Skatalogowanych zabytków: 11364
Zarejestruj się

Użytkownicy współtworzący opis i dane obiektu

Marek Kujawa

Mierzejewo

Maßfeld (1943-45)

Województwo:wielkopolskie
Powiat:leszczyński
Gmina:Krzemieniewo
Rodzaj obiektu:Dwór

Rejestr zabytków

Zespół:folwarczny z XIX w., nr rej.: 1212/A z 13.07.1991

Stan obecny

Stan własności nieznany. ANR albo J.S.T.
Stan techniczny - dobry.

Historia

Dwór z XIX w.
Pierwsza wzmianka o wsi pochodzi z 1310 r., kiedy to Henryk, książę głogowski i wielkopolski, ustanowił dystrykt w Poniecu. Nazwy wsi w zapiskach to: Myrevo, Mirszovo (1393,95), Mirzewo (od 1395 r. po XVII wiek) i Mirsow (1608). Na przełomie XIV i XV w. była to wieś szlachecka należąca do Wyskotów. Z tego rodu pochodzili dziedzice Mirzewa i okolicznych wsi: Jan, Bawor, Stroszyn (z M.), Lisek (z Dzięczyny i Oporowa), Czewlej (z Krzemieniewa), Maciej (z Pawłowic) i Henryk (z Rusinowa), którzy w 1398 r. toczyli spory ze Szczepanem (Stephanusem) z M. Tenże Szczepan był sługą u Wawrzyńca z Będlewa. W 1398 r. Pierzchno Krakwicz z Karchowa uwięził Szczepana i zabrał mu „konia, miecz, kuszę i in. rzeczy”, o co Wawrzyniec pozywał Krakwicza. Począwszy od końca XIV w., w M. wzmiankowany jest Bernard Oderwolf, który w kolejnych latach znany jest głównie ze swoich procesów sądowych. I tak: w 1409 r. z Adamem z M., kiedy to miał stawić przed sądem „5 ławników i 2 paniczy”; w latach 1412-13 z Janną – żoną złotnika z Gostynia oraz z Pietrzykiem – kmieciem z Bełczylasu o sołectwo w Mierzewie. W latach 1415-16 toczył on spory z Krystynem (Krzczonem) z M., któremu nie chciał przyznać prawa do „wypasania bydła razem ze stadem całej wspólnoty”; sąd w tym sporze stanął po stronie Krzczona. W 1417 r. Bernard procesował się także z Przybysławem Gryżyńskim. W tym czasie we wsi pojawił się kolejny Bernard piszący się z Mirzewa, zwący się także Burhardem Mirzewskim (występował w zapiskach w okresie 1416-30). W latach 30. występował tu Dziersław Koszka z M., którego w 1436 r. sędziowie polubowni godzili z synami Henryka Wyskoty: Mikołajem i Tomisławem. W latach 40., w zapiskach o M. pojawił się Bartosz Uniącki, a w 1456 r. bracia: Jan, Szczepan (Stephanus) i Stanisław. W tymże roku zapisali oni czynsz 3 grzywien, dla bractwa kapłanów i jego altarystów w Gostyniu, od łącznej sumy 36 grzywien. Z Janem i Szczepanem spory toczył Jan, altarysta z Luboni, którą to altarię przeniesiono do Kąkolewa. Najstarszy z braci - Jan - ożeniony był z Małgorzatą, której w 1466 r. zapisywał 100 grz. posagu i t. wiana. Zapewne ten sam Jan w 1471 r. zapisywał drugiej żonie, Barbarze, 70 grz. posagu i t. wiana. Średni brat - Szczepan M. ożenił się z Elżbietą, wraz z którą w 1477 r. zapisywał czynsz 5 zł. węg. dla Jana - kapłana z Szadka, który miał za to erygować ołtarz „gdzie mu się spodoba”. Miał on prawdop. drugą żonę – Małgorzatę. Trzeci brat - Stanisław ożenił się najpóźniej i w 1475 r. zapisywał 100 kop posagu i t. wiana żonie Katarzynie. Ciż mieli córkę