Nowe Kotlice

Stan obecny

Agropark - Dworek pod Lipą.
Nowe Kotlice 54, 28-305 Sobków

Historia

Dwór z 2. poł. XVIII w.
Kotlice to wieś leżąca 13 km na wschód od Jędrzejowa. Dzieli się na "Stare" leżące na stoku wzgórza opadającego w stronę Nidy i "Nowe", na terenie których znajduje się opisywany dwór. Pierwsza wzmianka o wsi "Chotczicze" pochodzi z 1372 r. W zapiskach występuje także jako Chotlicz (1374), Cotlicz, Kotlycza (1376), Chotlycza, etc... Była to wieś szlachecka; w XV w. leżała w pow. krakowskim, następnie ksiąskim i od XV w. w parafii Mokrsko. Pierwszym znanym posiadaczem był Tomasz zw. "Burnos" albo "Nos", ożeniony z Katarzyną, który w zapiskach występuje w okresie 1374-90. Jego bratem był Klemens, podczaszy krakowski. W 1376 Tomek ten występował przeciwko Tomkowi z Mokrska o 100 grzywien, bydło robocze i "bezprawie", natomiast sam oskarżony został przez tamtego o uprowadzenie 2 sług. Tomek z Kotlic zmarł ok. 1394 r.; miał syna Tomka, który w 1382 r. toczył spór z kmieciem Maciejem z Mokrska o "80 kop zboża, 20 kop pszenicy i 70 kop żyta oraz o to, że zabrał 3 płaszcze i 2 czapki." (Sł. Hist.-Geogr. PAN).
Już na pocz. XV w. dziedzice zaczęli nazywać siebie Kotlickimi. Mieli ciż Kotliccy oprócz Tomka synów Stanisława i Mikołaja. Mikołaj ("Miczek") po ojcu zwany był "Burnos", w 1392 r. procesował się z Piotraszem z Mokrska o bór i łąkę; pięć lat później z niejakim Stanisławem Niedomą (z Małego Książa) o "stóg, 70 kop pszenicy i 2 konie." Stanisław i Mikołaj toczyli wiele spraw sądowych, a o wszystkim tym można i innych aspektach średniowiecznego życia wsi można przeczytać w internetowym Słowniku Historyczno-Geograficznym IH PAN, do którego odsyłamy zainteresowanych. Po tychże braciach wieś odziedziczył syn Mikołaja - Tomasz, a następnie synowie Tomasza - Jan oraz Florian ożeniony z Gretą, córką Andrzeja Mojkowskiego.
Na przeł. XV i XVI w. wieś płaciła pobór z półtora łanu, następnie (1511) dwóch i w 1530 r. z 2 i pół łanu. Dziesięciny z Kotlic składano dla parafii w Mokrsku. W 1530 r. dokonano rozgraniczenia Kotlic należących wówczas do Mikołaja Sancygniowskiego, a Mokrskiem Dolnym i Chwaścicami należącymi do Jakuba Morskiego. Oprócz S-kich w poł. XVI w. współwłaścicielami byli Barbara Morawiec h. Ogończyk i Stanisław Wrzesiński, zapewne herbu Nałęcz. W XVII w. wieś przeszła w ręce kolejnych Nałęczów - Marcina i Władysława Pigłowskich. Spośród licznych potomków Władysława, na pocz. XVIII w. dziedzicem Kotlic, Zawady, Balic i Polanki był Stefan Pigłowski. Kolejnym dziedzicem (około poł. XVIII w.) został Antoni Sebastian Dembicki h. Nieczuja, podczaszy wiślicki, W 2. poł. stulecia dziedziczką K. była Marianna, córka Franciszka (?) i Jadwigi Borck, zamężna za Piotra Dembickiego h. Rawicz. Prawdopodobnie to oni ok. 1762 r. wybudowali we wsi pierwotny dwór. W tym miejscu czas nadmienić, że nie ponosimy odpowiedzialności za błędy, gdyż jedynym źródłem informacji z tego okresu jest "plan odnowy", którego nie sposób zweryfikować. Tak więc z pewną dozą prawdopodobieństwa możemy przyjąć, że po Mariannie dobra odziedziczyła jej córka - również Marianna, zamężna Ożarowska w 1787 r. i Sziemońska (raczej Siemońska ???) w 1796.
