Skatalogowanych zabytków: 11364
Zarejestruj się
Miniatura Kawnice

Zdjęcie archiwalne

Miniatura Kawnice
Zdjęcie Marek Kujawa

Użytkownicy współtworzący opis i dane obiektu

Marek Kujawa

Kawnice

Województwo:wielkopolskie
Powiat:koniński
Gmina:Golina
Rodzaj obiektu:Dwór

Rejestr zabytków

Park:nr rej.: 18/53 z 20.06.1949

Stan obecny

Własność J.S.T. albo prywatna.

Historia

Dwór z 2. poł. XIX w.
Kawnice to niewielka wieś położona 3 km na zachód od Konina, przy drodze do Słupcy, dawniej nieco bardziej krętej i nazywanej „drogą poznańską”. Wprawdzie znany portal pseudo encyklopedyczny podaje, że pierwsze wzmianki o wsi pochodzą z XII w., jednakowoż nie jest napisane, jakie to są wzmianki ani z jakiego źródła. Wg tradycji, w dawnych czasach wieś otoczona była bagnami i łąkami zarośniętymi leszczyną, a swą nazwę wzięła prawdopodobnie od kawek, których duże stada przebywały zimą na polach. W księgach grodzkich i ziemskich wieś po raz pierwszy pojawia się w 1466 r. jako Kawnycze, zaś jej dziedzic Benedykt zapisuje w tymże roku 30 grzywien posagu siostrze Katarzynie. Ciż mieli także brata Marcina, a w zapiskach z tego okresu pojawia się Stanisław Grot z Kawnic. Sam Benedykt pojawia się w zapisce z 1462 r. dotyczącej Wąglewa. Wiemy ponadto, że było jeszcze dwóch braci: Marcin i Wincenty. W latach 70. XV w. właściciele zaczęli zwyczajowo przyjmować nazwisko od posiadanych dóbr, czyli nazwali się Kawnickimi. Tak więc działów braterskich w 1475 r. dokonywali już Stanisław i Benedykt Kawniccy. Na strumieniu płynącym z Ciepłej Chojki do Warty wybudowali oni młyn wodny, który stanowił poważne źródło dochodu. Na tymże młynie i na dobrach Benedykt K. zapisywał (w 1477) po 200 grzywien posagu i wiana żonie Dorocie. Mieli oni synów: Dersława oraz Jana, który (jako starszy) wraz z Kawnicami odziedziczył Przyrowno, Drzewce i Budzisław. Jan wkrótce wyruszył w świat, był m.in. dworzaninem królewskim oraz rycerzem jerozolimskim. Otrzymał od króla liczne nadania, którymi po jego śmierci dysponował brat Dersław. Ten jednakże nie pozostał w Kawnicach i w 1534 r. wraz z Przerownem i Głodowem sprzedał je Mikołajowi Łąckiemu. Sam przeniósł się do Gniezna, gdzie miał syna Mikołaja – późniejszego pisarza grodzkiego i księdza. Ten był altarystą gnieźnieńskim, a po rezygnacji z funkcji pisarza – kanonikiem. Na Mikołaju ród Kawnickich z Kawnicy się zakończył.
Mikołaj Łącki z Kawnic był pisarzem ziemskim woj. poznańskiego, a od około 1537 r. sędzią ziemskim w Gnieźnie. W 1540 r. sprzedał dobra z zastrzeżeniem prawa odkupu (na tzw. wyderkaff) Hieronimowi Gorzewskiemu. Pieniędzy już nie oddał, a Gorzewski kupione wsi zapisał w dożywocie żonie – Annie Dobrosołowskiej. Miał ponadto kilka domów i kamienicę z placem w Poznaniu. Synami Hieronima i Anny byli Jan, Stanisław, Jakub i Mikołaj, który w 1610 r. otrzymał od ojca zapis na połowę wsi Kawnice i Głodowo. Z tej okazji od razu oprawił na tych dobrach 2300 złp. posagu swojej żonie - Zofii Gronowskiej, córce Stanisława. Inne części majątku dostali także Jan i Stanisław Gorzewscy. Jan w 1615 r. wydzierżawił swoją część Janowi Lubońskiemu; Mikołaj zaś w 1618 r. - Wojciechowi i Ewie Budzisławskim. Ok. 1620 r. odkupił części od Jana – brata i Jana – stryja, na których to częściach