Annę, która wyszła za Mikołaja Jurkowskiego. Tenże Mikołaj w 1488 r. zapisywał Annie 400 zł. węg. posagu i t. wiana na poł. Jurkowa. Stanisław M. (teść) obiecał dorzucić do tego w 1489 r. kwotę 150 złp. Zapewne któryś z w.w. braci miał syna Mikołaja, który w 1498 r. brał udział w wyprawie tureckiej, wraz ze strzelcem z Jurkowa wysłanym przez Annę Jurkowską. W 1499 r. Mikołaj nabył od Jana Śmigielskiego, kasztelana przemęckiego (Bnińskiego, który zamieszkał w Śmiglu) folwark Dzieweczek wraz z Wielką Łąką w Oporowie.
Anna Jurkowska po śmierci Mikołaja M. wyszła za Jana Strzępińskiego, z którym miała synów: Mikołaja i Stanisława. Po Mikołaju pozostali synowie: Jan i Andrzej. W 1512 r. dała wszystkim czterem całą wieś Mierzewo oraz części w Małej i W. Łęce. Anna wraz z wdową po Stanisławie – Katarzyną, w 1513 r. procesowały się o jakieś pieniądze z plebanem w Żytowiecku. Andrzej J. w 1522 r. sprzedał wyderkafem połowę wsi M., Jerzemu Rogaczewskiemu. Sprzedał także poł. folwarku Dzieweczek i łąki „podleśne” w Oporowie. Jego bracia przyrodni Mikołaj i Stanisław w 1524 r. sprzedali na wyd. swemu ojcu Janowi: 3 i pół łanu osiadłego, karczmę i połowę folwarku w M. Niedługo później ciż bracia przejęli nazwisko po 1. mężu matki i w 1526 r., już jako Jurkowscy dokonali podziału Strzępina i Mirzewa. Mikołaj J. seu S. ożenił się z Małgorzatą Zdziętowską (ze wsi Zdziętawy), której w 1530 r. zapisywał 115 grzywien posagu i t. wiana na poł. M. Wcześniej puścił część wsi na wyd. Jakubowi Wilkowskiemu, a ten zapisał na dobrach 60 grz. p. i t. wiana żonie, Annie Lubiatowskiej. Z kolei Rogaczewski sprzedał swoją połowę Łukaszowi Popowskiemu; ten dał ją w dożywocie żonie Katarzynie Pigłowskiej.
W 1530 r. wieś płaciła daniny od 5 łanów, biskupom z Krobii. Połowa jej należała do Łukasza Popowskiego, który czasami przezywał się Mirzewskim i ożenił z Katarzyną Pigłowską. W 1534 r. dzielił on dobra z Mikołajem Mirzewskim. W 1563 r. we wsi było 7 łanów, wiatrak, karczma dziedziczna, 6 komorników i 1 rzemieślnik. Dziesięcina z roli należała do uposażenia biskupów w Krobii. W 1580 r. Jadwiga Mirzewska płaciła od 5 łanów, 4 zagrodników, 2 komorników i 30 owiec należących do pastucha wiejskiego. Eustachy Mirzewski płacił od 4 łanów, 2 zagrodników, 2 komorników, poł. łanu pustego i 15 owiec (j.w.). Mniej więcej od 1580 r. dziedzice zaczęli nazywać siebie Mierzewskimi (różnymi od tych w pow. gnieźnieńskim). W tymże roku Jadwiga M. z synami: Jerzym, Adamem, Mikołajem i Stanisławem dzielili się majątkiem w Mierzewie, Kociugach i w Golinie. Adam otrzymał poł. dworu w Kociugach, a drugą odkupił od braci za 90 zł. Drugi dwór w K. należał do Mikołaja, planowano również budowę trzeciego dworu dla kolejnego z braci. Jadwiga M. była zamężna za Marcina Kunińskiego. Żyła co najmniej do 1613 r., gdy Jan Skąpski zapisywał jej dług 160 złp. Jej córka Anna wyszła za Marcina ze Skrzypny Twardowskiego, z którym mieli syna Adama. Ten w 1617 r. zapisywał na połowie M. 4 tys. złp. posagu i t. wiana, swej przyszłej żonie Katarzynie Komorowskiej, a rok później sprzedał M. - Janowi z Bużenina Marszewskiemu. Od ok. 1637 r. oprócz Mierzewskich we wsi siedzieli Wojciech i Jadwiga Pawłowscy. Rodzili się tu ich synowie: Chryzostom i Gabryel oraz córka Marianna.
