Krajewice

Stan obecny

Teren pod zarządem J.S.T..

Historia

Dwór z XIX w.
Pierwsze wzmianki o wsi znajdujemy w Regestach grodzkich i ziemskich w poł. XV w. Jej właściciele, mniej więcej w tym właśnie okresie, nazwali się Krajewskimi. W 1450 r. Piotr Krajewski sprzedał swe części dziedziczne wsi oraz „łąkę Tymieńską koło wielkiej drogi przez lasy” i część wsi Leciejewo, Mikołajowi – dziedzicowi w Krajewicach. W 1486 r. Jerzy Krajewski zapisywał na swoich dobrach, tj. na częściach Krajewic i Leciejewa 60 grzywien posagu i t. wiana żonie Annie. W tym samym roku odkupił on inną część tych wsi od swego brata Jana. Na pocz. XVI w. dziedzicem był Marcin, a następnie brat jego Piotr (1522) i później Stanisław (1527). W 1536 r. współwłaścicielami wsi zostali Wojciech i Jakub Włostowscy. Mniej więcej wtedy Krajewscy wybudowali we wsi pierwszy drewniany dwór, o którym mówi wzmianka z 1542 r., kiedy to Andrzej Krajewski swoją część tegoż dworu sprzedał za 20 grzywien bratu Janowi. Pięć lat później ciż bracia zapisali na dobrach 3 grzywny rocznie Kolegiacie NMP, na tzw. „Górce Poznańskiej”. Był jeszcze trzeci brat – Maciej, który wespół z dwoma poprzednimi, wiele razy zamieniali się częściami dóbr. W zapiskach z 2. poł. XV w. jest mowa także o „nowym dworze” i ogrodzie, który ostatecznie, ok. 1570 r. trzymali Jan i Stanisław Krajewscy. Zmieniali też oni swe zobowiązania dla wspomnianego kościoła, ale w opisie nie będziemy analizować tego faktu. W 1580 r. w zapiskach pojawia się nowe pokolenie, w osobie Marcina K. – syna Stanisława i 4 lata później Doroty zamężnej za Żarczyńskiego oraz Stanisława ożenionego z Jadwigą Daleszyńską. W 1600 r. Marcin już nie żył, a wdowa dzierżawiła dobra, m.in. Feliksowi Milewskiemu. Ich synami byli: Andrzej, Piotr, Jerzy i Wojciech, który najpierw odkupił części od braci, a następnie sprzedał wszystko w 1610 r. Piotrowi Bnińskiemu. Jednak nie były to całe dobra, albowiem kolejna zapiska mówi o Andrzeju, który z kolei sprzedał swoją część Wojciechowi Kr. oraz o Wojciechu Pawłowskim, który w 1615 r. zapisał 2500 złp. posagu swej żonie Katarzynie Pigłowskiej. W skład dóbr krajewskich w tamtym czasie wchodziły też Leciejewo, Bodzewo i Zulkowo. W 1. poł. XVII w. dziedzicem został Andrzej Pogorzelski, ożeniony z Barbarą Rozdrażewską. Zmarł przed 1654 r., zaś dobra przejął po nim syn Hieronim. Ten w 1664 r. sprzedał Krajewice z przyległościami Janowi Milińskiemu, synowi Łukasza, za kwotę 32 tys. złp. Pod koniec XVII w. dziedzicami byli już Anna i Tomasz Rożnowscy, którym w Kr. rodzili się synowie: Maciej Jan i Stanisław Jan. W 1694 r. urodził się jeszcze Tomasz, następnie Marianna (1686), Antoni Modest (1697), Filip Andrzej (1700), Andrzej (1702), Wojciech (1704) oraz Zofia (1706). Dziedzic zmarł w wieku 56 lat, 1. czerwca 1707 r. Dwa lata później Anna Rożnowska wyszła za Stanisława Strachowskiego, z którym więcej dzieci już nie miała. Zmarła w wieku 45 lat, 19 lutego 1716 r. Dobra odziedziczyły dzieci, przy czym najwięcej „do powiedzenia” mieli synowie Stanisław i Jan. W 1722 r. rodzeństwo dokonało podziału majątku, przy czym każdy coś dostał. Dobra Krajewice z przyległościami Stanisław sprzedał Janowi, który ożenił się z własną kuzynką – Marianną Rożnowską. W tamtym czasie we wsi stał już kolejny dwór, o którym mówi wzmianka z 1731 r. o śmierci sługi, Stanisława Sokolnickiego. Po śmierci dziedzica Jana, majątek odziedziczył Wojciech Rożnowski, który w 1751 r. wraz ze stryjem Kasprem sprzedali majętność Abrahamowi z Wybranowa Chlebowskiemu, za kwotę 75 tys. złp. Po Chlebowskim dziedzicem Krajewic został Antoni Goczałkowski h. Poraj, który w 1775 r. sprzedał dobra Piotrowi Rafałowi Odrowążowi Wilkońskiemu h. Odrowąż, kasztelanowi krzywińskiemu, za kwotę 150 tys. złp. Wilkoński ożenił się z Urszulą Kierską h. Jastrzębiec, a w Krajewicach rodzili się ich synowie: Wiktor, Antoni, Rafał Szymon Tadeusz, Jan Adolf, Wincenty, Rafał i Andrzej. Dziedzic zmarł 16 listopada 1801 r. w