zapisał posag kolejnej żonie – Annie Sobockiej. Miał z nią jedynego syna Marcina; zmarł w 1622 r. Marcin nie został kolejnym dziedzicem, lecz sprzedał Kawnice stryjowi - Stanisławowi, który ok. 1640 r. był już kasztelanem konarskim, ponadto posiadał Przyjmę i Przyrówno w pow. konińskim. W 1655 r. Stanisław Gorzewski wydzierżawił K. Stanisławowi i Piotrowi Dąmbskim h. Godziemba, piszącym się z Lubrańca. Z żony Eufrozyny Rysińskiej miał synów: Krzysztofa, Jarosza i Franciszka oraz córki: Bogumiłę, Jadwigę i Helenę. W roku 1683 r., na miejscu starego kościoła odebranego ewangelikom, dziedzic wybudował nowy kościół, także drewniany; zmarł pod koniec lat 80. XVII w. Po jego śmierci, na skutek podziału majątku, wieś Kawnice wraz z Rosochą przypadła synowi Jaroszowi.
W 1690 r. dziedzicem K. został Hieronim Gorzewski, ożeniony z Anną ze Słup Wałdowską. Po jego śmierci w 1693 r., dobra odziedziczył syn Stanisław. Rok później zastawił wieś za 2 tys. złp. małżonkom Kamockim; później zastawiał ją jeszcze Drachowskim, a w 1695 r. wydzierżawił Wojciechowi Stalińskiemu. Trzy lata później, szukając gotówki, sprzedał Adamowi Żychlińskiemu część lasu w Kawnicach. Jego żoną była Helena Żychlińska, córka Franciszka i Modlibowskiej, z którą spisywał wzajemne dożywocie w 1710 r. Zmarł przed 1715 r., natomiast wdowa postanowiła niebawem wyjść ponownie za mąż, za Stanisława Kossowskiego. Ze zw. ze Stanisławem Gorzewskim miała dzieci: Stefana, Antoniego, Jakuba i Elżbietę. Aby uwolnić się od ciężaru prowadzenia majątku puściła dobra w posesję, zaś zastawnym posesorem Kawnicy i Rosochy został Mikołaj Broniewski. Po śmierci matki w 1723 r. majątkiem zajął się syn Stefan, przy pomocy młodszego brata Antoniego. Gdy Stefan umarł, jedynym dziedzicem Kawnicy, Rosochy i młyna Ruda, został właśnie Antoni Gorzewski. Siedział tu do 1758 r., kiedy to postanowił sprzedać majątek Aleksandrowi Otto-Trąmpczyńskiemu h. Topór, synowi Stanisława i Franciszki Golińskiej, za kwotę 49.230 złp. Trąmpczyńscy mieli tu pozostać przez kolejne 150 lat.
Aleksander Otto-Trąmpczyński jeszcze przez długi okres spłacał różnych spadkobierców Gorzewskich i Kossowskich. Jego żoną była Teresa Żychlińska, z którą mieli córki Annę i Elżbietę oraz syna Maksymiliana. Syn dziedziców ożenił się z Antoniną Kołudzką, córką Antoniego - sędzica ziemskiego inowrocławskiego, której w 1772 r. zapisywał na dobrach dożywocie. Dwa lata później na miejscu starego kościoła wybudował nową świątynię z bali modrzewiowych. Mieli z Antoniną jedynego syna Adama Tomasza Andrzeja, który ożenił się z Józefą Suchorzewską h. Zaremba. Matka – Antonina – zmarła ok. 1788 r. Adam i Józefa mieli pięcioro dzieci: Aleksego Edmunda (1804-1862), Pulcherię, Anastazję, Emilię oraz Adaminę. W 1811 r. Adam ożenił się ponownie, z Urszulą Suchorzewską h. Zaremba, z którą więcej dzieci już nie miał.
