Skatalogowanych zabytków: 11364
Zarejestruj się

Użytkownicy współtworzący opis i dane obiektu

Marek Kujawa

Małachowo - Złych Miejsc

Gut Malachowo Zlych Miejsc

Województwo:wielkopolskie
Powiat:gnieźnieński
Gmina:Witkowo
Rodzaj obiektu:Dwór

Rejestr zabytków

Park:nr rej.: 345/87 z 21.05.1984

Stan obecny

Dom nr 35, mieszkania.

Historia

Dwór z XIX w.
Pierwsze wzmianki w zapiskach o "Złych Miąsic Małachowie" pochodzą z k. XV w. Niestety nie znamy etymologii tej dziwnej nazwy. Wcześniej wraz z pozostałymi miejscowościami o nazwie Małachowo, wieś stanowiła jedną całość. Jej podział nastapił prawdopodobnie na przełomie XIV / XV w. Szerszy rys historyczny i więcej informacji z XVI - XVIII w. można znaleźć w opisie Małachowa - Szemborowic w naszym katalogu. Podobnie jak w tamtej wsi, Małachowscy byli posiadaczami M.- Z.M. do ok. 1732 r. Pierwszy dwór w M. Zlych Miąsic istniał już w 1527 r., kiedy to Anna 2-o v. Siedlecka dała połowę wsi wraz z dworem obecnemu mężowi. Kluczowe znaczenie dla historii wsi ma okres 1690-99, w którym słowo "Miąsic" z jej nazwy zastąpiono słowem "Miejsc". Wśród nielicznych współwłaścicieli wsi o innym nazwisku (nie licząc wszelkiej maści mężów panien Małachowskich), na przestrzeni ponad 250 lat możemy wymienić: wspomnianego już Siedleckiego, braci Radeckich (1562) oraz braci Jana i Marcina Moszczeńskich, z których jeden drugiemu w 1612 r. zapisał dług i zastawił mu w tej sumie: "Naprzód płoskę ku Witakowcu dwoygiem stai wzdłuż, a wszerz sześcią zagon, niezasianą, którą będzie powinien owsem po zimie tenże pan Jan zasiać. Item zaś ku Miroscze drugą płoskę dwojgiem stai wzdłuż, a czterema zagonami wszerz, zasianą oziminą. Item zaś za strugą ku Niechanowu dwojgiem stai płoskę wzdłuż, a wszerz czterema zagonami, niezasianą ugorną in haereditate villae Małachowo Złych Mięsic".
Kontynuując listę współwłaścicieli lub posesorów wsi musimy wymienić: Wojciecha Siedleckiego; Marcina Moszczeńskiego, syna Jakuba (1614); Samuela Hieronima Bieganowskiego (1687); w tym samym roku Jana Kaczkowskiego, miecznika inowrocławskiego oraz Michała Działyńskiego (1700). Z kolejnych zapisek wynika, że właścicielem wsi został Działyński, a odwieczni dziedzice - Małachowscy - zostali zdegradowani do roli posesorów. Na pocz. XVIII w. byli to: Adam Małachowski ożeniony z Katarzyną Dydyńską, a następnie (ok. 1732) ich syn Tomasz i córka Zofia zamężna za Antoniego Kamińskiego. Następnie dziedziczką części wsi była Krystyna Eleonora Borsza-Drzewiecka, wdowa po Adamie Feliksie Mięsickim, a ok. 1750 r. Bartłomiej Drzewiecki. Druga część M.- Z.M. należała zapewne przez cały czas do Dydyńskich. W zapiskach pojawiają się też córki Macieja Moszczeńskiego: Marianna, zamężna za Krzysztofa Brudzewskiego i Kazimiera, zamężna za Piotra Borsza-Drzewieckiego. Posesorami w tym czasie (do ok. 1782 r.) byli Żurawscy: Stanisław (zm. w 1776), Adam ożeniony z Marianną Molską i ich syn Mateusz. W 1784 r. Mateusz scedował sumy zapisane na dobrach przez Drzewiecką, swemu wnukowi Józefowi Żurawskiemu. Po kolejnych 3 latach ten dokonywał podziału dóbr ze swym bratem Franciszkiem. W 1789 r. spadkobiercy Bartłomieja Borsza-Drzewieckiego i jego żony Anny Chmielewskiej, synowie: Jan, Paweł i Ignacy sprzedali poł. wsi czwartemu bratu - Stanisławowi. Właścicielem części wsi należącej do Dydyńskich został Bonawentura, ożeniony z Brygidą Dembińską. Na pocz. XIX w. podział M.- Z.M. najprawdopodobniej zanikł, być może scalili ją Prusacy, a może drugą część przemianowano na Kępe, które wcześniej w zapiskach nie występowało? Dziedzicem M.