Skatalogowanych zabytków: 11364
Zarejestruj się
Miniatura Babin
Zdjęcie Marek Kujawa

Użytkownicy współtworzący opis i dane obiektu

Marek Kujawa

Babin

Frauenhof (1939-45)

Województwo:wielkopolskie
Powiat:średzki (wielkopolski)
Gmina:Środa Wielkopolska
Rodzaj obiektu:Dwór

Rejestr zabytków

Park:nr rej.: 1761/A z 16.05.1977

Stan obecny

Prawdopodobnie własność J.S.T.

Historia

Dwór z XIX w.
Babin to wieś leżąca 7 km na północ od Środy Wielkopolskiej. W zapiskach występuje głownie pod nazwą Babino, po raz pierwszy odnotowana w aktach grodzkich w 1438 r., kiedy to Tomisław z Babina zapisał na 1/2 tej wsi, 100 kop groszy posagu i tyleż wiana swej żonie Jagnieszce (zapis oryg.). XV-wieczne wzmianki o wsi są stosunkowo nieliczne, niemniej już wtedy była zapewne podzielona na części, z których jedną dzierżył niejaki Heydan z Małgowa. W 1445 r. zapisywał on 8 grzywien czynszu rocznie (od sumy głównej 100 grzywien) dla księdza Jana, altarysty w Miłosławiu i ołtarza Świętej Trójcy, N.M.P. i Świętego Piotra i Pawła.
Tomisław Babiński zmarł ok. 1480 r. pozostawiając wdowę Agnieszkę i córkę Barbarę. W 1481 r. matka zapisała jej 200 grzywien posagu i 50 grz. wiana, które miały być wypłacone po jej śmierci. Pod koniec XV w. części wsi należały też do Jana "Ziemiathka" z Gunic i Dziećmiarowskich z Dziećmiarowa. Na przeł. wieków znalazły się one w posiadaniu Dopczyńskiego, Kuklinowskiego i Wojciecha Borzysławskiego. W 1510 r. dzieci zmarłego Wojciecha: Piotr i jego siostry Elżbieta, Jadwiga, Róża i Anna wraz ze swoimi braćmi stryjecznymi, sprzedali Babino i inne wsi - Janowi Pampowskiemu h. Poronia, dziedzicowi Dębna. Wieś była wówczas rozczłonkowana aż na 8 części, gdyż właśnie o 1/8 Babina pozywali Pampowskiego bracia Dzierżanowscy w 1511 r. Spośród licznych współwłaścicieli warto wspomnieć o Marcie Babińskiej, która wyszła za Piotra Dampskiego (Dąbskiego?), po której odziedziczył syn Jan, a następnie tegoż dzieci: Jan i Anna.
W 1540 r. bracia Pampowscy dokonali podziału dóbr, w wyniku którego B. przypadło Janowi P. Po pięciu latach ten sprzedał wieś bratu Wojciechowi. W 1572 r. córka Wojciecha Barbara sprzedała B. Bonice, część Bagrowa i wolny wypas w Zdziechowicach - Dobrogostowi Potworowskiemu h. Dębno, sędziemu kaliskiemu. Zaledwie dwa lata później zacny sędzia, który w międzyczasie otrzymał od króla starostwo bolesławskie, sprzedał dobra Wojciechowi Pierzchlińskiemu. Po Wojciechu wieś B. odziedziczył Łukasz Pierzchliński, ożeniony z Agnieszką Sobocką. Mieli dwóch synów: Andrzeja i Marcina. Marcin w 1597 r. obiecał przyszłemu teściowi - Janowi Radomickiemu - ojcu Jadwigi, że po ślubie odda mu swój dział Babina. Tak też się stało, zaś dwie pozostałe części wsi trzymali Andrzej i siostra panów P-ich - Elżbieta - zamężna za Wojciecha Rozdrażewskiego. Marcin sprzedał też jakąś część Babina Marcinowi Brodowskiemu, zaś ten - Wacławowi Żychlińskiemu h Szeliga. W 1624 r. Andrzej P-ski, Elżbieta R. i Żychliński, sprzedali swe części dóbr - Hieronimowi Radomickiemu, staroście wschowskiemu. Uczyniły to także siostra Elżbiety Anna Cielęcka i w 1626 r Agnieszka - żona Wacława Żychlińskiego. Radomicki piął się po szczeblach kariery i w latach 30. XVII w. został wojewodą inowroclawskim. W 1632 r. odkupił dodatkowo część dóbr: "Szlachcino, Bonice, Babino, Olszewo, Mroczki ze Stawem i młynem Grodziec" od Władysława Rozdrażewskiego, a gdy zmarła tegoż siostra Barbara (1638), także części dziedziczne po tejże Barbarze Rozdrażewskiej.
Wojewoda Radomicki w 1644 r. dał Szlachcin z przyl. swemu synowi Kazimierzowi, ożenionemu z Zofią Ossowską. Trzy lata później ci sprzedali majątek (z prawem odkupu, na tzw. wyderkaf) Janowi Broniewskiemu. Transakcja ta nie poprawiła fatalnej sytuacji finansowej Radomickiego, więc w 1649 r. sprzedał on majątek "normalnie" Broniewskiemu, inkasując kwotę 92 tys. złp. Jan ożeniony był z Urszulą Schlichting, lecz nie mieli dzieci. Dlatego postanowił przekazać majątek bratanicom - córkom Hieronima B. - Katarzynie i Zofii. Obie panie miały mężów o nazwisku Bronikowski. Majątek dały stryjowi w dożywocie, zadowalając się kwotami posagowymi. W czasie "potopu" szwedzkiego Babin oraz pozostałe wsie Bronikowskich zostały zniszczone do tego stopnia, że dnia 15 listopada 1658 r. król Jan Kazimierz zwolnił je "od stacji wojsk".
