali się już wówczas Broniewskimi z Broniewic. Stanisław zarządzał dobrami do swojej śmierci, około 1513 r. Wśród licznych wzmianek z tego okresu padają nazwy innych wsi, które także były w całości lub częściowo w posiadaniu Broniewskich, jak: Wilamowo, Grzybów Wołowy i Broniewice Małe, zwane Broniewiczkami.
W 1. poł. XVI w. wśród właścicieli wsi pojawił się Wojciech, a następnie Wawrzyniec Wierzejski, który w 1547 r. na połowie Broniewic i Wierzejewic zapisywał posag żonie, Helenie Goczanowskiej. Później całe swe części dziedziczne dał tejże Helenie w dożywocie. Reszta wsi przez cały czas była w rękach Broniewskich: Andrzeja (2. poł. XVI w.) i jego syna Jana, który w 1616 r. zapisał posag 1200 złp. przyszłej żonie – Urszuli Gnińskiej. W 2. poł. XVII w. właścicielami części Broniewic byli: Wojciech Małachowski i Andrzej Stanisław Gniewkowski od którego w 1685 r. wieś wraz z Trlągiem, Gorczyzną, Suchodołem, Sędowem, częścią Obudna i Ostrówiec kupił za 45000 złp. Andrzej Markowski herbu Szeliga.
Przez kolejne 150 lat, Broniewice znajdowały się w rękach rodziny Złotnickich. Od około 1748 r. wieś należała do Melchiora Złotnickiego, syna Karola i Zofii Kierskiej herbu Jastrzębiec, ożenionego z Konstancją Stolińską. Z ich związku pochodziło dwoje dzieci: Walenty ożeniony z Barbarą Młodziejewską herbu Korab i Józefata zamężna za Ludwika Garczyńskiego. W 1756 r. wydarzyło się nieszczęście – pożar dworu, który spłonął wraz z cennym wyposażeniem i cenną, 300-tomową biblioteką.
Pod koniec XVIII w. Prusacy utworzyli w Broniewicach dominium, którego właścicielami nadal pozostawali Złotniccy. W 1840 r. majątek kupił Ferdynand von Tscheppe. W skład dominium wchodziły także folwarki Jetanowo i Boguchwała. W 1880 r. wzniesiony został dla Ferdynanda obecny pałac, w otoczeniu którego założono rozległy park krajobrazowy. W okresie międzywojennym właścicielką majątku była Martha von Tschepe z córkami. Jego obszar liczył wówczas 813 ha, a do urzędu skarbowego wykazywano ponad 3000 talarów tzw. "czystego dochodu". Ostatnimi właścicielami Broniewic przed II wojną światową była rodzina von Böeltzing. W 1939 r. majątek został poddany przymusowej parcelacji, z której wyłączono 160 ha i las Boguchwała. Resztę podzielono na 2-hektarowe działki dla rzemieślników i 6-13 ha dla osadników, głównie z terenów Małopolski. Rozpoczęto też dla nich budowę domów i zabudowań gospodarczych. W latach 1939-1945 wieś znajdowała się pod zarządem niemieckim i nazywała się Bornheim. Po wojnie majątek znacjonalizowano, a w pałacu utworzono szkołę, która istnieje tu do dzisiaj.
Opracowanie własne na podst. dostępnych źródeł w Internecie i badań terenowych.
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Piętrowy dwór w stylu eklektycznym, złożony z korpusu i dwóch nieco wyższych skrzydeł. Wejście do dworu poprzedzał taras ze schodami. Uroku budowli dodaje nieznaczny ryzalit zwieńczony trójkątnie. W sieni usytuowane są drewniane schody na galerię pierwszego pietra. Dolne zakończenia schodów zdobią inicjały F. T. (Ferdynand Tscheppe). Na parterze w skrzydle południowym zachowały się dwa piece z końca XIX w. W skrzydle północnym znajdowała się sala balowa. Sufit sali pokrywa iluzjonistyczny plafon. Nad wejściem do sali znajduje się niewielkie pięterko muzyczne. .

Park

Park krajobrazowy z 1880 r. o swobodnym układzie i pow. 4,7 ha (pierwotnie liczył ok. 14 ha). Na szczególną uwagę zasługują dwa cisy pospolite o obw. 101 i 86 cm, osiem dorodnych lip o obwodach 100-330 cm, buk pospolity o obw. 380 cm, czy też dąb szypułkowy rosnący przy bramie o obw. 338 cm. Obecnie park wzbogacony został o nowe nasadzenia, m.in. o klony zwyczajne, lipy drobnolistne, kasztanowce białe i krzewy ozdobne.

Inne

Budynek gospodarczy oraz trzy czworaki z 1898 r.

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011