Trudno powiedzieć ile właściwie działów miało M., ponieważ we wsi mieszkali także potomkowie Twardowskich i Marszewskich. Zasadniczo wykluczamy istnienie jeszcze jednej wsi o podobnej nazwie, zaś liczne zapiski które starannie selekcjonujemy, raczej nie dotyczą Mierzewa w pow. gnieźnieńskim. Nie zawsze też precyzują, czy chodzi o właścicieli wsi, tak więc można przyjąć że Pawłowscy byli dzierżawcami albo posesorami M. Dziedzicem części M. w 1645 r. był Eustachy Mierzewski, a następnie jego syn Stanisław i później (w latach 80.) córki tegoż S.: Teresa Katarzyna i Agnieszka Konstancja. Jan Marszewski miał syna Krzysztofa, który ich część w 1669 r. sprzedał Marcinowi Bronikowskiemu.
W tym czasie, we dworze dóbr Mierzewo mieszkał jakiś Kownacki, którego nie potrafimy powiązać z żadnymi z w. wym. Pod koniec XVII w. w M. siedzieli: Piotr Mąkowski h. Ogończyk (1660-1720) i Katarzyna Rosnowska - małżonkowie. Dziedziczka zmarła 18 listopada 1701 r. i pochowana została w Osiecznej. Mieli oni czworo dzieci: Wojciecha, Annę zamężną za Kozierowskiego h. Dołęga, Elżbietę oraz Wiktorię. W M. mieszkał także brat dziedzica - Franciszek (1670-1726), zaś na drugim dziale dziedzicem był Sebastian Luka. Od ok. 1713 r. za dziedziców M. oficjalnie uważano Annę i Macieja Kozierowskich, którym w Mierzewie urodziło się ich ośmioro dzieci: Katarzyna Barbara, Maciej Kazimierz, Zofia Kunegunda, Jadwiga, Joanna Helena, Urban Feliks, Sebastian Feliks oraz Stefan Jan. W 1728 r., kolejny dziedzic, Sebastian Prusimski (starosta obornicki) sprzedał wieś Mikołajowi Zbijewskiemu h. Rola, sędziemu sądu kapturowego ze Wschowy, ożenionemu z Katarzyną Miaskowską h. Bończa. Sędzia Mikołaj Zb. w 1742 r. sprzedał Mierzewo swojemu synowi Rochowi (1720-1778), łowczemu poznańskiemu, za kwotę 60 tys. złp. Nastąpiło to z okazji ślubu Rocha. Również z tej okazji jego bracia: Maciej, Marceli i Franciszek, ufundowali mu posag dla żony – Hiacynty Skaławskiej – w wys. 22495 złp. W M. urodziło się pięcioro dzieci Rocha i Hiacynty: Kunegunda, Wincenty Ignacy Izydor (1746-1827), Urszula, Ludwika oraz Kazimierz Tomasz Aleksander Grzegorz (ur. w Poniecu, ochrzczony we dworze Mierzewo). W 1779 r. wdowę Hiacyntę (mającą na dobrach dożywocie) pozywał Jan Pruski. Syn Wincenty został z czasem podstolim poznańskim, a w 1786 r. zaślubił Ewę Nieżychowską h. Pomian, córkę Zygmunta, podpułkownika w Koronie. Ich pierwszą córką była zapewne Józefa (1787-1846), następnie Franciszka Hiacynta Katarzyna (ur. w 1788 r.) i Kunegunda (1793-1849). Po córkach rodzili się jeszcze synowie: Ignacy Stanisław Zygmunt i Adam Anzelm Wojciech (1797-1812). Spośród całej piątki Mierzewo przypadło córce Józefie, która zaślubiła Jana Gaudentego Walentego hr. Żółtowskiego, piszącego się z Godurowa, h. Ogończyk. Z tego związku pochodziło 4 synów: Stanisław, Marceli (1812-1901), Adam i Franciszek Józef Wincenty (1818-1894).
