Legnica - Zamek

Stan obecny

Muzeum i szkoła językowa.

Historia

Kompleks zamkowy wznosi się na wydłużonym, niewysokim wzniesieniu położonym na północ od miasta. W obrębie murów założenia zachowały się relikty najstarszej budowli- XIII wiecznego zamku księcia Henryka Brodatego uznawanego na najstarszy zamek w Polsce oparty na zachodnich wzorach- między innymi cesarskich. Legnica już w XII wieku stanowiła ważny ośrodek handlowo rzemieślniczy na terenie Śląska. W jej obrębie leżał wówczas gród kasztelański, który w pierwszym dwudziestoleciu XIII wieku został zastąpiony zamkiem Henryka Brodatego, rozpoczętym najprawdopodobniej przez jego ojca Bolesława Wysokiego. W tym czasie powstało rozległe dwuczłonowe założenie, w skład którego wszedł pałac, kaplica oraz fortyfikacje z trzema wieżami. W roku 1248 zamek stał się główną siedzibą książąt legnicko- brzeskich. Na początku XV wieku zostały zainicjowane prace modernizujące siedzibę przez księcia Ludwika II. W prace przy wieży św. Piotra zaangażowany był kamieniarz z podparyskiego St. Denis. Na lata 1453-88 przypadły dalsze przekształcenia o trudnym do ustalenia dziś charakterze. Następne modyfikacje zamku nastąpiły za czasów panowania księcia Fryderyka II brzeskiego w I połowie XVI wieku. Prace budowlane objęły wówczas wzniesienie nowych fortyfikacji w formie obwałowań z czterema narożnymi bastejami otoczonymi fosą. W tym samym czasie, w roku 1532 wzniesiono nową, reprezentacyjną bramę do zamku projektu Jerzego z Ambergu. W XVII wieku za czasów panowania księcia Jerzego Rudolfa przebudowano skrzydło południowe i wschodnie. W roku 1621 stanęła nowa Wieża Zegarowa. Około 1660 roku zbudowano nową Bramę Lubińską od strony północnej. Nowy wjazd do zamku poprzedzony został przedbramiem i niewielką basteją. W roku 1675 ostatnie piastowskie księstwo śląskie przeszło we władania habsburskie. W latach 1711 i 1835 zamek trawiony był przez pożary. Odbudowa zamku prowadzona była przez słynnego architekta Karola Fryderyka Schinkla. Zamek objęto regotyzacją formy a w odbudowanych jego częściach umieszczono urzędy. W roku 1945 założenie ponownie zostało zniszczone przez pożar. Po wojnie przeprowadzono szczegółowe badania w latach 1958-64 pod kierunkiem J. Rozpędowskiego. Dziś w odbudowanej warowni ulokowane są różne instytucje oświatowe i urzędy.

Opis

Zamek został posadowiony na starszym założeniu obronnym składającym się z dwóch członów- grodu właściwego i podgrodzia. Z inicjatywy księcia Bolesława Wysokiego lub jego syna Henryka Brodatego przy południowej krawędzi założenia powstał potężny ceglany pałac o wymiarach 16,15 m/61,5 m. Budowla dochodziła 12 m wysokości i posiadała trzy kondygnacje. Ponad gospodarczym przyziemiem i niskim parterem umieszczono sale drugiej kondygnacji wysokości 6 m. Były one przeznaczone na komnaty książęce i pomieszczenia reprezentacyjne. We wschodniej części pałacu umieszczono obszerną, być może dwunawową aulę. Niestety układ pomieszczeń z okresu średniowiecza z powodu późniejszych przekształceń jest dziś nie do odtworzenia. Pomieszczenia skomunikowane były ze sobą najprawdopodobniej za pomocą zewnętrznej klatki schodowej ulokowanej od strony dziedzińca. Ciągi komunikacyjne mogły również przebiegać w grubości murów. Czytelne pozostają trzy rodzaje obramień okiennych z pierwszego założenia zamkowego. Ostatnie kondygnacja wyposażona była w wielkie, biforialne otwory okienne szerokości 2,5 m. Elewacje przeprute były również otworami zamkniętymi półkoliście oraz oknami okrągłymi. Przy południowej elewacji pałacu od strony dziedzińca wznosiła się wspaniała kaplica pod wezwaniem św. Wawrzyńca, datowana na lata 1220-1230. Kaplica była wolnostojąca, dwukondygnacyjna, posadowiona na planie regularnego wieloboku, z wydzielonym od wschodu prezbiterium, górna kondygnacja była wykorzystywana przez księcia i skomunikowana została bezpośrednio z pałacem za pomocą krytego ganku. Zachowane elementy wystroju architektoniczno-rzeźbiarskiego zdradzają rodowód artystyczny kaplicy. Było to dzieło warsztatu saksońskiego, korzystającego z doświadczeń późnoromańskiej rzeźby Nadrenii i może związanego z budową kościoła cysterskiego w Trzebnicy. W tym samym czasie w założeniu zamkowym powstał również budynek północny mieszczący kuchnie oraz pomieszczenia przeznaczone dla dworu księżnej Jadwigi. Zbudowano również potężne, ceglane wieże wzmacniające starszy drewniano- ziemny wał. Na wschód od pałacu postawiono wieżę św. Piota- pierwotnie wolnostojącą, na planie koła o średnicy 10 m. W jej podziemiach umieszczono loch więzienny. Druga wieża św. Jadwigi powstała w południowo zachodniej części założenia około 40 m od pałacu w pobliżu dawnej bramy. Wieża została na początku XV wieku przebudowana i otrzymała ponad romańską, cylindryczną częścią ośmioboczną nadbudowę. Taka forma przetrwała do dziś. W czasach Henryka Brodatego wieża pełniła funkcje więzienia, natomiast na najwyższej kondygnacji mieściły się pomieszczenia mieszkalne. Zachował się tam kominek, kamienne siedziska oraz malowidła z około 1500 roku. Trzecia wieża- Lubińska, zachowana tylko w części przyziemia posadowiona na planie kwadratu o boku 4,6 m, ulokowana była w północnej kurtynie. Przy tej wieży w czasach średniowiecznych umieszczona była brama prowadząca na przedzamcze o charakterze gospodarczym. Mieścił się w nim również dom burgrabiego. Dziś z całego założenia zachowały się wieże św. Piotra oraz św. Jadwigi. Bryła pałacu jest czytelna. Relikty kaplicy pomimo nakrycia ich nowoczesną konstrukcją nie uchronione zostały przed destrukcją.

Park

Park zamkowy, XVIII-XIX w.

Inne

Portal zamkowy (budynek bramny), z 1533 r., nr rej.: 604 z 33.08.1959