Karczyn

Stan obecny

Mieszkania prywatne

Historia

Dwór z 1852 r.
Karczyn to wieś położona 6,5 km na płn.-wschód od Kruszwicy. Pierwsza wzmianka pochodzi z 1580 r., kiedy to właścicielem K. był Wojciech Niemojewski, podkomorzy inowrocławski. Od niepamiętnych czasów wieś tworzyła klucz majątkowy z pobliskim Szarlejem i miała z nim wspólnych właścicieli. W XVII w. należała do możnego rodu Działyńskich h. Ogończyk. Ponadto w skład dóbr tzw. "klucza szarlejskiego" wchodziły wsi: Witowy, Góra, Niemojewo, Gnojno i Strzemkowo. Na pocz. XVIII w. po Pawle Działyńskim odziedziczyli jego synowie: Józef, Zygmunt i Aleksander. Matka - Magdalena Leszczyńska, po śmierci Pawła wyszła za Adama Gruszczyńskiego. Warto przypomnieć, że wspomniany Zygmunt był właścicielem licznych dóbr w Wielkopolsce, m. innymi w pow. gnieźnieńskim, nakielskim i miasta Kórnika z zamkiem. W 1723 r. doszło do kluczowej w dziejach wsi transakcji - Józef Działyński sprzedał dobra po ojcu, Stanisławowi Kościelskiemu h. Ogończyk, za kwotę 92 tys. talarów. Kontrakt spisano w Niemojewie, w piątek po świętym Jakubie (święto to obchodzone jest w K.K. dnia 25 lipca). Wśród dalszych właścicieli wymieniany jest August Kościelski (1845 r.) i Józef Kościelski, który w 1852 r. wybudował we wsi obecny dwór.
Około 1880 r. Karczyn dzielił się na wieś z 10 domami, zamieszkałymi przez 105 osób (wszyscy katolicy) i dominium o areale 3516 mórg z 10 domami i 182 mieszkańcami (167 katolików, 15 ewangelików; 127 analfabetów). Do majątku należał także folwark Arturowo. Józef Kościelski był wybitną postacią tego okresu, m.in. członkiem pruskiej Izby Panów. Dnia 19 marca 1881 r. w Nicei, zaślubił pannę Marię Błochównę z Warszawy. Karczyn, choć obecnie trudno to sobie wyobrazić, był siedzibą życia towarzyskiego okolicy, bywały tu liczne znakomitości, a kurierzy z korespondencją kursowali do Paryża, Berlina i do Rzymu. Majątkiem Kościelscy nie zajmowali się osobiście, mieli od tego zarządców i dzierżawców. W 1883 r. byli Stanisław Walczak oraz Piotr Lewandowski. Od ok. 1909 r. dzierżawcą Karczyna był Józef Fragstein. W tymże roku do oszacowania podatku gruntowego, z 898 ha gruntów wykazywano do urzędu skarbowego 9063 marek tzw. "czystego dochodu". W 1912 r. zmarł synek dzierżawców - 6-letni Adaś Fragstein-Niemsdorff. Pochowany został w pobliskiej Górze.
Po Józefie K., dziedzicem dóbr został jego syn - Władysław Kościelski z Miłosławia. Areał folwarku razem z Arturowem liczył w 1926 r. 909 ha, w tym 617 ha ziemi uprawnej. Czysty dochód gruntowy wynosił 3921 talarów. W 1930 r. wieś liczyła 418 mieszkańców. W latach 1939-1945 znajdowała się pod zarządem niemieckim i nosiła nazwę Talrode. Po 1945 r. właścicielem został Skarb Państwa Polskiego. Majątek rozparcelowano, a budynek dworu został przystosowany do celów mieszkaniowych i gruntownie przebudowany.
Opracowanie własne na podst. dostępnych źródeł i badań terenowych.
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Dwór piętrowy, wybudowany na planie prostokąta w dł. osi N-S, fasadą skierowany na zachód. Niegdyś o symetrycznej bryle, obecnie po licznych przebudowach i remontach w niczym nie przypomina pierwowzoru. Część przyziemia i piwnice pochodzą ze starego budynku.

Park

Park dworski z 2 poł. XIX w. o pow. 1,5 ha. Układ przestrzenny parku jest całkowicie zatarty. Miejsce dawnego podjazdu zajął trawnik. Zniknęły szpalery dębów i jesionów wyznaczające granice parku. Z dawnego ogrodzenia pozostały jedynie ozdobne słupy. Pojawiły się żywopłoty oraz nowe nasadzenia. Zabytkowy drzewostan, którego wiek można ocenić na ok. 80-100 lat, reprezentują głównie jesiony wyniosłe i wiązy szypułkowe. Część przy samym dworze jest uporządkowana przez mieszkańców.

Inne

Zabudowania gospodarcze.

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011