Warszawa - Pałac Staszica

Stan obecny

Pałac Staszica a właściwie pałac Królewskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk – pałac w Warszawie znajdujący się u zbiegu Krakowskiego Przedmieścia i Nowego Światu. Klasycystyczny budynek został wzniesiony w latach 1820‒1823 z inicjatywy Stanisława Staszica według projektu Antonia Corazziego dla Królewskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk. Został przebudowany w latach 1892–1893, rewaloryzowany w latach 1924–1926 według projektu Mariana Lalewicza, zniszczony w 1944, odbudowany w latach 1947–1950 według projektu Piotra Biegańskiego. Siedziba m.in. Polskiej Akademii Nauk i Towarzystwa Naukowego Warszawskiego.

Historia

Pałac został zbudowany w latach 1820‒1823 w stylu klasycystycznym według projektu Antonia Corazziego dla Królewskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk. Powstał w miejscu zburzonego w 1816 kościoła dominikanów obserwantów. 11 maja 1830 ówczesny prezes Towarzystwa Julian Ursyn Niemcewicz odsłonił przed wejściem do pałacu pomnik Mikołaja Kopernika dłuta Bertela Thorvaldsena. Po rozwiązaniu Towarzystwa, na skutek powstania listopadowego, w gmachu mieściła się do 1862 Dyrekcja Loterii. W latach 1857–1862 działała Akademia Medyko-Chirurgiczna. Później w murach pałacu znalazło się I Gimnazjum Męskie wraz z internatem. Było ono przeznaczone dla osób wyznania prawosławnego. W 1890 zdecydowano umieścić w pałacu także cerkiew św. Tatiany Rzymianki. Budynek został przebudowany w latach 1892–1895 przez architekta rosyjskiego Władimira Pokrowskiego w stylu bizantyjsko-rosyjskiego w nawiązaniu do rzekomej „rosyjskiej przeszłości” tego miejsca – Kaplicy Moskiewskiej Elewację pokryto majolikową cegłą, z której wykonano szereg starannie rzeźbionych elementów. Na budynku umieszczono pozłacaną cebulastą kopułę, a w czterech rogach dachu – wieżyczki zakończone spiczastymi hełmami22 sierpnia 1897 przebudowany gmach odwiedził car Mikołaj II z żoną Aleksandrą. W październiku tego samego roku przystąpiono do budowy dzwonnicy, na której zawieszono 10 dzwonów. Po zajęciu w 1915 Warszawy przez wojska niemieckie w pałacu umieszczono Deutsches Soldatenheim, klub dla żołnierzy i oficerów niemieckich. W latach 1924‒1926 na podstawie projektu Mariana Lalewicza budowli przywrócono klasycystyczny wygląd. W 1818 pałac stał się siedzibą Towarzystwa Naukowego Warszawskiego a w 1919 w tymczasową siedzibą Państwowego Instytutu Geologicznego. W okresie międzywojennym pałac był także siedzibą:
• Kasy Mianowskiego,
• Państwowego Instytutu Meteorologicznego,
• Instytutu Francuskiego,
• Instytutu Duńskiego,
• Instytutu Węgierskiego,
• Muzeum Archeologicznego,
• Polsko-Amerykańskiej Izby Handlowej,
• czytelni Polskiego Towarzystwa Miłośników Astronomii w lokalu, mieszczącego się tam wówczas Seminarium Matematycznego Uniwersytetu Warszawskiego.
Pałac został uszkodzony w czasie nalotów Luftwaffe we wrześniu 1939. 9 sierpnia 1944 budynek został obsadzony przez żołnierzy 2 kompanii VIII zgrupowania wchodzącego w skład zgrupowania „Krybar” i utrzymany przez Polaków do upadku Powiśla. Po wojnie zniszczenia budynku oszacowano na ok. 60%. Pałac został odbudowany w latach 1946‒1950 pod kierunkiem Piotra Biegańskiego. Dobudowano także, od strony przedłużonej po wojnie poza Nowy Świat (w kierunku Wisły) ulicy Świętokrzyskiej, budynek szpitala dziecięcego. Odbudowany Pałac Staszica został przekazany do dyspozycji Towarzystwa Naukowego Warszawskiego, a później – po jego likwidacji – Polskiej Akademii Nauk. Obecnie Pałac stanowi siedzibę kilku instytutów I Wydziału Akademii oraz archiwum, a od 1981 również reaktywowanego Towarzystwa Naukowego Warszawskiego.