Warszawa - Pałac Mostowskich

Stan obecny

Obecnie siedziba Komendy Stołecznej Policji.

Historia

Około 1735 stanął tu piętrowy dwór z trzyokienną fasadą i z bocznymi oficynami dziedzińcowymi, których właścicielem był Jan Zygmunt Deybel. Po 1750 dwór ten (w tamtych czasach kolejno własność biskupów wileńskich Adama Ponińskiego i Adama Brzostowskiego) został przekształcony w pałac, poprzez podwyższenie go i dodanie dwóch skrzydeł z boku. Wschodnie było szersze, murowane i jednopiętrowe, a zachodnie – drewniane i parterowe.
W 1762 właścicielem pałacu został wojewoda miński Jan August Hylzen, który dokupił również plac znajdujący się po płd. stronie rezydencji, i rozpocząl jego wielka przebudowę. Prace budowlane przerwano w 1767 z powodu jego śmierci.
Ok. 1775 wdowa po wojewodzie, Konstancja Hylzenowa zaczęła dalsze prace budowlane, wystawiając wielki, przyuliczny korpus główny (klasycystyczny) od ulicy Nowolipia. Nowy gmach był dwupiętrowym budynkiem o szerokim ryzalicie z bramą wjazdową pośrodku i zwieńczoną czterookienną facjatą. Z boków do tego korpusu przytykały niższe człony jednopiętrowe, których ściany były w połowie elewacji cofnięte. Skrzydło wschodnie pałacu zostało przedłużone w kierunku północnym, gdzie powstał trzeci dziedziniec gospodarczy z wjazdem od strony wschodniej. Z zachodniej strony utworzono ogród o czterech kwaterach. Połączenie dwóch wewnętrznych dziedzińców powstało poprzez rozebranie starego pałacu. Powstał nowy, wydłużony dziedziniec wewnętrzny z dwoma parterowymi bocznymi pawilonikami. Stare drewniane skrzydło zachodnie zamierzano rozebrać i wybudować dwupiętrową kamienicę i łączący się z jednopiętrową kamienicą przy ul. Nowolipie. Po zachodniej stronie drugiego i trzeciego dziedzińca ciągnął się barokowy ogród o czterech kwaterach. Z czasem powstała tu oranżeria.
W takiej postaci pałac objął Tadeusz Antoni Mostowski, wnuk J. Hylzena, kasztelan raciąski. Za jego władania pałac odegrał ważną rolę w życiu kulturalnym i politycznym Warszawy. W 1802 właściciel otworzył w nim drukarnię, dla której maszyny i czcionki sprowadził z zagranicy. Prowadził również salon literacko–muzyczny grupujący ówczesną elitę kulturalną. W 1822 r., jako ówczesny minister w Komisji Rządzącej Spraw Wewnętrznych i Duchownych, przekazał swą siedzibę rządowi na pomieszczenie tej instytucji państwowej, a także innych agend rządowych. W latach 1823–1826 gruntownie przebudowano pałac według projektu Antonia Corazziego, nadając mu formy późnego klasycyzmu. Przebudowany pałac stał się siedzibą: Komisji Rządowej Spraw Wewnętrznych i Policji, Dyrekcji Generalnej i Kasy Towarzystwa Ogniowego, Dyrekcji Generalnej Stad i Stajen Stadnych, Dyrekcji Teatrów i Wszelkich Widowisk, Rady Ogólnej Lekarskiej, Rady Ogólnej Dozorczej Szpitali, Komisji Województwa Mazowieckiego.. Później pałac przebudowano dla potrzeb Wołyńskiego Pułku Lejb-Gwardii. W budynku powstała cerkiew św. Spirydona. Pod koniec XIX w. przekształcono attykę. Zdjęto również carskiego orła. W 1906 dodano napis: „1806–1906”, odnoszący się do stuletniego istnienia pułku wołyńskiego. Największe zmiany zaszły na tyłach pałacu. Nadano utylitarną formę skrzydłu od ulicy Nowolipki. Lata 1925–1926 przebiegły na odrestaurowaniu zdewastowanego przez wojska rosyjskie pałacu. Nie zmieniono wyglądu obiektu z zewnątrz. U podstawy attyki ryzalitu pojawił się napis: „Dowództwo Okręgu Korpusu Nr 1”. W takim stanie pałac przetrwał do 1939, kiedy spłonęła jego północna część. Podczas powstania warszawskiego zburzono lub wypalono pozostałą część pałacu. W czasie wojny budynek został zniszczony w 85%. Odbudowa pałacu została podjęta w 1949 według projektu Zygmunta Stępińskiego i Mieczysława Kuźmy z przeznaczeniem budynku na siedzibę Komendy Stołecznej Milicji Obywatelskiej. Zaprojektowano nowe podziemia i zlikwidowano Salę Balową. W latach 2005–2006 przeprowadzono remont elewacji, na dachach położono nową, miedzianą blachę. Na attyce przywrócono orła z 1823 bez sztandarów. Południowa oficyna poprzeczna jest w całości budynkiem powojennym, wystawionym na nowych fundamentach. Poprzeczna oficyna została natomiast odbudowana na oryginalnych fundamentach. Pierwotny wygląd attyki zastąpił wieniec laurowy