Świdwin

Historia

Warownia, posadowiona na piaszczystej łasze, na prawym brzegu rzeki Regi, znajduje się na północny zachód od miasta, lokowanego w 1296 roku na prawie magdeburskim. Wg Z. Radackiego budowlę zaczęto wznosić po 1280 roku kiedy to miejscowe dobra przeszły w posiadanie margrabiów brandenburskich z linii askańskiej.
Założenie zamkowe posadowione było na planie nieregularnego trapezu o zaokrąglonych narożach. Otoczone było murem obronnym dochodzącym do 12 m wysokości. Przy kurtynie północnej znajdował się długi dom mieszkalny o wymiarach 14,3 X 38 m. Pierwsza wzmianka o warowni, wymieniająca ją jako castrum pochodzi z 1317 roku i znalazła się w dokumencie margrabiego Waldemara. Najprawdopodobniej wcześniej powstała jeszcze czworoboczna w planie wieża o wymiarach 8 X 8,4 m dochodząca do wysokości 12,5 m, poprzedzająca bramę od zachodu. W roku 1319 zamek przeszedł w posiadanie rycerzy Nicolausa Olafsona oraz Wedigo von Wedla. Z czasem rodzina Wedlów stała się samodzielnym gospodarzem zamku. Pod jej rządami powstało przedmurze. W roku 1384 miejscowość została zakupiona przez zakon krzyżacki i od tej pory zaczęła pełnić funkcję siedziby wójtowskiej. Nowa ziemia i posiadłość była dla zakonu niezwykle cenna. Położona tuż obok strategicznego traktu do Brandenburgii.
Za panowania krzyżaków doszło do przebudowy założenia. Rozpoczęła się ona w końcu XIV wieku i trwała z przerwą między 1410 a 1440 rokiem do 1446 roku. W jego efekcie powstał tymczasowy dom mieszkalny na wschód od bramy, posadowiony na planie prostokąta o wymiarach 8 X 14 m. W tym samym czasie rozebrano stary dom mieszkalny a w jego miejscu zbudowany nowy, ceglany budynek wykorzystujący całą długość kurtyny północnej. Nowy budynek był podpiwniczony i posiadał trzy kondygnacje naziemne. Piwnice sklepione krzyżowo-żebrowo pełniły funkcje magazynowe. Pomieszczenia parteru zajęte były przez kuchnię, izby knechtów oraz stajnie. Dostęp do reprezentacyjnego piętra zapewniony był poprzez drewniane krużganki i schodu umieszczone przy elewacji skrzydła od strony dziedzińca. Umieszczono w nim, od wschodu kaplicę z szerokim, profilowanym portalem zdobionym dwoma okulusami po bokach, nakrytą belkowym stropem. W pozostałej części znajdowały się mieszkania wójta i kapelana. Ostatnia kondygnacja zajęta była przez spichrz bądź magazyn. Na wysokości trzeciej kondygnacji znajdował się ganek ze strzelnicami. Krótsze elewacje skrzydła ozdobione były dekoracyjnymi, ceglanymi szczytami w układzie schodkowym z blendami. Między kaplicą a sąsiednim skrzydłem o funkcji gospodarczej umieszczono przejście do danskeru znajdującego się najprawdopodobniej poza murami założenia. W latach 1384-1413 odbyła się przebudowa wieży. Pierwotna konstrukcja została obniżona a na uzyskanej dzięki temu czworobocznej podstawie wzniesiono cylindryczną nadbudowę z cegły. Nowy bergfried miał średnicę około 8,3 m i dochodził 26 m wysokości. Znacznie przewyższył wcześniejszą wieżę. Nowa wieża była typowa dla wznoszonych w tym czasie warowni warmińskich oraz zakonu joannitów. Obecnie zwieńczenie wieży pochodzi jednak już z około 1700 roku.
Po 1445 roku miejscowy majątek przeszedł w posiadanie elektora Fryderyka II, który umieścił w zamku siedzibę swojego wójta. Około 1520 roku odbyła się przebudowa bramy, do której dostawiono przedbramie. W latach 1540-1808 warownia należała do zakonu joannitów. W latach 1704-1758 odbyła się przebudowa domu gotyckiego i wzniesienie dwóch skrzydeł przy pozostałych kurtynach. Nowe budynki wzniesione były w duchu klasycyzującego baroku. Po sekularyzacji zakonu i likwidacji komandorii w zamku ulokowały się urzędy. W 1945 roku założenie zostało strawione przez pożar. Odbudowa zabytku prowadzona pod kierunkiem A. Kąsinowskiego w latach 1962-1968 poprzedzona była badaniami Z. Radackiego oraz A. Kąsinowskiego.