Białystok - Pałac Lubomirskich

Stan obecny

W listopadzie 2020 roku za 6,5 miliona złotych kupiła go spółka WGT Group. Prze ponad 3 lata nic się tu nie działo. Wg stanu na 2023 rok rozpoczął działania zmierzające do przerobienia pałacu na hotel i restaurację. Miejski konserwator zabytków był tu w maju, kiedy przeprowadził kontrolę – „Skontrolowane zostało wnętrze i zewnętrze pałacu. Wykonana dokumentacja fotograficzna to 342 zdjęcia. Odnotowano wybite okna zabezpieczone od wewnątrz, odwarstwienia tynków, terakoty tarasu i schodów, zawilgocenia ścian i wykwity porostów w przyziemiu budynku, spowodowane niewłaściwym obsadzeniem zielenią przez poprzednich użytkowników. Zostały stwierdzone liczne współczesne pseudo „sgraffita i mazy ścienne”. Nie stwierdzono zalania wnętrza wodą.” Do lipca 2024 żadne prace nie ruszyły – a pałac powoli niszczeje. (lipiec 2024)

Historia

Dzieje dóbr dojlidzkich liczą już prawie 500 lat. Jako pierwszego ich właściciela wymienia się Jakuba Raczkę Tabutowicza. Sprowadził on osadników z Litwy i stąd zapewne wzięła się litewska nazwa osady – Dojlidy. Po śmierci Jakuba Raczki Dojlidy odziedziczył jeden z czterech jego synów – Jundziłł. W początkach XVI wieku właścicielem dojlidzkiej osady został wnuk Jakuba Raczki, Jan Jundziłowicz. Oddał on swoje dobra w zastaw, a jego synowie, Maciej i Mikołaj, sprzedali je w 1528 roku Aleksandrowi Chodkiewiczowi. Wnuczka Aleksandra, Hanna Chodkiewiczówna, primo voto Sapiehowa, secundo voto Pacowa, pozbyła się ich 60 lat później na korzyść księcia Fiodora Massalskiego. Po Fiodorze Massalskim panem na dojlidzkich włościach został kasztelanic kijowski i uświacki, Jan Piotr Sapieha. W 1622 roku jego synowie sprzedali Dojlidy swojemu ojczymowi, Fabianowi Rudzkiemu, od którego odkupił je później hetman polny litewski, książę na Birżach i Dubinkach, Krzysztof Radziwiłł. Przez cały ten okres centrum dóbr dojlidzkich stanowił dwór zlokalizowany prawdopodobnie w miejscu gdzie dziś stoi pałac. W 1629 roku od Krzysztofa Radziwiłła wydzierżawił Dojlidy na 10 lat ariański pisarz, Samuel Przypkowski. Potem, przez kolejnych 58 lat, należały one prawem zastawu nadal do arian: generała artylerii koronnej i admirała floty holenderskiej Krzysztofa Arciszewskiego, Samuela Mierzeńskiego i jego syna Jana. W latach 1653-1654 w dojlidzkim dworze mieszkał poeta– Zbigniew Morsztyn. Ariańską majętnością przestały być Dojlidy w 1698 roku, kiedy to Jan Mierzeński odsprzedał prawo zastawne na nie Stefanowi Branickiemu z Białegostoku. Folwark Dojlidy stanowił własność Branickich do 1808 roku . Po Branickich właścicielami Dojlid zostali ponownie Radziwiłłowie, a po nich Demblińscy, od których odkupił je w 1856 roku zruszczony Szwed, senator i rzeczywisty tajny radca, Aleksander Kruzensztern, by po dalszych trzydziestu latach uczynić z ich części posag dla swojej córki, Zofii, po mężu hrabinie Rüdigerowej. Kruzensztern uporządkował park i wybudował w nim prawdopodobnie w drugiej połowie lat sześćdziesiątych XIX wieku pałac. Pałac stanął w środku folwarku, w pobliżu największego ze stawów. Cały budynek stylizowano na neorenesansową willę włoską, ale posiadał on też wiele elementów klasycystycznych. Wnętrza pałacu musiały być jednak chyba wykwintne, skoro uznano je za godne, aby gościć cara Mikołaja II, gdy ten odwiedził Białystok w 1897 roku. W tym czasie gościniec przesunięto poza stawy, które przebudowano, a na miejscu dawnego folwarku założono park krajobrazowy. Poprowadzono nowe drogi spacerowe i dosadzono wiele drzew i krzewów w stylu swobodnego parku krajobrazowego.
Zofia hrabina Rüdigerowa jeszcze przed wybuchem I wojny światowej przeniosła się do saksońskiego Bad Liebenstein, powierzając zarządzanie majątkiem baronowi Rudolfowi von Brandesteinowi . . Po odzyskaniu przez Białystok niepodległości, w 1919 roku przez pewien czas w pałacu stacjonowała Pierwsza Eskadra Lotnicza. Były to początki funkcjonowania lotniska na łąkach wsi Krywlanach. W pałacu mieszkali pewnie piloci, a na pewno mieścił się tam sztab. W 1921 roku, sprzedała majatek Polsko-Amerykańskiemu Bankowi Ludowemu z Krakowa. W 1922 roku od krakowskiego banku odkupił Dojlidy Jerzy Rafał Lubomirski. Książę rozbudował browar, dzięki czemu stał się on największym zakładem piwowarskim w północno-wschodniej Polsce i siódmym z kolei w kraju, produkując 1,5 miliona litrów piwa rocznie. Rozwój majątku przerwała IIWŚ. W 1939 najpierw zajęli go Rosjanie i zdewastowali wnętrza, potem, w 1941 roku, zajęli go Niemcy i uczynili zeń siedzibę nadprezydenta Prus Wschodnich i szefa niemieckiej administracji cywilnej okręgu białostockiego – Ericha Kocha. Po zakończeniu wojny majątek został rozparcelowany, browar upaństwowiony, park przekazany władzom miejskim, a pałac szkole rolniczej. Dla jej potrzeb zniszczony przez ustępujących Niemców budynek pałacowy wyremontowano w latach pięćdziesiątych pod nadzorem Pracowni Konserwacji Zabytków. Wprawdzie w połowie lat sześćdziesiątych Zespół Szkół Rolniczych otrzymał nowy budynek szkolny i internat, ale nadal był właścicielem pałacu niezbyt dobrym bo pałac powoli popadał w ruinę. Taka sytuacja utrzymywała się do połowy lat dziewięćdziesiątych – w końcu wojewoda przekazał bardzo już zniszczony obiekt białostockiej gminie, a ta sprzedała go za niespełna 160 tysięcy złotych Wyższej Szkole Administracji Publicznej, która przeprowadziła generalny remont. Po likwidacji WSAP-u budynek przejęła spółka PQE, a po jej upadku pałac trafił na licytację komorniczą. W listopadzie 2020 roku za 6,5 miliona złotych kupiła go spółka WGT Group. Prze ponad 3 lata nic się tu nie działo. Wg stanu na 2023 rok rozpoczął działania zmierzające do przerobienia pałacu na hotel i restaurację. Do kwietnia 2024 żadne prace nie ruszyły. (Jarosław Bochyński 2024)