W 1660 r. Katarzyna Br. sprzedała swą część dóbr siostrze Zofii, ale już rok później z powodu trudności finansowych siostry odkupiła od niej Czarne Piątkowo. Był to ciężki okres dla Bronikowskich, bo ziemie zniszczone wojnami leżały wówczas odłogiem. Zofia i Aleksander Bronikowscy mieli sporą gromadę dzieci, z których najstarsi już w latach 80. XVII w. próbowali sprzedawać rodzinne dobra Stanisławowi Przybyszewskiemu i jego żonie Krystynie z Chociszewa. W 1688 r. z resztą rodzeństwa próbował procesować się Rafał Br. "widząc krzywdę w sprzedaży dóbr swych ... Babina i Bonic". Trzy lata później Przybyszewski zmarł, więc Bronikowski pozywał wdowę Chociszewską. Ostatecznie wdowa i tak stała się współposiadaczką wsi, bo swoją część sprzedał jej brat Rafała - Wojciech Bronikowski. Zmarła ona na pocz. XVIII w., zaś Babin odziedziczyła jej córka Helena Przybyszewska, zamężna za Wojciecha Gronowskiego. W 1713 r. Gronowscy sprzedali B. oraz Bonice - Katarzynie Przybyszewskiej, żonie Piotra Tomickiego. Rok później od Tomickich odkupił ją wcześniejszy właściciel - Wojciech Bronikowski. Około roku 1728 sprzedał on Babin i Bonice Wojciechowi Skarbek-Malczewskiemu h. Awdaniec, sędziemu ziemskiemu poznańskiemu. Żoną sędziego była Anna Romatowska. Po nich dobra odziedziczyli synowie Melchior i Mikołaj, posiadacze także Oporowa i Oporówka w pow. kościańskim. Ich siostra Rozalia wyszła za Antoniego Wyssogota-Zakrzewskiego, któremu bracia w 1743 r. dali Babin w zastaw, za kwotę 47335 złp. Majątkiem w tym czasie zarządzali posesorzy - rodzina Madalińskich z Niedzielska.
Mikołaj Malczewski w 1752 r. zapisywał po 30 tys. złp. posagu i wiana żonie Franciszce Gruszczyńskiej. Miał z nią synów: Adama i Ksawerego. W latach 70. na skutek zamiany z bratem Babin pozostał przy Ksawerym Malczewskim. Ten z żoną Ludwiką Węgorzewską miał syna Józefa Melchiora Balcerza (ur. 1778). Dnia 21 kwietnia 1793 r. w Bonicach zmarła matka dziedzica - Franciszka z Gruszczyńskich Malczewska. Dziedziczka Ludwika umarła 19 listopada 1808 r. i pochowana została w średzkiej kolegiacie. Rok później dołączył do niej 63-letni dziedzic Ksawery, zmarły dnia 13 sierpnia 1809 r. Dobra odziedziczył 31-letni Józef Malczewski, który prawdopodobnie sprzedał Babin właścicielom dóbr w Kórniku.
W 1872 r. oficjalną właścicielką Babina z folw. Boynice i Podgay była hrabina Jadwiga Działyńska. Dobra obejmowały wówczas 3398 mórg, w tym 2717 m. ziemi uprawnej i 137 m. łąk i pastwisk. Czysty dochód gruntowy szacowano na 4001 talarów. Dobra miały wówczas dwóch dzierżawców: Tadeusza Braunka z Zielnika i Augusta Leisznera.
Jadwiga Działyńska, ur. 4 lipca 1831 r. w Warszawie, była jednym z sześciorga dzieci Tytusa Adama hr. Działyńskiego (1797-1861) i Celestyny Gryzeldy hr. Zamoyskiej h. Jelita. Dnia 14 października 1852 r. w Halle wyszła za Władysława hr. Zamoyskiego (1803-1868), wówczas podporucznika armii Królestwa Polskiego. Miała z nim czworo dzieci: Władysława Jana (1853-1924), Witolda (1855-1874), Marię (1857-1857) i Marię (1860-1937). Po ślubie zamieszkali w Paryżu, gdzie też praktycznie Jadwiga przez cały czas mieszkała. Po śmierci męża założyła "szkołę życia chrześcijańskiego". W 1880 r. dobra w Kórniku odziedziczył jej syn Władysław, tak więc powróciła do Polski i w 1882 r. założyła "Szkołę Domowej Pracy Kobiet". Po wydaleniu z Polski jako obywatelka francuska, w 1885 r. została zmuszona do przeniesienia szkoły, ostatecznie do Kuźnicy, którą Władysław kupił na licytacji w 1889 r. Po 1919 r. wróciła do Kórnika, gdzie zmarła dnia 4 listopada 1923 r. Syn - Władysław Zamoyski uczestniczył w pracach emigracji polskiej. Był między innymi prezesem Instytucji Czci i Chleba, członkiem założycielem Polskiego Towarzystwa Literacko - Artystycznego, współpracownikiem prowadzonego przez siostrę Marię stowarzyszenia pomocy polskim emigrantom we Francji "Opieka Polska". W 1920 r. powrócił do Polski. Nie założył rodziny, a cały majątek przekazał narodowi polskiemu, tworząc fundację "Zakłady Kórnickie".
