Laskownica Mała

Stan obecny

Własność KOWR, oddział terenowy w Poznaniu.

Historia

Dwór z k. XVIII w. / poł. XIX w.
Pierwsza wzmianka o wsi pochodzi z 1383 r., kiedy to w Pyzdrach toczył się proces o wieś Lęgniszewo. Opat z Łekna Henryk II występował tu przeciw Straszowi z Laskownicy. Tenże Strasz był przedstawicielem rodu Pałuków. Miał synów Bodantę i Wincentego. Wincenty zwany Straszewiczem w 1382 r. podpisał rewers na 60 grzywien, wraz z Mikołajem Dobieszewskim i Trojanem Raczkowskim. Podział wsi na Laskownicę Wielką i Małą nastąpił około połowy XV w. "Mniejsza" należała do parafii w Grylewie. Jednym z XV-wiecznych właścicieli był Mikołaj, ożeniony z Dorotą. Mieli oni dwie córki: Annę i Katarzynę. W 1464 r. Anna wyszła za Wawrzyńca Gardzinę Brzoskiego, który przezwał się Laskownickim. Tak też nazywali się jego potomkowie. Laskowniccy pieczętowali się herbem Topór, a ich główną siedzibą po podziale wsi stała się Laskownica Wielka. Ok. 1467 r. Laskowniccy dokonywali działów m.in. z Broniszem, plebanem w Górze. Na przeł. XV i XVI w. dziedzicami byli synowie Anny i Wawrzyńca: Wincenty, Jan i Mikołaj, którzy w 1502 r. procesowali się z Mikołajem Mścichem z Ludomia o spadek po babce - Dobrochnie i matce. Z tej trójki dziedzicem (połowy wsi) został Mikołaj, który ożenił się z Jadwigą Grylewską, a po śmierci tejże z Zofią Słomowską. Mieli oni dwóch synów z których Wawrzyniec ożenił się z Anną Gembarzewską. W 1546 r. zapisywał jej 100 złp. posagu i tyleż wiana. Druga część L.M. należała do Wincentego a następnie jego syna - Jana, ożenionego z Małgorzatą Myślęcką. Wawrzyniec miał syna Piotra, który w 1584 r. sprzedał swoją część Janowi z Grudny Grudzińskiemu, synowi Ullisesa. Pozostała część w miedzyczasie należała do Macieja L. ożenionego z Katarzyną Kunowską. Od 1570 r. w zapiskach występuje też Jan L., ożeniony z Katarzyną Jezierską. W 1591 r. Adam L., syn Mikołaja sprzedał swoją część Wacławowi Nowowiejskiemu i Andrzejowi Gulczewskiemu. Na przeł. XVI i XVII w. ród Laskownickich wygasł, a wieś przeszła w ręce sukcesorów Grudzińskiego. Z bardziej znanych członków tej rodziny możemy wymienić tu Annę, która wyszła za Władysława Grodzieckiego. Przez lata wydzierżawiała ona dobra, m.in. Maciejowi Kleparskiemu, księdzu Adamowi Leśniewskiemu i innym. W 1614 r. w zapiskach pojawił się Jakub Gałczyński, po którym dziedziczył syn, późniejszy ksiądz i dziekan łekneński - Erazm. Ten miał braci: Jana oraz Marcina, który w 1642 r. odkupił część Laskownicy od Marcina Chrząstowskiego, ten zaś od Wojciecha Płaczkowskiego w 1640 r. W tamtym okresie we wsi pojawili się też Smoguleccy z Gołańczy, którzy próbowali ją bezprawnie przejąć. Procesowali się z nimi m.in. Ossowscy. Pomimo licznych sporów dziedzicem pozostawał Chrząstowski, po którym odziedziczyły córki: Anna i Konstancja, zamężna za Piotra Skoroszewskiego, łowczego kaliskiego. W 1695 r. Konstancja sprzedała swoje części w Laskownicy i Łukowie Kasprowi Brudzewskiemu, za kwotę 86,5 tys. złp. W tym samym roku świeżo upieczony dziedzic zapisał na dobrach 5 tys. złp. posagu i tyleż wiana, swej żonie Magdalenie Rottemburkównie. Po 2 latach także Anna Ch. sprzedała swą część Brudzewskiemu, za kwotę 34 tys. złp. Kolejnym właścicielem wsi został Wojciech Jeżewski, ożeniony z Katarzyną Zbyszewską. Po nim odziedziczyły dzieci: Konstancja, Stanisław oraz Marcin Franciszek. Konstancja wyszła za Andrzeja Łukomskiego z którym miała dzieci: Franciszka, Annę i Teresę. Łukomscy pojawiali się w zapiskach do ok. połowy XVIII w., jednak dziedzicem wsi ok. 1715 r. został Trybucy Walerian Bzowski, ożeniony z wdową po Stanisławie Żeromskim - Teofilą Gądecką.