- Z.M. w 1. poł. XIX w. był Marceli Gutowski, który w 1825 r. ożenił się z chłopką ze wsi, Małgorzatą Młynowską. Rok później urodził im się syn Józef. W 1832 r. w zapiskach pojawia się Walerian Żelechowski, jednak sądzimy, że w tamtym czasie dziedzicem M.- Z.M. był już Michał Ulatowski, posiadacz także M.- Wierzbiczan, ożeniony z Emilią Nowacką. Posesorem w owym czasie był Romuald Waliszewski ożeniony z Józefą de Szultz (pis. oryg.). W Małachowie rodzili się ich synowie: Ludwik Romuald w 1836 r. i Romuald Antoni w 1838 r. Z kolei dziedzice, Ulatowscy mieli dwoje dzieci: Władysława Edmunda Stanisława (1828-1882) ożenionego z Wandą Chełmicką h. Nałęcz oraz Józefę (1831-1880), zamężną za Stanisława Hulewicza h. Nowina. Majątek w tym czasie stanowił dominium o pow. 1468 mórg, do tego dochodziło dominium M.- Kępe I i II z 436 mórg. Ze związku Wandy i Władysława Ulatowskich pochodziło siedmioro dzieci, w tym: Emilia Waleria (1854-1913) zamężna za Maksymiliana Pokrzywnickiego (1847-1905) i Paulina zamężna za Edmunda Sobeskiego. Emilia zaślubiła Maksa w dniu 26 kwietnia 1882 r., w M.- Wierzbiczanach, na krótko przed śmiercią ojca w dn. 17 czerwca tegoż roku. Mieli troje albo czworo dzieci, w tym Teresę Marię Józefę, zamężną za Aleksandra Karola Jaxa-Konarskiego. Pod koniec XIX w. Ulatowscy prawdopodobnie sprzedali dobra hrabiemu Żółtowskiemu h. Ogończyk, następnie wieś nabyła pruska Komisja Kolonizacyjna która rozparcelowała dobra. Majątku nie wymienia żadna z dostępnych ksiąg adresowych okresu międzywojennego. W czasie 2. wojny światowej Niemcy włączyli administracyjnie wieś do M.- Kepe (podobnie jak M.- Szenborowice), o czym świadczy nazwa wsi z tego okresu: "zu Malvenkamp". Po 2. wojnie światowej na terenie dawnego folwarku utworzono Państwowe Gospodarstwo Rolne, zlikwidowane ustawowo na pocz. lat 90. XX w. We wsi zachował się (niezbędne badania terenowe) dwór Ulatowskich, w którym obecnie znajdują się mieszkania.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Regesty, Monografie) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl), wydanie z 05.09.2017.;
Mapster:
5609 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wschodnia (Ostdeutschland) /1870 - 1945/, plik mapy: 3572_Witkowo_1911.jpg
Geoportal.
Nazwy niemieckie: Wikipedia.de
Opis w znacznej mierze stanowi wnioski własne autora i w żadnej mierze nie należy korzystać z niego jako podstawy źródłowej dla innych opracowań.
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Budynek który prawdopodobnie jest dawnym dworem w Małachowie - Złych Miejsc, wzniesiony jest na planie prostokąta, w dłuższej osi zbliżonej do N-S, fasadą zwrócony na zachód. Układ przestrzenny zespołu dworskiego uległ tu całkowitemu zatarciu.

Park

Pozostałości parku z 2. poł. XIX w. znajdują się na trzech różnych dz. ewid. i mają nie więcej niż 0,22 ha. Pozostała część parku, rozciągająca się niegdyś w kierunku wschodnim została zajęta przez kolejne działki i współczesną zabudowę (Geoportal, 4.09.2017 r.).

Inne

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011

Komentarze

Aby skomentować obiekt, zaloguj się. Jeżeli nie masz jeszcze konta w serwisie, zarejestruj się.

Tadeusz Pankowski5 miesięcy temu
Nie jest prawdą, że "Po 2. wojnie światowej na terenie dawnego folwarku utworzono Państwowe Gospodarstwo Rolne".
Utworzono Rolniczą Spółdzielnie Produkcyjną.
Marek Kujawa5 miesięcy temu
Nic nie stoi na przeszkodzie, aby poprawił Pan rzeczone opisy. Zmian można dokonywać po zalogowaniu, za pomocą opcji "zasugeruj zmiany".