Po III rozbiorze Polski Kawnice znalazły się pod zaborem pruskim, a po likwidacji Księstwa Warszawskiego w Królestwie Polskim utworzonym przez Rosjan. W Kawnicach życie toczyło się normalnie, a w 1841 r. w Bądkowie Kościelnym, Aleksy Otto-Trąmpczyński zaślubił Antoninę Chełmicką z Chełmicy h. Nałęcz (1820-1897). Mieli oni dwie córki: Antoninę Józefę która wyszła za Gustawa Daszkiewicza h. Korybut i Marię, zamężną za Ludwika Mielęckiego h. Ciołek. Majątek, czyli Kawnice z przyległościami odziedziczyła młodsza córka Maria. Miała ona z Ludwikiem ośmioro dzieci: Marię, Stanisława, Witolda, Ludwika, Helenę, Antoninę, Teresę oraz Kazimierza. Ciekawostką jest, że w 1878 r. w Kawnicach Michał Mielęcki założył straż pożarną. W dniu 22 lipca 1894 r. w tutejszym kościele, Maria Mielęcka wyszła za Adama Cybulskiego – dziedzica Czyżewa pod Rychwałem. Spośród całej ósemki Kawnice odziedziczyła Teresa, która prawdopodobnie nie wyszła za mąż i nie miała potomstwa.
W 1885 r. Kawnice leżały w gminie Golina, miały 1309 mórg obszaru i zamieszkane były przez 175 mężczyzn i 165 kobiet. Oprócz tego 34 osadników posiadało 178 mórg „włościańskich”; w Rososze było to odpowiednio 17 os. i 223 morgi gruntów. Majątek posiadał gorzelnię i kopalnię torfu wydobywanego na własne potrzeby. Do parafii K. należały wsie: Kolno, Zamostki, Wichłacz, Węglaw, Rosocha, Ruda, Głodów, Bielany, Kraśnica, Nowy Dwór oraz Węglewskie Holendry. W kościele znajdował się obraz MB, „łaskami słynący i przez lud za cudowny uznany”. Majątek znajdował się w rękach Mielęckich do wybuchu 2. wojny światowej. W 1912 r. syn Michała – Stanisław Mielęcki wybudował we wsi budynek straży pożarnej, której też został naczelnikiem. Dobra pod zarządem Teresy Mielęckiej, w 1926 r. liczyły 240 ha obszaru. Po 2. wojnie światowej ziemie majątku rozparcelowano, a wieś stała się typowo rolniczą. W dworku prawdopodobnie urządzone zostały mieszkania, a w latach 80. XX w. został rozebrany.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Regesty) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Księga Adresowa Polski dla przemysłu... 1930;
Wielka Genealogia Minakowskiego;
Kronika Ochotniczej Straży Pożarnej w Kawnicach: http://www.ospkawnice.pl/site/UserFiles/File/Wypisy%20z%20Kroniki%20OSP%20Kawnice.pdf
Mapster:
6582 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wschodnia (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 3774_Golina_mz_1940.jpg
5967 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wschodnia (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 3774_Golina_1944.jpg
Zdjęcie archiwalne kościoła pochodzi z aukcji w serwisie Allegro - Fot. M. Pęcherski Konin. Obieg 1929 rok.
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Nieistniejący dwór zlokalizowany był naprzeciwko kościoła. Był to budynek wzniesiony na planie prostokąta, parterowy, nakryty dwuspadowym dachem krytym dachówką. Nad wejściem do dworu znajdował się balkon wsparty na filarach, nad którym górował trójkątny, drewniany szczyt.
Układ przestrzenny zespołu dworskiego został zniekształcony poprzez współczesną zabudowę i drogę krajową nr 92, która przecięła założenie w kier. W-E.

Park

Pozostałości parku z poł. XIX w. o pow. ok. 2,5 ha. Od wschodu i południa park przechodził w naturalne zadrzewienie otaczające zespół dworski.

Inne

Kościół, mur. 1948-51, par. pw. Matki Bożej Pocieszenia
Wiatrak, 2. poł. XIX w.
Grobowiec Trąmpczyńskich i Mielęckich

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011

Komentarze

Aby skomentować obiekt, zaloguj się. Jeżeli nie masz jeszcze konta w serwisie, zarejestruj się.

Ten obiekt nie został jeszcze skomentowany.