Lublin - Pałac Czartoryskich

Stan obecny

Lubelskie Towarzystwo Naukowe.

Historia

Pałac Czartoryskich, / pl. Litewski 2 /, XVII - 1725 - XX w.

Podczas pracy wykopaliskowych, na podstawie widocznych nieregularności w rzucie budynku oraz różnic wątków w murze piwnic stwierdzono, że pałac został wzniesiony na zrębach wcześniejszej budowli, prawdopodobnie dawnego dworu Czartoryskich.

Pałac został wybudowany w stylu barokowym, w drugiej połowie XVII wieku, według projektu Tylmana z Gameren. Jest to gmach z wmurowanymi w fasadę krużgankami i portykiem nad wejściem.
Pierwszymi właścicielami obiektu była rodzina Lubomirskich.
W roku 1731 pałac przeszedł w ręce Czartoryskich. Ostatnimi właścicielami z rodu byli Adam Kazimierz i Izabella z Flemmingów Czartoryscy, którzy w 1812 roku sprzedali pałac wraz z posesją Marcinowi Łodzi ? Kobylińskiemu. W roku 1860 posesję nabył warszawski bankier Leopold Kronenberg.

W czasie II wojny światowej pałac został poważnie uszkodzony, po wojnie odbudowany.
W 1973 roku stał się siedzibą Lubelskiego Towarzystwa Naukowego. Po wykonaniu kapitalnego remontu budynku przywrócono mu jego reprezentacyjny charakter.

Opis

Jest to barokowa budowla, założona na planie prostokątnym z narożnymi alkierzami i szerokim,
wysuniętym od wschodniej strony ryzalitem mieszczącym klatkę schodową.
Pałac nosi cechy architektury Tylmana z Gameren propagującego kierunek palladiański - styl nawiązujący do kultury antycznej, widoczny w elewacji wschodniej. Prostopadłościenny korpus główny jest przykryty czterospadowym dachem z facjatami, ryzalit przykrywa dach dwuspadowy o tej samej wysokości, a alkierze dach namiotowy z iglicami.
Elewacje pałacu są ustawione na kamiennym cokole i kończy je zdobny gzyms. Obecnie fasada znajduje się od strony zachodniej. Jest to ośmioosiowa elewacja z jednym skrajnym działem odsuniętym od symetrycznie zakomponowanej części zasadniczej. Osie wyznaczają prostokątne okna ościeżnicowe z sześciokwaterowym skrzydłem. Na osi głównej znajduje się zdobny kamienny portal z napisem ?Societas Scentiarum Lublinensis?. Elewację wschodnią (dawniej fasadę) zdobi wysunięty ryzalit zwieńczony wydatnym trójkątnym szczytem z owalnym otworem. Całość posiada siedem osi i dwie kondygnacje zaprojektowane w wielkim porządku. Oś główna została podkreślona przez umieszczenie tam drzwi wejściowych i schodów prowadzących do wnętrza oraz dużego okna zakończonego półkoliście. Elewacje boczne zostały ukształtowane w nawiązaniu do alkierzy i elewacji wschodniej.

tekst: Waldemar Orzechowski 2011

Inne

Nie od rzeczy byłoby przypomnieć, że wielkie zasługi w uratowaniu pałacu przed całkowitym jego wyeksploatowaniem miał przeprowadzony remont w latach sześćdziesiątych XX wieku na który pieniądze zdobył prof.dr Tadeusz Krwawicz -światowej sławy polski okulista pochodzący ze Lwowa. Profesor także osobiście nadzorował remont aby miał on odpowiedni poziom jakości. Maria Witt-Michałowska