Około 1885 r. wieś szlachecka Babin, leżąca w pow. średzkim, dzieliła się na folwark Babin, folwark Podgay i Bojnice. Łączny areał tych ziem liczył 3397 mórg. Były tu 24 domy, zamieszkałe przez 291 osób, w tym 10 ewangelików i 281 katolików; 96 analfabetów. Dobra Zamojskiej wraz z Bagrowem i Jarosławiem liczyły 7239 mórg. W latach 90. XIX w. posesorami B. zostali Witold Braunek z żoną Franciszką Znaniecką h. Krzywda. We wsi rodziły się ich córki: Anna Władysława Antonina (1893), Helena Maria Emilia (1894), Irena Maria (1896), Maria Gabriela (1899) i Wanda Franciszka (1908). W 1913 r. dobra rycerskie Babin wraz z Bojnicami i Podgajem miały 867 ha obszaru, w tym 646 ha ziemi uprawnej, 35 ha łąk i 25 ha pastwisk. W Babinie hodowano 52 konie, 192 szt. bydła, 76 cielaków, 658 owiec i 110 świń. Czysty dochód gruntowy wynosił 11965 marek. Dane statystyczne Jarosławca i Bagrowa (wchodzących w skład majętności Babin) zainteresowani znajdą w opisach tychże obiektów w naszym katalogu.
W 1926 r. Babin wraz z folwarkami Podgaj i Bojnice należał do Fundacji im. Wł. Zamoyskiego w Kórniku, znajdował się pod zarządem generalnego plenipotenta (w Kórniku) - A. Pacyńskiego. Dzierżawcą była wdowa po Witoldzie - Franciszka Braunek. Dobra obejmowały wówczas 868 ha, w tym 643,2 ha ziemi uprawnej, 60,2 ha łąk i pastwisk, 138 ha lasu, 25,3 ha nieużytków oraz 1,3 ha wody. W skład majętności wchodziły ponadto: Bagrowo w dzierżawie Leisznera z 337 ha gruntów, Bieganowo z folwarkiem Turek w dzierżawie Kazimierza Milewskiego, z gruntami o pow. 512 ha, w tym 432,3 ha ziemi uprawnej i 2614 talarów dochodu,; Januszewo w dzierżawie Górskiego (patrz opis na str. PZ), Jarosławiec z folwarkiem Urniszewo (patrz opis na str. PZ), Kijewo w dzierżawie Alfreda Milewskiego z 251,4 ha obszaru i 1345 tal. dochodu; Zimin w dzierżawie Michała Golniewicza z obszarem 279,1 ha i doch. 1642,7 talarów oraz Źrenica z obszarem 555 ha i 3156 tal. dochodu.
W latach 1943-45 wieś nosiła nazwę Frauenhof. Po wojnie majątek został znacjonalizowany.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Monografie, Regesty) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Słownik Historyczny Ziem Polskich w Średniowieczu, Inst. Historycznego P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Guter=Adreßbuch für die Prowinz Posen, wyd. 2, Lipsk 1913;
Wykaz alfabetyczny wszystkich posiadłości ziemskich w W. Księstwie Poznańskiem, Berlin, 1872;
Księga Adresowa Polski ..., 1930;
Geoportal;
Mapster:
6794 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 4266_Bojanowo_1944.jpg
5960 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 3769_Schroda_1944.jpg
Zdjęcie główne: Marcin Płóciennik.
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Dwór późnoklasycystyczny. Budynek parterowy, nakryty dwuspadowym dachem z użytkowym poddaszem i mieszkaniami w szczytach, podpiwniczony.. W centralnej osi fasady ganek poprzedzony schodami; nad nim wystawka z trójkątnym szczycikiem. Na elewacjach skromny detal architektoniczny. Od wschodu do budynku dostawiono parterową przybudówkę.

Park

Park dworski z poł. XIX w. o pow. 5,66 ha. Przy pomiarze uwzględniłem częściowo zadrzewiony obszar na północ od podwórza gospodarczego. Największe skupienie starodrzewu znajduje się w centralnej części parku.

Inne

Zabudowania gospodarcze.

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011

Komentarze

Aby skomentować obiekt, zaloguj się. Jeżeli nie masz jeszcze konta w serwisie, zarejestruj się.

Ten obiekt nie został jeszcze skomentowany.