Skatalogowanych zabytków: 11364
Zarejestruj się
Miniatura Chełmica Duża
2014, zdjęcie Zbyszek G
Miniatura Chełmica DużaMiniatura Chełmica DużaMiniatura Chełmica Duża

Użytkownicy współtworzący opis i dane obiektu

Marek KujawaZbyszek G

Chełmica Duża

Województwo:kujawsko-pomorskie
Powiat:włocławski
Gmina:Fabianki
Rodzaj obiektu:Dwór

Rejestr zabytków

Zespół:folwarczny, pocz. XIX - XX w., nr rej.: 281/A z 19.04.1991 i z 14.12.1998

Stan obecny

Własność UG. Fabianki

Historia

Pierwsze wzmianki o wsi datuje się z 1236 r. przy okazji podziału ziem należących do Konrada Mazowieckiego między jego synów, a następnie w 1321 r. podczas wytyczania nowych granic diecezji płockiej i włocławskiej. Ziemia dobrzyńska na której leży Chełmica Duża została w 1329 r. zdobyta przez Krzyżaków i sprzymierzonych z nimi Czechów. Na mocy pokoju kaliskiego wróciła pod panowanie Polski. Przekazana przez Kazimierza Wielkiego Księciu Władysławowi, po którego śmierci zostawiona Krzyżakom. W 1335 r. powróciła do Polski na okres do 1370 r., kiedy to przeszła w posiadanie Księcia opolskiego Władysława, który ponownie zostawia ją Krzyżakom. Na przeł. XIV i XV w. Krzyżacy mają tu swoje przyczółki, w Lipnie, Trzebiegoszczu, Dobrzyniu i w Chełmicy. W tej ostatniej zarządzanej przez sołtysa, znajdował się folwark Krzyżacki. W 1405 r. ziemia dobrzyńska zostaje wykupiona z rąk Krzyżaków na mocy ugody w Raciążku w 1404 r. Lokalizacji wsi na prawie magdebórskim dokonał Ścibor z Chełmicy Wielkiej.
W pocz. XVI w. wieś znajduje się w posiadaniu rodu Chełmickich, jako ostatni był Kacper. W 1513 r. właścicielem był Piotr Chełmicki, podkomorzy sieradzki. W latach 1530-1564 właścicielem Chełmicy jest Walenty Czerski, ostatnim z czerskich jest Franciszek, podczaszy dobrzyński, który w 1611 r. utracił wszystkie prawa za popełnione zabójstwa. W 1665 r. własność przechodzi na Zofię z Mycelina Grabską. W 1765 r. Józef Leon Rutkowski poślubił Helenę Miszkową, wdowę po Piotrze Grabskim. Po bezpotomnym zejściu Heleny, Józef Rutkowski żeni się ponownie z Faustyną Zielińską. W wyniku podziału roddzinnego majątku, dziedzicem Chełmicy Dużej zostaje ich syn Jan Rutkowski. Po jego śmierci w 1811 r. majątek dziedziczy jego żona Józefa. W 1821 r. został uregulowany tytuł własności dóbr ziemskich Chełmica Wielka - Wichowo. Dobra te przepisane zostały na Józefę, która ponownie wyszła za mąż za Ignacego Lipskiego, oraz jej córkom: Józefie i Joannie Rutkowskim. W 1829 r. Józefa Rutkowska wychodzi za mąż za Wacława Dołęgę Sierakowskiego - właściciela dóbr Więcławice w pow. lipnowskim.
W 1832 r. Józefa z Kretowskich Lipska odsprzedaje swoją część córkom za 20 tys. złotych. W tym samym roku Joanna Rutkowska odsprzedaje cały swój udział w majątku Chełmica Wielka, Wacławowi Dołędze Sierakowskiemu za sumę 600 tys. zł. Wacław Sierakowski brał udział w Powstaniu Listopadowym, w randze generała, gdzie został śmiertelnie ranny. W 1904 r. na żądanie T.K.Z. dobra ziemskie zostają wystawione na licytację. Nabywcą jest brat Olgi Aleksandrowicz - Jerzy Efremowicz von Narbutt, który kupuje je za sumę 250.100 rubli. Po jego śmierci w 1910 r. majątek w wyniku podziałów rodzinnych przechodzi na dzieci Olgi Aleksandrowicz:: Jerzego i Tatianą Aleksandrowiczów. Dwór w Chełmicy (oraz w Fabiankach) otrzymuje jednak w testamencie jego nieślubna żona - Paulina z domu Rychterman, co było przyczyną procesów sądowych z rodziną, przerwanych przez 1 wojnę światową. W 1916 r. Paulina wyszła za mąż za poetę Zdzisława Kleszczyńskiego.
Do Chełmicy przeniósł się z W-wy jej salon. Bywali tam m.in.: Jan Lechoń, Julian Kaden-Bandrowski, Kazimierz Wierzyński, Bolesław Wieniawa-Długoszowski i król cyganerii warszawskiej, Franciszek Fiszer. W czasie okupacji straciła swój majątek, Chełmica przyłączona została do Rzeszy. Po wojnie dwór spłonął, a majątek został rozparcelowany i przejęty przez państwo polskie.

Opis

Pozostały tu ślady po dworze i zabudowaniach gospodarczych. Niestety brak jest informacji o architekturze dawnego dworu.

Park

Park dworski z końca XVIII w. o pow. około 4ha. Założenie jest malowniczo położone nad Jeziorem Chełmica. Zachowany tu jest starodrzew z przewagą drzew liściastych. Park w okresie powojennym został zaniedbany i zdewastowany. W obecnym planie zagospodarowania przestrzennego ujęta jest jego modernizacja i oczyszczenie, w celu przystosowania do celów rekreacyjno - wypoczynkowych.

Inne

Oficyna (stajnia) z 1 poł. XIX w.
Oficyna (wozownia), z 1 poł. XIX w.
Na cment. klasycystyczny nagrobek Wacława Sierakowskiego wyk. w warsztacie Jana Ścisłowskiego w W-wie, z herbami Pobóg-Rutkowskich i Dołęga-Sierakowskich.
Neogotycki kościół p.w. św. Jakuba Apostoła z pocz. XX w. wg. proj. Stefana Schillera

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011

Komentarze

Aby skomentować obiekt, zaloguj się. Jeżeli nie masz jeszcze konta w serwisie, zarejestruj się.

Mogę dodać,iż po wojnie w dworze znajdował się dom dziecka,który prowadziła moja Ciocia z Wujkiem.
Pozdrawiam
Jarek