Kubaczyn

Stan obecny

Teren J.S.T albo prywatny

Historia

Dwór z pocz. XX w.
Pierwsza wzmianka o wsi pochodzi z 1326 r., kiedy to została wymieniona jako „Cobaczno” w Kodeksie Dyplomatycznym Wielkopolski. Akta grodzkie i ziemskie wymieniają też wieś jako Cubaczino oraz Kubaczino. W 1465 r. Jan Junior de Cubaczino dał swemu rodzonemu bratu Janowi Hempel dwór sołecki, czterech kmieci i 2 ogrodników. Dalsza część tejże zapiski mówi, że dwór był „wielki”, zaś Hempel dał to samo Janowi juniorowi, czyli być może z darowizny zrezygnował (?). Juz w tamtym czasie dziedzice zaczęli posługiwać się nazwiskiem Kubackich (Cubaczky). W 1466 r. Jan Kubacki zapisał na swojej połowie wsi kopę czynszu rocznie księdzu Stefanowi, altaryście ołtarza świętej Jadwigi w kościele w Grodzisku. Hempel czy też Hampel miał w sumie dwóch braci imieniem Jan. Posiadali oni także części pobliskiej wsi Wolicowo (?), a w 1467 r. sprzedali te części braciom z Wolicowa: Jakubowi, Mikołajowi i Filipowi za kwotę 200 grzywien. Hampel miał później dwóch synów: Hinczka i Macieja, którzy w 1481 r. procesowali się z Janem z Ostroroga, kasztelanem poznańskim, ten zaś nie stawił się na rozprawę. Z Kubackich pochodziła też Małgorzata zamężna za Mikołaja Paruszewskiego h. Rogala, któremu w 1493 r. dała 1/3 swojej oprawy na Kubaczynie. Trzy lata później żenił się Hinczka Kubacki, który swej żonie Elenie zapisał 100 grzywien posagu i t. wiana. Rodzina Kubackich siedziała na Kubaczynie do ok. pocz. XVII w., przez ten okres wśród współwłaścicieli przewijały się m.in. nazwiska Gnińskich i Granowskich. W 1. poł. XVII w. wieś przeszła wraz z Granowem w ręce Hieronima Radomickiego h. Kotwicz, wojewody inowrocławskiego. Ten miał trzy żony. Nazwiska pierwszej z nich nie znamy, z niej pochodził syn Marcin ożeniony z Katarzyną Opalińską, Ok. 1620 r. Hieronim ożenił się z Katarzyną Sobieską z którą nie posiadał potomstwa. Kolejną żoną była Zofia Ujejska, z którą dziedzic miał córkę Barbarę i syna Kazimierza Władysława, ożenionego z Zofią Ossowską. Ciż mieli ośmioro dzieci, na które przypadały różne części majątku. Głównymi pretendentami do dóbr granowskich byli synowie Maciej i Andrzej Aleksander Radomiccy. Ostatecznie w 1690 r. majętność granowską z Kubaczynem i innymi dobrami odziedziczył po Kazimierzu Radomickim jego syn Andrzej (1660-1726), późniejszy wojewoda poznański. Ok. 1680 r. zaślubił on Franciszkę Czarnkowską, z którą miał syna Jana Antoniego (1690-1728). Jan z czasem został wojewodą inowrocławskim, a także starostą generalnym wielkopolskim. W 1720 r. zaślubił Dorotę Bronisz z Broniszewic h. Wieniawa, z którą miał dwie córki: Franciszkę zamężną za Władysława Józefa Szołdrskiego i Annę zamężną za Augustyna Działyńskiego z Działynia h. Ogończyk. W 1776 r. siostry podzieliły się majątkiem, zas w efekcie Kubaczyn przypadł Annie. Działyńscy doczekali sześciorga potomstwa. Augustyn zmarł 13 maja 1759 r., zaś wdowa ponownie wyszła za mąż, za Władysława Rocha Gurowskiego z Gurowa h. Wczele (1717-1790) z którym nie miała potomstwa.
Po III rozbiorze Polski dobra znalazły się pod zaborem pruskim i nadal wchodziły w skład majętności oraz gminy Granowo. Taki stan utrzymywał się praktycznie do wybuchu 2. wojny światowej. W 1885 r. wieś leżała w pow. bukowskim i miała 14 domów z 79 m-cami wyznania katolickiego. Do folwarku należały 3 domy z 42 m-cami. Aż do pocz. XX w. na terenie folwarku nie było dworu, dopiero pod k. XIX, lub na pocz. XX w. wzniesiono tu dworek dla posesorów, którymi w tamtym czasie byli Plucińscy h. Odrowąż.
Józef Pluciński, posesor Granowa i Kubaczyna zmarł w 1886 r. pozostawiając żonę Małgorzatę z Rakowskich oraz synów Stanisława i Wacława. Małgorzata zmarła rok później, mając 67 lat. Niestety nie wiemy czy synowie Józefa kontynuowali dzierżawę. Stanisław ożenił się z Ludwiką Rychłowską z Ostrowa h. Nałęcz, zaś Wacław z Kazimierą Masłowską z Masłowa h. Samson. Wacław mieszkał później w Trzebawiu i zmarł w Łodzi. W 1926 r. folwark Kubaczyn podlegał pod majętność w Granowie należącą wówczas do Olgierda Czartoryskiego i miał 356,5 ha obszaru. Na areał ten składało się 281 ha ziem uprawnych, 74 ha łąk i pastwisk, 1,5 ha nieużytków i 1 ha wody. Czysty dochód gruntowy podawany jako podstawa do wyliczenia podatku wynosił 1117,98 talarów. Po wojnie dobra zabrał i rozparcelował Skarb Państwa Polskiego. Na terenie dawnego folwarku utworzono Państwowe Gospodarstwo Rolne, zlikwidowane ustawowo na pocz. lat 90. XX w.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Regesty, Monografie) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Księga Adresowa Polski, 1930;
Mapster:
5953 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wschodnia (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 3765_Granowo_1911.jpg
5954 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wschodnia (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 3765_Granowo_1940.jpg
Geoportal.
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Dwór w Kubaczynie mógł wznosić się w zupełnie innym miejscu, niż sugeruje to obecny układ wsi. Obecne budynki znajdujące się na płd. od podwórza gospodarczego nie występują (!) na mapach archiwalnych. Wcześniejszy budynek mieszkalny zarządców czy administratorów folwarku mógł znajdować się po drugiej stronie lokalnej drogi przecinającej wieś, bardziej na płd, bliżej przepływającego tu strumienia (kanału granowskiego). W tym miejscu wznosił się też zapewne pradawny dwór Kubackich. Na podst. map archiwalnych widzimy jak rozbudowywała się wieś. W 1911 r. zabudowań o których piszemy jeszcze nie było. Widać za to trzy domy, które przynależały do folwarku.
W celu uściślenia opisu niezbędne są dalsze badania terenowe.

Park

Park dworski z pocz. XX w. Na obecne pozostałości parku składają się trzy działki ewid. o numerach: ...88/5, ...88/6 i ...88/3 o łącznej pow. 2,48 ha (Geoportal, 26.02.2018 r.). Niestety na mapach archiwalnych aż do 1944 r. park w opisywanym miejscu (podobnie jak dwór) nie wystepuje. Są dwie możliwości: albo nie zdążył zostać naniesiony przez ówczesnych kartografów albo są to młodsze nasadzenia, już powojenne. W celu uściślenia informacji niezbędne są dalsze badania terenowe.

Inne

Oficyna z 1 poł. XIX w., nr rej.: 1212/A z 2.09.1970

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011