Nakwasin

Stan obecny

Własność prywatna

Historia

Dwór z XIX w.
Nakwasin znany był już w XIV w., pierwsza wzmianka w zapiskach pojawia się w 1363 r. i mówi o rycerzu Krczonie. Jednak osada istniała znacznie wcześniej i pozostawiła po sobie ślad w postaci grodziska, o którym historyk Wincenty Hipolit Gawarecki pisał: "Kopiec dawny w kształcie baterii na brzegu lasku widzieć się daje". Na pocz. XVI w. we wsi znajdujemy Budka z Nakwasina, cześnika wyszogrodzkiego. W 1525 r. podpisał on dekret przeciwko heretykom (husytom przybyłym z Czech - przyp.). Dalej w Nakwasinie siedział Stanisław, podkomorzy wyszogrodzki (1577 r.). Zapewne jego synem był Stanisław - wikariusz płocki i prepozyt pułtuski. Wcześniejsze nazwy wsi jakie znajdujemy w zapiskach to: Naquassino, Naquasschino oraz Naqwassinoa. Z czasem (zapewne ok. połowy XV w.) właściciele wsi przyjęli nazwisko Nakwaskich. Przez wieki pisali się z Nakwasina i pieczętowali herbem Prus II. W 1500 r. wieś płaciła dziesięciny plebanowi z Orszymowa. który toczył spór o tę daninę z biskupem płockim. Nakwascy przez wieki byli również posiadaczami Kepy Polskiej. W początkach XVII w. znany był Szczęsny Nakwaski - pleban w Sierpcu, Feliks, wojski wyszogrodzki ożeniony z Jadwigą, poborca Maciej Nakwaski oraz Jędrzej - wojski wiski. W 1648 r. Jan Nakwaski, wojski wyszogrodzki wraz z Feliksem podpisywali elekcję króla Jana Kazimierza. Prawie do połowy XVIII w. kolejni Nakwascy pełnili funkcje łowczych, wojskich oraz stolników wyszogrodzkich. W 1724 r. jeden z nich jako starosta ciechanowski został posłem na sejm. Kolejny, Franciszek, pisarz ziemski wyszogrodzki był posłem na sejm konwokacyjny w 1733 r. W efekcie tego sejmu wybuchła wojna sukcesyjna polska, podczas której likwidowano stronników Leszczyńskiego, zakończona narzuceniem przez obce kraje króla polskiego - elektora saskiego Augusta III. Znaną postacią historyczną z Nakwasina był także Hieronim Nakwaski, żołnierz, podkomorzy, poseł na sejmy. Był ożeniony trzykrotnie: z Płochocką; Jelcówną - wdową po Orzechowskim i z Eleonorą Potocką h. Pilawa, starościanką trembowelską. W poł. XVIII w. właścicielem N. był Jan Nakwaski, chorąży wyszogrodzki, ożeniony z Barbarą Sobolewską. Mieli oni dwóch synów: Wincentego i Klemensa (1720-1801), podkomorzego, regenta ziemskiego grodzkiego, ożenionego z Zuzanną Gembart. Synem tychże był Franciszek Salezy Nakwaski (1771-1848), prezes senatu w czasie powstania listopadowego, senator-wojewoda i senator-kasztelan Królestwa Polskiego, szambelan Stanisława Augusta Poniatowskiego. W 1799 r. w Warszawie Franciszek zaślubił Annę Krajewską z Krajewa h. Trzaska (1781-1851), pisarkę i pamiętnikarkę, z którą miał syna Henryka Klemensa Mirosława (1800-1876). W tamtym czasie wieś miała 18 gospodarstw oraz karczmę. W majątku Nakwaskich znajdował się 2-hektarowy sad, wiatrak i las z mieszanym drzewostanem wzbogaconym o rzadkie w tych okolicach jesiony. Henryk Nakwaski w 1826 r. w Krakowie ożenił się z Karoliną Potocką h. Pilawa (1798-1875), również popularną literatką z tego okresu. Mieli oni siedmioro dzieci. Były to córki: Karolina (1827-1867) zamężna za Cypriana Walewskiego h. Pierzchała (Kolumna); Maria Wanda (1828-1845); Anna zamężna za Zygmunta Dzierzbickiego z Dzierzbic h. Topór i Jadwiga oraz synowie: Jan Franciszek (1829-1830), Stanisław i Bolesław (1833-1910), ożeniony z Jadwigą Marią Barbarą Szymanowską na Szymanowie h. Jezierza (1843-1937). Właściciele: Henryk i Karolina Nakwascy aktywnie angażowali się w powstanie listopadowe, za co ścigani byli przez rosyjskie służby. W obawie przed carskimi represjami wyjechali poza granice kraju. Na emigracji poznali m.in. Adama Mickiewicza. Karolina Nakwaska była autorką książki "Dwór wiejski, dzieło poświęcone gospodyniom polskim", którą mistrz Ignacy Kraszewski nazwał "encykliką nauk moralnych i przepisów gospodarczych". W 1. poł. XIX w. w majątku założono park krajobrazowy, w którym oprócz dworu wybudowano kaplicę. Dziedzicem Nakwasina został Bolesław N. ożeniony z Jadwigą.