Opis

Pałac murowany, o rozczłonkowanej, dwukondygnacyjnej bryle nakryty jest czterospadowym dachem. Elewacja frontowa, z czterokolumnowym portykiem skierowana na północ. Przed fasadą pałacu usytuowany jest kolisty podjazd wyłożony kostką betonową z klombem, na którym koliście ukształtowany żywopłot, tuje, świerk i kwiaty. Od strony pd. trawnik i parking, z którego od wsch. otwarcie na największy staw. Park krajobrazowy z przewagą nasadzeń lipy i jesionu z XVIII i XIX w., liczne współczesne nasadzenia, powiązane z systemem stawów usytuowanych we wschodniej części zespołu i pałacem swobodnymi alejkami i ścieżkami o nawierzchni żwirowej. (JB2024)

Park

Park o pow. 26 ha. Park w stylu krajobrazowym, został on założony w połowie XIX wieku . W obszarze parku ulokowano jeden duży i dwa mniejsze stawy, które ładnie komponują w otoczeniu wysokiego drzewostanu na ich obrzeżach. (JB 2024)

Inne

Źródła:
dworypogranicza.pl
www.radio.bialystok.pl
Opracowanie Grażyny Rogali, OT NID w Białymstoku z 2024 roku 2014
Karta zabytku 1987 Antoni Oleksicki
Karta zabytku 1959
Zdjęcia z 1987 roku Antoni Oleksicki




Obok pałacu znajduje się należący do Krusensternów, a potem do Lubomirskich browar Dojlidy.
Produkowane jest tutaj piwo Żubr.