Warszawa - Pałac Czapskich, Raczyńskich

Stan obecny

Użytkowany przez Akademię Sztuk Pięknych (ASP). Mieszczą się tam m.in. rektorat, biblioteka, Wydział Malarstwa i Wydział Grafiki.

Historia

Historia pałacu (ul. Krakowskie Przedmieście 5) sięga pierwszej połowy XVII wieku, kiedy w jego miejscu wznosił się drewniany dwór Aleksandra Ludwika Radziwiłła marszałka wielkiego litewskiego. W roku 1654 po śmierci fundatora dwór przeszedł w posiadanie jego syna Michała Kazimierza, podkanclerza i hetmana polnego litewskiego. Tez zaś zdołał jeszcze przed śmiercią w 1680 roku wznieść fundamenty murowanej siedziby. W rok później nieruchomość zakupił Michał Radziejowski, biskup warmiński, od roku 1686 kardynał, od roku 1687 arcybiskup gnieźnieński.
Do roku 1705 zdołał on wznieść murowany pałac, którego projektantem był prawdopodobnie Tylman van Gameren, autor jego drugiej rezydencji - pałacu w Nieborowie. W roku 1712 Michał Prażmowski, który odziedziczył pałac sprzedał go Adamowi Sieniawskiemu, hetmanowi wielkiemu koronnemu. On zaś zainicjował przebudowę swojej nowej siedziby, która trwała w latach 1717-1721.
Przy przebudowie rezydencji zatrudnieni byli architekci: Augustyn Locci, Karol Bay oraz Kacper Bażanka. Ten ostatni był prawdopodobnie głównym projektantem przebudowy pałacu. W wyniku tych prac budowla uzyskała swój ostateczny plan z dwoma ryzalitami na osiach elewacji frontowej i tylnej oraz czterema pawilonami narożnymi. W roku 1726 pałac przeszedł w posiadanie jego córki Marii Zofii zamężnej ze Stanisławem Ernestem Denhoffem , wojewodą płockim i później ks. Augustem Aleksandrem Czartoryskim, wojewodą ruskim. W roku 1732 Czartoryscy sprzedali pałac bankierowi Piotrowi de Riacour, który wyłożył nań 10.000 złotych polskich. Reszta wartości wyrównała długi Sieniawskich i ich córki Marii Zofii, która oddała w ten sposób pałac "za koronki".

W roku 1736 bankier odstąpił pałac Janowi Ansgaremu Czapskiemu , wojewodzie chełmińskiemu, później podskarbiemu wielkiemu koronnemu. W roku 1742 pałac odziedziczyła jego córka Maria, żona Tomasza Czapskiego ? starosty knyszyńskiego. Na lata 1743-1744 przypadają prace rzeźbiarzy włoskich Antoniego Capara oraz Samuela Contessa przy dekoracji budowli. W latach 1752-1765 trwały prace, których zwieńczeniem było nadanie pałacowi późnobarokowego charakteru zachowanego po dziś.
W roku 1784 pałac odziedziczyła córka Tomasza Czapskiego Konstancja, żona ks. Dominika Radziwiłła, później Stanisława Małachowskiego ? marszałka Sejmu Wielkiego. Około 1790 roku powstały dwie, trzypiętrowe, klasycystyczne oficyny dochodzące aż do Krakowskiego Przedmieścia, które pełniły funkcje kamienic czynszowych. Architektura oficyn została zharmonizowana z późnobarokowym pałacem w głębi posesji. Ich projektantem był Jan Chrystian Kamsetzer, który w tym samym czasie przekształcił wnętrza starego pałacu.

W roku 1808 po śmierci Stanisława Małachowskiego pałac przeszedł w posiadanie jego pasierbicy, księżniczki Marii Urszuli Radziwiłłówny, żony generała Wincentego Krasińskiego. Z tego związku narodził się poeta Zygmunt. W roku 1826 w jednym z mieszkań lewej oficyny od Krakowskiego Przedmieścia mieszkała rodzina Chopinów. Na lata 1851-1852 przypada rozbudowa pawilonów frontowych nadająca im ducha późnobarokowego, harmonizując zarazem z resztą architektury pałacu. Projektantem tej rozbudowy był Henryk Marconi.
W tym samym czasie w pomieszczeniach południowych pałacu ulokowano zbiory biblioteczne Ordynacji Krasińskich. W roku 1867 nadbudowano korpus pałacu od nowo przebitej ulicy Berga zrównując go tym samym z pawilonami bocznymi. W tym miejscu umieszczono wejście do biblioteki. W roku 1890 przebudowano oficyny boczne wg projektu Juliana Antkiewicza oraz zmieniono dekorację w niektórych pomieszczeniach pałacu wg projektów Jana Heuricha starszego oraz Stefana Szyllera.

W roku 1859 po śmierci Zygmunta Krasińskiego pałac przeszedł w posiadanie jego syna Władysława a później wnuka Adama. W latach 1909-1945 właścicielem pałacu był hr. Edward Raczyński, który wszedł w jego posiadanie na mocy działów rodzinnych. W dwudziestoleciu międzywojennym pałac był użytkowany jako mieszkanie reprezentacyjne MSZ Józefa Becka.

Korpus główny pałacu został spalony podczas obrony Warszawy we wrześniu 1939. Całkowitemu zniszczeniu uległy wtedy wnętrza pałacowe. Budynki od ulicy zostały wypalone w 1944. Po wojnie zniszczenia budynku oszacowano na ok. 70%
Pałac odbudowano w latach 1948–1959 według projektu Stanisława Brukalskiego. Starano się przywrócić wygląd, jaki miał w XVIII w.
Pałac i sąsiadujące budynki zajęła stołeczna Akademia Sztuk Pięknych (ASP). W 1962 Ministerstwo Gospodarki Komunalnej odebrało Raczyńskiemu prawo własności i zezwoliło na użytkowanie pałacu przez ASP. Mieszczą się tam dziś m.in. rektorat, biblioteka, Wydział Malarstwa i Wydział Grafiki.
W 1950 w rogu pałacowego dziedzińca, od strony ul. Traugutta, ustawiono pomnik Bartolomeo Colleoniego, będący kopią monumentu w Wenecji.
Na drugim piętrze lewej oficyny pałacu w latach 1960–2014 mieścił się Salonik Chopinów, oddział Muzeum Fryderyka Chopina]. Był to odtworzony fragment mieszkania, do którego w czerwcu 1827 wprowadziła się rodzina Chopinów. Fryderyk Chopin mieszkał tutaj do 2 listopada 1830, co upamiętnia odsłonięta 100 lat później tablica na fasadzie. Obok znajduje się wmurowana w 1989 roku tablica upamiętniająca Cypriana Kamila Norwida, który uczył się tam malarstwa w szkole Aleksandera Kokulara, a ścianie od strony ul. Traugutta − tablica upamiętniająca Zygmunta Krasińskiego.

Opis

Budynek na planie prostokąta z narożnymi alkierzami. Nieznaczne ryzality w elewacji wschodniej i zachodniej korpusy głównego, zwieńczone tympanonami. Dach czterospadowy. Alkierze wyższe o jedną kondygnacje w stosunku do korpusu głównego, przykryte hełmami.