XIX-wieczne zapiski o Mierzewie są stosunkowo nieliczne, dlatego możemy jedynie domniemać, że wieś ta, położona z dala od głównych majętności Żółtowskich – Ujazdu i Białcza, nadal znajdowała się w ich rękach. W 1885 r. właścicielem tej wsi był Marceli Żółtowski – zapewne syn w.w. Franciszka i Zofii hr. Zamojskiej h. Jelita. Żył i owszem Marceli, syn Jana Gaudentego, ale na 99% jesteśmy pewni, że autorom „Słownika Geogr. ...etc”, chodziło o jego bratanka ze Strzelec Wielkich.
W 1885 r. na M. składała się wieś oraz dominium (o pow. 1435 mórg) w pow. wschowskim. We wsi znajdowało się 19 domów ze 126 m-cami, w tym 114 katolików i 12 ewangelików; 31 analfabetów. Na terenie dominalnym było 6 domów ze 141 m-cami, w tym 139 katolików i 2 ewangelików; 40 analfabetów. Marceli Ż. (1850-1925) ożeniony był z Ludwiką Czarnecką h. Prus (III), z którą mieli dziesięcioro dzieci. Na dziedzica wsi, zwanej już wtedy Mierzejewem, wybrano Jana Antoniego (1896-1974), który prawdopodobnie nie ożenił się i nie posiadał potomstwa. W 1926 r. dzierżawcą majątku Jana Żółtowskiego był Ponikiewski. Na 366 ha ogólnego obszaru składało się 329 ha ziemi uprawnej, 20 ha łąk i pastwisk oraz 15 ha nieużytków. Majątek posiadał kolejkę polną. Czysty dochód gruntowy wynosił 1954 talary. Po 2. wojnie światowej dawne dobra Żółtowskich zabrał i rozparcelował Skarb Państwa Polskiego.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Słownik historyczno-geograficzny ziem polskich w średniowieczu, I.H. P.A.N.
Teki Dworzaczka (Regesty, Monografie) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Księga adresowa Polski dla przemyslu..., 1926;
Marcin Libicki „Dwory i pałace wiejskie w Wielkopolsce”, wyd. II, Poznań, 1996
Geoportal;
Mapster:
16393 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wschodnia (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 4166_(2341)_Garzyn_1892_UPKrak.jpg
6744 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wschodnia (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 4166_Garzyn_1944.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Dwór piętrowy, wzniesiony na planie prostokąta w dłuższej osi NzW-SzE, fasadą skierowany na zachód z lekkim odch. północnym (WzN), podpiwniczony, nakryty dachem naczółkowym, z dwukondygnacyjną wystawką nad wejściem zwieńczoną naczółkiem. Po bokach wystawki powieki dachowe typu wole oko. Wejście poprzedzone szerokim gankiem i schodami.

Park

Park z 2. poł. XIX w. o pow. 2,56 ha. Park zachowany w dawnych granicach, z niewielkim stawem na osi dworu i dwoma dużymi stawami ograniczającymi założenie od północy.

Inne

Rządcówka.

Komentarze

Aby skomentować obiekt, zaloguj się. Jeżeli nie masz jeszcze konta w serwisie, zarejestruj się.

Ten obiekt nie został jeszcze skomentowany.