Wilczyna

Stan obecny

Rolniczy Kombinat Spółdzielczy Wilczyna

Historia

Dwór z k. XIX w.
Pierwsza wzmianka o wsi pochodzi z 1298 r., kiedy to biskup poznański Andrzej, dzieląc archidiakonat na trzy części, wymieniał Wilczynę jako parafię. Znaczyłoby to także, że we wsi musiał już istnieć kościół stanowiący siedzibę tejże. Zapewne z tej Wilczyny pochodził Tomasz, prywatny i zaufany sługa arcybiskupa Jarosława, który w 1348 r. wypłacał w imieniu swojego pana 30 grzywien Zakonowi Szpitalników, in. Joannitom albo „kawalerom maltańskim” w Poznaniu, za wieś Mnichowice na ziemi łowickiej. W 1350 r. król Kazimierz III Wielki (syn Łokietka i Jadwigi Bolesławówny) uwolnił wieś W. i inne posiadłości biskupów poznańskich od podatków i innych obciążeń.
Na miejscu starej drewnianej świątyni w poł. XVI w. wybudowano kościół murowany. Wieś oraz folwark na przestrzeni stuleci były dobrami kościelnymi i pozostawały w dzierżawie. Stosunkowo mało jest zapisek o dzierżawcach, czy też posesorach dóbr, jedynie w 1653 r. znajdujemy tu Mikołaja Złyńskiego ożenionego z Elżbietą, którym urodził się syn Władysław. Dopiero począwszy od 1703 r. zaczynają się zapiski w księgach metrykalnych kościoła w Wilczynie. Niestety dotyczą głównie okolicznych majątków, czyli Pierska, Bytynia, Kunowa i Dusznik. Dzięki temu w końcu poznajemy też nazwiska dzierżawców folwarku w Wilczynie. Na pocz. XVIII w. byli to Anna i Maciej Gądeccy, następnie Marianna i Jan Dębińscy. W kościele wilczyńskim miały miejsce wszystkie śluby, chrzty i uroczystości pogrzebowe rodziny Czekanowskich – dziedziców Pierska. W latach 40. XVIII w. dzierżawcami W. byli Agnieszka i Marcin Karol Bogańscy, zaś w latach 50. – Józef i Katarzyna Wolscy. W 1767 r. zmarł w Wilczynie ks. Wawrzyniec Swiniarski, „curatus” miejscowego kościoła. Dzierżawcami folwarku byli w tamtym czasie Józef i Antonina Trąmpczyńscy, a następnie (lata 70.) Maciej i Katarzyna Kostro. Dwór wybudowano zapewne już ok. połowy XVIII w. i stanowił on siedzibę mieszkalną dzierżawców oraz zarządców „wójtostwa” kościelnego. W 1785 r. w Wilczynie zmarła i została pochowana Agnieszka z Morawskich Ostaszewska. W okresie porozbiorowym nazwiska polskie pojawiają się w zapiskach sporadycznie. W latach 20. XIX w. dzierżawcą „in Fundo Coloni prioi legiati” był Józef Pławiński ożeniony z Marianną Bogucką. W lutym 1821 r. w kościele w Wilczynie ochrzczony został ich syn, Nepomucen Julian, a rok później zmarł na febrę 10-letni Wiktor. W późniejszym okresie dopiero w latach 60. w Wilczynie pojawiają się Rzepnikowscy, którym rodzą się tu córki: Helena Józefa i Mieczysława. Administratorami dóbr plebańskich byli w tym okresie Aleksander de Grotkowski z żoną Kazimierą Gąsiorowską. Mieli oni dwóch synów: Kazimierza Aleksandra i Stefana (1876-1882).
W 1885 r. Wilczyna leżała w pow. szamotulskim i dzieliła się na wieś oraz folwark. We wsi znajdowało się 9 domów z 201 m-cami, w tym 177 katolików, 21 ewangelików i 3 żydów. Należało do niej 44 ha gruntów. Miejscowa parafia podlegała pod dekanat lwówecki i liczyła 1848 „dusz”. Folwark kościelny posiadał 138 ha gruntów, z których do podatku wykazywano 1460 marek czystego dochodu gruntowego. W okresie międzywojennym Wilczyna stanowiła siedzibę gminy wiejskiej i liczyła 246 mieszkańców. W 1926 r. majątek należał do KK i znajdował się w dzierżawie Teodora Bonse z Podrzewia. Na ogólny obszar 149 ha składało się 139 ha ziem uprawnych, 5 ha łąk i pastwisk oraz 5 ha nieużytków. Do oszacowania podatku gruntowego podawano 518 talarów czystego dochodu. Ok. 1926 r. Bonse prawdopodobnie wykupił dobra i powiększył ich obszar do 474 ha. We wsi znajdowała się także karczma J. Błajeta oraz Kółko Rolnicze, którego prezesem w 1936 r. był Kazimierz Janiszewski. Po 2. wojnie światowej pomiędzy dawnym folwarkiem a ul. Młynkowską powstała Rolnicza Spółdzielnia Produkcyjna (1949). Dwór przeznaczony został zapewne na biura firmy.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Monografie, Regesty) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Słownik Historyczny Ziem Polskich w Średniowieczu, Inst. Historycznego P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Księga adresowa Polski dla przemysłu..., 1926;
Geoportal;
Gmina Duszniki. Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego 2014 r.
5588 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wschodnia (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 3564_Duschnik_1940.jpg
11780460 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wschodnia (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 3564_Duschnik_IX.1944_UW.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Budynek na dz. ewid. nr 86/44 jest przebudowanym dworem z przeł. XIX i XX w. Przestrzennie zorientowany jest identycznie jak oryginalny dwór w 1940 r., czyli w dłuższej osi NEzN-SWzS, fasadą skierowany na SEzS (płd. wschód z odch. południowym). Nie wiemy jak dwór wyglądał przed przebudową; obecnie jest piętrowy, nakryty płaskim dachem, całkowicie pozbawiony cech stylowych.

Park

Park krajobrazowy z pocz. XX w. o pow. ok. 2,5 ha nie licząc wody. Duży staw znajduje się w części południowej parku i niegdyś rozciągał się 250 metrów dalej w kierunku zachodnim. Po wojnie albo częściowo wysechł albo został zasypany. W stos. do 1940 r. jego poziom obniżony jest o 60 cm (ob. poziom wynosi 87,4 m. npm). Od str. zach. staw zasilany jest wodami rzeczki Mogilnicy Wschodniej (Analiza i pomiary: Geoportal, 26.03.2019 r.).

Inne

Zespół kościoła p.w. św. Jadwigi
Dwa grodziska średniowieczne we wschodniej części wsi. Obok tego położonego na północ wybudowano firmę drzewną. Na współczesnych mapach miejsce to nie jest opisane.
Czworaki, pocz. XX w.

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011