Wspomniany wcześniej Brudzewski musiał mieć syna Krzysztofa, który ożenił się z Marianną Moszczeńską. Krzysztof zmarł przed 1758 r., zaś wdowa wyszła za Piotra Ziemeckiego, któremu na Laskownicy zapisywała 5 tys. złp. Przed 1763 r. dziedzicem wsi był już Józef Raczyński, który w tymże roku sprzedał ją Stefanowi Trzcińskiemu, miecznikowi dobrzyńskiemu, za 45,3 tys. złp. W tamtym czasie we wsi wzmiankowany jest dwór w którym dziedzic mieszkał wraz z żoną Rozalią. Mieli co najmniej troje dzieci: Marcelina, Teresę i Teodorę, która wyszła za Ignacego Bielińskiego. W 1780 r. ta kwitowała ojca z 20 tys. zastawu Laskownicy pomiędzy nim a swoim mężem. Druga siostra wyszła za Karola Bielińskiego, pisarza grodzkiego nakielskiego, syna Faustyna i Eleonory Łakińskiej, jednak już w 1780 r. zapragnęła się rozwieść. Akt ten potwierdził odpowiedni dekret archidiecezji gnieźnieńskiej. Rok później, 30 kwietnia 1781 r. Karol zaslubił 23-letnią Teresę Koszutską h. Leszczyc z Piotrowa. Zaraz po ślubie sprzedał Laskownicę Janowi Kanty Wierzbińskiemu (1747-1815), za 48 tys. złp., ożenionemu z Ewą Koszutską (czyżby siostrą Teresy?). Po śmierci żony ożenił się ponownie, z Marianną Ulatowską, z którą miał córkę Petronellę (ur. w 1799 r. ). Po Wierzbińskich wieś przeszła w ręce niemieckie. Jej właścicielem w 1846 r. był niejaki Röhring. W tymże roku wieś liczyła 32 domy zamieszkałe przez 147 osób. Prawdopodobnie to wówczas na miejscu starszego budynku wzniesiony został obecny dwór. W 2. poł. XIX w. dobra należały do Romańskich, kolejno: Włodzimierza i jego syna Maksymiliana, w 1893 r. przeszły na Wacława Wolszlegiera. Ten był aktywnym działaczem społecznym, m.in. członkiem dyrekcji Towarzystwa Rolniczego na powiat wągrowiecki; z jego inicjatywy w Gołańczy powstało Towarzystwo Gimnastyczne "Sokół" (1913). Zmarł 21 stycznia 1916 r. i pochowany został w Grylewie. W 1920 r. dobra w Laskownicy nabył Stefan Kuczyński h. Ślepowron (1889-1934), syn Aleksandra i Marii Radziszewskiej. W 1926 r. pod jego zarządem majątek liczył 426 ha i dostarczał 1343 talary czystego dochodu gruntowego. Na ogólny areał składało się 396 ha ziem uprawnych, 9,2 ha łąk i pastwisk oraz 20,8 ha nieużytków. Za "rządów" Kuczyńskiego w majątku wzniesiono część nowych zabudowań gospodarczych oraz figurę MB wspomożenia wiernych, ponoć dla upamiętnienia córki dziedzica - Renaty, która utopiła się w jeziorze. Po wejściu do wsi Niemców w 1939 r. zarządcą został Paul Galer, następnie Władysław Rozmeler, zaś po nim niejaki Cetlag. W 1946 r. dawne dobra przejął Skarb Państwa Polskiego. Na bazie folwarku utworzono Państwowe Gospodarstwo Rolne, zlikwidowane ustawowo w latach 90. XX w. Po 1993 r. gospodarstwo należało do AWRSP; dzierżawione, z czasem stało się własnością prywatną.
Źródła:
Teki Dworzaczka (Monografie, Regesty) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Wielka Genealogia Minakowskiego;
Księga Adresowa Gospodarstw Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Plan Odnowy Miejscowości Laskownica Mała na lata 2013-2015, zał. nr 1 do uchwały Rady Miasta i Gminy Gołańcz z 27 października 2015 r.
Geoportal, Mapster:
http://www.amzpbig.com/maps/3069_Gollantsch_1940.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Dwór parterowy, nakryty dwuspadowym dachem, wzniesiony na planie prostokąta w dłuższej osi SW-NE, fasadą skierowany na NW. Od strony SW dobudowana niższa przybudówka, nakryta dachem płaskim. Druga, podobna dostawiona jest od strony NE. Dwór na skutek remontów pozbawiony cech stylowych.

Park

Park dworski z poł. XIX w. o pow. 2,4 ha. Park zdewastowany i częściowo wykarczowany. Zachowany w dawnych granicach; od wschodu przylega do jez. Podjezierze (ob. Laskownickie). Wśród drzewostanu występowały 22 garunki drzew, w tym 3 iglaste. Park zajmuje co najmniej kilka różnych działek ewidencyjnych. (Geoportal, 23.02.2017 r.)

Inne

Schron obserwacyjno-bojowy linii obronnej Gołańcz-Wagrowiec z 1939 r.
Grodzisko stożkowate / cmentarz ewangelicki

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011