Strzelewo

Stan obecny

Mieszkania lokatorskie

Historia

Pałac z 2. poł. XIX w.
Strzelewo to wieś leżąca 13 km na wschód od Nakła nad Notecią i 16 km na zachód od Bydgoszczy. Pierwsza wzmianka pochodzi z 1229 r., kiedy to scholastyk łęczycki - Józef - nadał Strzelewo kościołowi gnieźnieńskiemu. Pierwszy dwór oraz kościół istniały tu już w 1299 r. Po przejściu w ręce prywatne była to wieś szlachecka, zaś pierwsi właściciele nazywali siebie Strzelewskimi. Ród ten zanikł mniej więcej w 2. poł. XVI w., gdyż regesta poborowe z 1580 r. wymieniają już zupełnie innych właścicieli: Piotra Gądkowskiego posiadającego 8 i ½ łanu osiadłego, 1 zagrodnika i 1 rzemieślnika oraz Prokopa Samostrzelskiego, do którego należało 4 i pół łanu oraz 2 zagrodników.
W XVII w. oprócz Samostrzelskich właścicielami całej wsi lub jej działów byli: Bieganowscy, Andrzej Gądkowski, Andrzej Falęcki i Kruszewscy. W 1. poł. XVIII w. dobra te przeszły na 150 lat w ręce rodziny Bnińskich - właścicieli Samostrzela. W 1724 r. Andrzej Falęcki starosta łopatecki, syn Jana Falęckiego i Zofii Anny Orzelskiej, sprzedał wieś Wojciechowi Bnińskiemu - majorowi królewskiemu, za 38 tysięcy złp.
W 1868 r. dla ówczesnego dziedzica - Konstantego hr. Bnińskiego - wzniesiono w Strzelewie neogotycki pałac. Do majątku należały też folwarki Janin i Kamieniec, wraz z którymi areał gruntów liczył 1708 ha, w tym 941 ha ziem uprawnych, 392 ha łąk i 251 ha lasów. W tym czasie była tu już gorzelnia parowa i mleczarnia, poza tym majątek specjalizował się w hodowli bydła szwajcarskiego i koni: arabskich, angielskich i litewskich. Na terenie obszaru dworskiego znajdowało się 28 domów, zamieszkałych przez 414 osób, w tym 392 katolików i 22 ewangelików. Przez wieś, oficjalnie nazywaną Strelau, przebiegała linia kolei żelaznej Bydgoszcz – Nakło.
W 1884 r. Konstanty Bniński sprzedał 1658-hektarowy (z folwarkiem Janin) majątek za 900 tys. marek hrabiemu Tadeuszowi Morstinowi. W 1909 r. z dóbr tych wykazywano aż 16 452 marek "czystego dochodu". Hrabia Morstin w 1910 r. rozbudował pałac. W 1926 r. obszar Strzelewa liczył 934 ha, w tym 400 ha ziem uprawnych, 458 ha łąk i pastwisk, 61 ha lasów i 15 ha nieużytków (drogi, place, etc.). Do oszacowania podatku gruntowego wykazywano 3113 talary "czystego dochodu". W 1930 r. wieś liczyła 516 mieszkańców. Był tu m. innymi cieśla A. Cywiński oraz cegielnia i gorzelnia należące do majątku. W latach 2. wojny światowej we wsi gospodarowali Niemcy, a po wojnie właścicielem został Skarb Państwa Polskiego. W budynku pałacu utworzono mieszkania, a w latach 1968-69 został on gruntownie przebudowany, przez co utracił wszystkie cechy stylowe.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Monografie, Regesty) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Słownik Historyczny Ziem Polskich w Średniowieczu, Inst. Historycznego P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Księga Adresowa Polski ..., 1930;
Badania terenowe w latach 2009-14.
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Pałac neogotycki. W swej pierwotnej postaci od strony frontowej zdobił go wydatny, środkowy ryzalit, akcentowany czworobocznymi wieżyczkami oraz balkonem wspartym na konsolach. Elewację boczną stanowiła prostokątna, czterokondygnacyjna wieża. Naroża pałacu zdobiły sterczyny, które wraz z krenelażem wieńczącym elewacje, nadawały tej budowli gotycki charakter.
Obecny budynek tylko w zarysie przypomina dawną pałacową bryłę.

Park

Park z poł. XIX w. o pow. 1,6 ha. Do pałacu prowadzi aleja kasztanowców. Bogaty starodrzew tworzą lipy drobnolistne, jesiony wyniosłe, kasztanowce białe, klony zwyczajne, buki pospolite oraz robinie akacjowe. Wysokie sylwety okazałych drzew tworzą wspaniałe otoczenie ogrodowego wnętrza parkowego.Ciekawym akcentem parku jest śródparkowy akwen, który niegdyś z pewnością stanowił dla mieszkańców najatrakcyjniejszą część założenia. Wartości przyrodnicze parku potęgują pomniki przyrody, wyróżniające się spośród towarzyszących roślin wiekiem oraz rozmiarami. W rejestrze pomników przyrody znalazły się: dwa jesiony wyniosłe o obw. w pierśnicy 330, 303 cm, sosna czarna o obw. 258 cm, lipa drobnolistna o obw. 370 cm, dąb szypułkowy o obw. 360 cm, robinia grochodrzew o obw. 291 cm, modrzew europejski o obw. 280 cm, oraz buk pospolity o obw. 390 cm, rosnący na obrzeżu parku i stanowiący jego wizytówkę.

Inne

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011