Krajewicach, a pochowany został w Gostyniu. Dobra początkowo odziedziczył Wiktor, a po jego śmierci w 1825 r. Wincenty Wilkoński, ożeniony z Teresą Umińską h. Cholewa. Po Wincentym odziedziczył syn, Teofil Wilkoński (1802-1878), który w 1825 r. w Wonieściu zaślubił Kordulę Skarżyńską h. Bończa. Ciż mieli sześciu synów: Teofila, Bolesława, Wincentego, Jerzego, Stefana i Kazimierza Łukasza. W 1868 r. sąd w Rawiczu wystawił Krajewice z folwarkiem Leciejewo na przymusową licytację. Wartość dóbr oszacowano na 57758 talarów. Dokąd wyprowadzili się Wilkońscy nie wiemy, natomiast informacja z 23 listopada 1875 r. mówi o złotym weselu Teofila i Korduli, które odbyło się „u Świętego Marcina”. W dalszych zapiskach o wsi, w 1881 r. pojawił się Jan Czorba h. Pogonia (1843-1905).
W 1885 r. na Krajewice składały się: wieś, gmina oraz dominium; leżała ona w powiecie krobskim i parafii Domachowo. W skład gminy wchodziła miejscowość Róża (Rose) i dom szosowy. Łącznie było tu 36 domów i 271 m-ców, w tym 104 ewangelików; 64 analfabetów. Dominium miało 1659 mórg obszaru, dodatkowo w skład domeny wchodziły folwarki: Leciejewo i Róża oraz dom leśnika. Na terenie domenalnym znajdowało się łącznie 14 domów ze 171 m-cami, w tym 10 ewangelików; 47 analfabetów. W tymże roku jako właścicielka podawana jest Róża Czorba (1849-1923), z domu Żółtowska. Była ona córką Franciszka (a wnuczką Jana) i Zofii hrabiny Zamojskiej h. Jelita. Nie miała z Janem dzieci i zapewne dlatego majątek przejął jej brat Marceli (1850-1925), ożeniony z Ludwiką Czarnecką h. Prus (III). Mieli oni dziewięcioro dzieci: Andrzeja (1881-1941), Marię (1883-1968), Stefana (1885-1914), Elżbietę (1887-1967), Różę (1889-1962), Franciszka (1892-1944), Ludwika (1894-1974), Jana Antoniego (1896-1974), Antoninę (1898-1992) i Benedykta Syskstura Marię (1902-1982). Dobra spośród w. wym. otrzymał Andrzej, pod którego zarządem w 1926 r. liczyły one 432,85 ha, w tym 317,75 ha ziem uprawnych, 34,25 ha łąk i pastwisk, 24 ha lasu, 56,75 ha nieużytków i 0,1 ha wody. Gospodarstwo specjalizowało się w reprodukcji nasion buraczanych. Czysty dochód gruntowy podawany do wyliczenia podatku, oszacowano na 1663 talary. W skład majątku nadal wchodziły folwarki Róża i Leciejewo. W 1930 r. Krajewice miały 421 m-ców. W latach 1939-45 wieś nosiła nazwę Schneidenhöh. Po 2. wojnie światowej dobra Żółtowskich zabrał i rozparcelował Skarb Państwa Polskiego. Wyburzono zabudowania gospodarcze a z czasem także dwór. Prze podwórze gospodarcze poprowadzono nową drogę, przez co całkowicie zatarto dawny układ przestrzenny.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Regesty, Monografie) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka Genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Księga Adresowa Polski, 1930;
Mapster:
6747 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wschodnia (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 4168_Gostyn_1940.jpg
Geoportal.
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Dwór wznosił się pośrodku parku, wybudowany był na planie prostokąta w dłuższej osi WzS-EzN, fasadą skierowany na SzE (południe z niew. odchyleniem na wschód). W obu elewacjach znajdowały się znaczne ryzality. Do niedawna dwór stanowił gruzowisko, przy czym nie wiemy czy nie zostało ono uprzątnięte, albowiem na mapie sat. w tym miejscu znajduje się plac sportowy.

Park

Park z XIX w. o pow. 2,65 ha. Niegdyś park był większy i miał ok. 3,5 ha obszaru. Dodatkowo na płd. od parku, obok podwórza gospodarczego a poniżej owalnego stawu, znajdował się niewielki sad. Obecnie park jest dziki i zaniedbany. Zasadniczo zajmuje dz. ewid nr ... 665 o pow. 2,3128 ha oraz wydzieloną od str. wschodniej dz. nr ...664 o pow. 0,3431 ha. Zachodnią część parku podzielono na działki budowlane i wykarczowano. Na działki podzielono również teren zasypanego stawu, sadu i podwórza gospodarczego. (Geoportal, 23.01.2018 r.).

Inne

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011