W 1885 r. na Nakwasin składała się wieś oraz folwark w powiecie płockim, gminie Święcice i parafii Orszymowo. Znajdowało się tu 25 domów z 396 m-cami. W skład dóbr wchodziła też wieś Wilkanowa i Główczyn. Łącznie liczyły one 813 mórg, w tym 539 mórg ziem uprawnych, 74 morgi łąk i pastwisk, 3 morgi wód, 162 morgi lasu i 33 m. nieużytków. Folwark posiadał 6 budynków murowanych i 11 drewnianych. Na polach majątku zaprowadzony był płodozmian 5 i 14-polowy. Był tu także wiatrak. Nakwasin posiadał też 35 osadników ze 180 morgami gruntów, zaś Główczyn 18 z 27 morgami. Bolesław i Jadwiga Nakwascy byli bezdzietni, dlatego kolejnym właścicielem Nakwasina został brat Jadwigi - Teodor Dyzma Makary Szymanowski (1846-1901), ożeniony z Julią Bożeniec-Jełowiecką h. własnego. Mieli oni ośmioro dzieci z których dziedzicem Nakwasina został najmłodszy Franciszek (1893-1934). W niektórych źródłach jako dziedzica Nakwasina w okresie przed 1. wojną światową znajdujemy Jerzego Bogusławskiego - Nakwaskiego, jednak w żaden sposób nie potrafimy znaleźć jego powiązań z rodziną właścicieli (?). Stary dwór Nakwaskich spalili Rosjanie w 1915 r., wycofujący się przed niemieckimi wojskami. Być może Szymanowscy zdążyli w okresie międzywojennym wystawić nowy dwór? Na mapach z tego okresu trudno jednoznacznie określić, który z widniejących tam budynków pełnił tę funkcję. W 1926 r. pod zarządem Franciszka Szymanowskiego majątek liczył 414 ha. Do folwarku dochodziła kolejka polna z cukrowni w Małej Wsi. Odnoga kolejki dochodziła do samego środka podwórza gospodarczego. Po 2. wojnie światowej ziemie folwarku rozparcelowano i oddano rolnikom. W jednym z budynków podworskich umieszczono szkołę, zaś pozostałe w większości wyburzono. Wykarczowano także część parku znajdującą się na zachód od dworu. Obecnie na ich miejscu znajdują się pola uprawne.
Źródła:
Strona internetowa Gminy Mała Wieś: http://www.malawies.pl/historia-gminy;
Herbarz polski Kaspra Niesieckiego, S.J.: powiększony dodatkami z późniejszych autorów, rękopisów, dowodów urzędowych, Tom 6
Księga adresowa Polski... 1926/27;
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Geoportal, Mapster.
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Na chwilę obecną nie posiadamy informacji nt. nieistniejącego dworu. Na jego miejscu znajduje się budynek będący prawdopodobnie domem mieszkalnym. Dawny dwór wznosił się na planie prostokąta, w dłuższej osi W-E i fasadą skierowany był na południe.
Na mapie sat. widać drugi obiekt który mógłby być ew. dworem, oddalony o 170 m. w kierunku południowym, jednak na starych mapach nie był on otoczony ogrodem, znajduje się też dalej od nieistniejących zabudowań folwarku, zlokalizowanych niegdyś w płn. części zespołu dworskiego. Niewielka grupa zabudowań znajdowała się także we wschodniej części zespołu, być może były to czworaki lub drobna zabudowa gospodarcza. Wszystkie te budynki również zostały wyburzone.

Park

Pozostałości parku dworskiego z pocz. XIX w. Analiza map archiwalnych wyklucza, aby parkiem dworskim określać teren działki ewid. nr ...177 o pow. 8,46 ha. Rośnie tu zaledwie kilka starych drzew, a w latach 30. i 40. XX w. akurat ten obszar nie posiadał zadrzewienia w ogóle. Budynek stojący pośrodku w.w. działki wznosi się na odrębnej działce ewidencyjnej nr ...180 o pow. 1,14 ha. (Geoportal, 24.03.2017 r.)
Właściwy dwór, znajdujący się bardziej na północ, otoczony był parkiem o pow. ok. 1 ha, plus 1,9-hektarowy teren leżący po jego zachodniej stronie (działki ewid. nr ...175, ...176).
Mapy Nakwasina w serwisie Mapster:
http://www.mapywig.org/m/WIG_maps/series/025K/P39-S30-B_WEGRZYNWO_1936_copy.jpg
http://www.amzpbig.com/maps/3586_Wegrzynowo_1944.jpg

Inne

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011