Olsztyn - Zamek

Historia

Zamek posadowiony na prawym brzegu Łyny, nie był pierwotnie związany z położoną od wschodu osadą, która w roku 1353 uzyskała prawa miejskie. Zabytek doczekał się wielu publikacji i obecny stan badań jest dość rozbudowany. Początek budowy zamku przypada na połowę XIV wieku.
Pierwotnie zamek należący do kapituły warmińskiej pełnił funkcję siedziby komornictwa. Warownia wznoszona była w kilku etapach. Najpierw powstał ceglany, podpiwniczony budynek mieszkalny od strony północno-wschodniej i kurtyna południowo-wschodnia z bramą wjazdową. W latach 70 tych XIV wieku powstały mury obwodowe południowo-zachodniej i północno-zachodniej.
W ich narożu umieszczono kwadratową w planie wieżę. Założenie miało wymiary 40/56,5 m i składało się z: głównego domu mieszkalnego (siedziby burgrabiego), budynku gospodarczego, administracyjnego i może mieszkalnego przy kurtynie południowo-zachodniej. Na ostatnie dwie dekady XIV wieku przypadło ostateczne ukształtowanie założenia. Podwyższono wówczas mury obwodowe i oba przeciwległe skrzydła.
Główny trójkondygnacyjny dom posiadał dekoracyjnie opracowane ściany szczytowe krótszych boków, od strony podwórca przylegały do niego piętrowe krużganki. Piętro budynku zajęte było przez izbę mieszkalną z latryną w wykuszu nad Łyną, refektarz i kaplicę. Budynek południowo-zachodni posiadał trzy piętra o funkcji magazynowej. Mury zewnętrzne zwieńczone zostały drewnianymi hurdycjami. Wieża narożna została podwyższona o jedną cylindryczną kondygnację. Zbudowano wówczas również ceglane fortyfikacje zewnętrzne z Bramą Dolną, która w średniowieczu pełniła funkcję głównego wjazdu do zamku.
Brama poprzedzona była mostem na Łynie. Po przeciwnej stronie rzeki wznosił się folwark i młyn. Fortyfikacje wyposażone był w cylindryczne baszty narożne przystosowane do broni palnej. W I połowie XV wieku zamek został sprzężony z fortyfikacjami miejskimi. Zachował jednak strategiczną i komunikacyjną autonomię i otoczony był oddzielną fosą. Na pierwsze dwie dekady XVI wieku przypadają przekształcenia zamku: główny dom zamkowy uzyskał nowe sklepienia, skrzydło południowo-zachodnie zostało przebudowane na piętrze, jego wschodnia część zajęta została przez kaplicę Św. Anny konsekrowaną w 1580 roku. Sieciowe sklepienie zostało w roku 1520 wykonane przez mistrza Mikołaja (Niklisa) z Olsztyna. Możliwym administratorem zamku był w tym czasie kanonik Mikołaj Kopernik.
Na koniec XVI i XVII wieku przypadają liczne remonty zamku. Na lata 1756-1758 przypada budowa barokowego skrzydła mieszkalnego dla administratorów na miejscu wcześniejszej bramy głównej i kurtyny południowo-wschodniej. W II połowie XVIII wieku zbudowano most łączący miasto z zamkiem. W roku 1772 Warmia została włączona do Prus a dobra biskupie i kapitulne uległy sekularyzacji. W latach 1821 i 1827 zamek został strawiony przez pożary. Szczególnie ucierpiała przy tym wieża i dom północno-wschodni.
W latach 1909-1911 zamek został przeznaczony na siedzibę i kancelarię prezydenta rejencji olsztyńskiej. W tym czasie modernizacji i regotyzacji uległy wnętrza budynku. Skrzydło barokowe zostało poszerzone od strony północno-wschodniej. W okresie między wojennym odbudowano hełm wieży i przeprowadzono badania architektoniczne. Po wojnie zamek, który szczęśliwie ocalał został przeznaczony na siedzibę Muzeum Warmii i Mazur.