W 1803 r. Kotlice nabył Stanisław Wężyk (1778-1855), ożeniony z Salomeą Rottermund h. własnego (1792-1882). Mieli oni dwoje dzieci: Kornelię (1815-1881), zamężną za Aleksandra barona Gostkowskiego h. Gozdawa (1839-1893) oraz Leonarda (1816-1876), ożenionego z Ludwiką hr. Żeleńską h. Ciołek. W 1827 r. we wsi było tu 31 domów i 303 mieszkańców. W drodze zamiany z ojcem dobra w Kotlicach przeszły na córkę Kornelię, a w 1860 r. wieś wraz z przyległościami nabył Franciszek Cheliński (1824-1910), ożeniony z Antoniną Makólską h. Gryf (1836-1901), z którą mieli jedenaścioro dzieci, w tym córkę Walentynę. Cheliński unowocześnił majątek, wybudował tu gorzelnię i owczarnię.
W 1885 r. wieś K. położona nad Nidą leżała w pow. jędrzejowskim, gminie Raków i parafii Mokrsko Dolne. Folwark posiadał piękny dwór otoczony parkiem oraz 589 mórg obszaru, na co składało się 279 m. ziemi uprawnej, 43 m. łąk, 21 m. pastwisk, 215 m. lasów oraz 31 m. nieużytków. Było tu 6 budynków murowanych i 6 drewnianych, a na polach majątku zaprowadzony płodozmian w systemie 5 i 10 polowym. We wsi znajdowały się bogate pokłady torfu. W części wiejskiej Kotlic znajdowało się ponadto 49 osad (gospodarstw) z ziemią o pow. 324 mórg, a w pobliskich Chwaścicach 32 osady ze 170 morgami.
Walentyna Chelińska wniosła dobra w wianie Włodzimierzowi Majewskiemu, który w 1911 r. gruntownie wyremontował dwór. Zmieniono układ budynku, który skierowano fasadą w kierunku rzeki. Pozostawione zostały stare piwnice, zaś na parterze w części płd.-zach. urządzono oranżerię. Po śmierci Włodzimierza, Kotlice przeszły na Stanisława Skarbek-Kruszewskiego (ur. 1.1.1899 Rataje). Był on siostrzeńcem Walentyny - synem Franciszki Palmiry (1868-1952) i Stefana Skarbek-Kruszewskiego h. Awdaniec (1864-1927). Franciszka i Stefan mieli łącznie siedmioro dzieci. Stanisław Kruszewski po raz pierwszy ożenił się ok. 1920 r. z Zofią Wojciechowską (1906-1929) i miał z nią syna Jana (ur. 1929). W 1940 r. zaślubił Marię Malinowską h. Pobóg (1920-1997) i miał z nią córkę Barbarę (ur. 1945). Zmarł dnia 25 września 1968 r. w Kielcach.
W lutym 1945 r. dobra Kruszewskich zostały przejęte przez Skarb Państwa Polskiego, zaś majątek (?) otrzymał dawny pracownik Stanisław Stępień. Resztówką, czyli zarazem także dworem, zarządzała Gminna Rada Narodowa w Rakowie. We wrześniu w budynku powstała Gminna Szkoła Rolnicza. W 1955 r. dwór został przejęty przez Spółdzielnia Produkcyjną "1-go Maja", a następnie w budynku zlokalizowano Szkołę Podstawową, zlikwidowaną w 2000 r. Dwa lata później dwór przeszedł w ręce prywatne, został wyremontowany i zaadaptowany na obiekt turystyczno-hotelowy.
Źródła:
Plan Odnowy Miejscowości Stare Kotlice na lata 2011-2020;
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Słownik Historyczno-Geograficzny P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski - Genealogia Potomków Sejmu Wielkiego;
Księga Adresowa Polski, 1930;
Geoportal;
Mapster:
11802121 @ WIG - Mapa Szczegółowa Polski 1:25 000 /1929 - 1939/
- plik mapy: P46-S31-D_1936_LoC_G6520_s25_.P6.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Dwór późnoklasycystyczny. Budynek parterowy, nakryty dwuspadowym dachem, z ryzalitem poprzedzonym portykiem kolumnowym małego porządku, dźwigającym balkon. Nad balkonem góruje prostokątna wystawka zwieńczoną attyką.

Park

Park dworski z 1 poł. XIX w. Dawny park w Kotlicach mógł mieć ponad 10 ha, lecz na przestrzeni wielu lat zmieszał się z naturalnym drzewostanem otaczającym założenie. Tak więc obecnie za park uznawany jest nie tyle właściwy starodrzew leżący dalej na wschód, lecz 2 działki ewidencyjne na jego skraju: nr 29/1 z dworem oraz 29/2 o pow. około 3,1 ha. W środku współczesnego ogrodu rośnie 250-letnia lipa "Samotnik."

Inne

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011